چند دهه پیش که اکوسیستمهای طبیعی کشور تا این اندازه مورد هجوم واقع نشده بودند، زنبورها یکی از مهمترین عملیات کشاورزی یعنی گردهافشانی در مزارع و باغها را برعهده داشتند اما حالا در سایه تصورات نادرست نقش 50 درصدی زنبورها در گرده افشانی از سوی کشاورزان به کلی از یادها رفته است.
زنبورهایی که گل نمیبینند تا عسل بدهند. داستان درگیری و نزاع کشاورزان با زنبورداران به حکایتی پرماجرا تبدیل شده، چراکه کشاورزان کار زنبورداران را برای باغات خود مضر ارزیابی میکنند و در دشمنی با زنبورها گاهی چنان از خود بیخود میشوند که با از بین بردن کلونیهای زنبور که دستکم هرکدام بین ۶۰۰ تا ۷۰۰هزار تومان قیمت دارد حوادث ناخوشایندی را برای زنبورداران رقم میزنند. از نگاه آنان حضور زنبورها مانند دزدهایی تلقی میشوند که قصد ربودن گردههای گلهای نوشکفتهشان را دارند. در این بین هم کمتر کسی برای کشاورزان توضیح میدهد که رابطه میان زنبوردار و کشاورز نیازمند اصلاح است و اگر این رابطه دوستانه باشد فواید بیشماری را برای هردو گروه به همراه خواهد داشت. حکایتی که در کشور همسایه ما یعنی ترکیه تفاوتی اساسی دارد. در این کشور کشاورزان برای نصب هرکندوی عسل در مزارع یا باغهایشان حدود ۱۲۰ لیر میپردازند و باغداران و کشاورزان چینی برای هر کندو ۱۵۰ یوآن پرداخت میکنند. آنها میدانند زنبورها بهراحتی میتوانند با جابهجایی گرده گلها، میزان تولید میوه یا محصول کشاورزی را تا ۵۰درصد افزایش دهند و همین نکته ساده، دو ماجرای به طور کامل متفاوت را در مزارع ایران و دیگر کشورهای جهان رقم میزند.
این حکایت خلاصهای است از آن چیزی که «عفت رییسی» مدیرعامل اتحادیه زنبورداران کشور در گفتوگو با صمت آن را بیان میکند.
نقش زنبورها در افزایش بهرهوری کشاورزی
وی با استناد به یافتههای پژوهشی غلامحسین طهماسبی، معاون پژوهشی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به صمت توضیح میدهد: ۸۰ درصد از گردهافشانیهای مزارع بهوسیله یکی از قدیمیترین ساکنان زمین، یعنی زنبورها انجام میشود. رییسی میگوید: براساس این گزارش چنانچه در یک باغ میوه حدود ۴ تا ۵ کلونی زنبورعسل قرار داده شود کیفیت و کمیت میوه حاصل میتواند تا چند برابر افزایش داشته باشد که این موضوع به ساختار باغ میوه یا محصول کشتشده در مزارع بستگی دارد. بهعنوان نمونه زنبورعسل قادر است با گرده افشانی در باغ میوههای تک هستهای تولید محصول در این باغها را تا 50 یا 60 درصد نیز بالا ببرد. وی تصریح کرد: براساس آزمایشات انجامشده در این گزارش، چنانچه باغدار گیلاس در هر هکتار از باغ خود یک یا دو کندوی زنبور عسل قرار دهد میزان تولید تا 40 درصد افزایش خواهد یافت. به جز این، زنبورها به دلیل ظرافت در تشخیص انواع گرده گل و وفاداریشان به یک نوع گل، میتوانند به راحتی بیشترین جابهجایی درست گردههای یک نوع میوه یا محصول را انجام دهند و به این ترتیب حداکثر بهرهوری ممکن برای کشاورزان را رقم بزنند. علاوه بر این زنبورها برخلاف بسیاری از حشرات شعاع پروازی زیادی دارند و این مسئله نیز در انتخاب بیشترین و بهترین گردهها تاثیرگذار است.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران کشور با بیان اینکه استقرار کندو یکی از مهمترین مشکلات زنبورداران است میگوید: زنبوردار ایرانی نهتنها نمیتواند در نزدیکی باغها، مزارع و سدها کندوهای خود را مستقر کند که نهادهای مختلف برای استقرار کندوها در فواصل قانونی نیز مبالغی از زنبوردار دریافت میکنند.
گذری به بازار عرضه و تقاضا
رییسی به افزایش مشکلات زنبورداران اشاره میکند و توضیح میدهد: درحالحاضر هیچ کنترل و نظارتی روی قیمت محصولاتی که از سوی افراد تازه وارد در بازار عسل ارائه میشود وجود ندارد و گاهی مشاهده میشود این افراد که به طور کلی نقش چندان جدی در تولید عسل ندارند با ثبت نشان(برند)، تبلیغات و عرضه محصولات خود در فروشگاهها و هایپرمارکتهای مطرح سطح کشور، بازار را چنان برهم میریزند که عرصه را بر مشتری و تولیدکنندگان واقعی این صنعت تنگ میکنند. رییسی تاکید میکند: وقت آن رسیده تا مجوز بستهبندی محصولات زنبورعسل فقط به زنبورداران یا شرکتهای تعاونی زنبورداری واگذار و دست افراد متفرقه از این بازار کوتاه شود. مدیرعامل اتحادیه زنبورداران کشور دربخش دیگری از گفته هایش به حذف گواهینامه استاندارد برای تولید عسل اشاره میکند و توضیح میدهد: تا ۲سال پیش دریافت گواهینامه استاندارد برای این محصول اجباری بود اما اکنون مدتی است اخذ استاندارد به اهرمی تشویقی تبدیل شده و همین موضوع موجب شده تا بازار ارائه عسل بیکیفیت و درجه ۳ در فروشگاههای معتبر و رسمی چنان رونق بگیرد که مشتری برای خرید این کالا با مشکلات زیادی مواجه شود.
به گفته وی تولید عسل واقعی که از شهد گل به دست آمده برای تولیدکننده هر کیلو 35 هزار تومان هزینه دربردارد رقمی که افزایش آن در بازار به قیمت ۶۰ هزار تومان هم منطقی است اما فروش آن در هایپر مارکتها و فروشگاههای سطح شهر به قیمت 150 هزار تومان به هیچ عنوان منطقی نیست. رییسی درادامه به نبود یک متولی برای نظارت برکیفیت و کمیت عسل اشاره میکند و توضیح میدهد: متاسفانه بیشتر حمایتها و نظارتهایی که در این زمینه وجود دارد کمی است و تنها منحصر به چند تولیدکننده مطرح میشود این در حالی است که اکنون ۹۰ درصد عسلهایی که در بازر وجود دارند از سوی تولیدکنندگان غیرمعتبر روانه بازار شدهاند. وی یکی دیگر از چالشهای صنعت زنبورداری را جای خالی محصولات تولیدکنندگان واقعی در سوپرمارکتها و هایپرمارکتها میداند و میگوید: فروشگاههای بزرگ ۶۰ درصد سود از تولیدکننده درخواست میکنند، این در حالی است که تولیدکنندگان محصول سالم هرگز قادر به دریافت این سود نیستند.
راهاندازی یک آزمایشگاه مرجع در مهرشهرکرج و یک فروشگاه مرکزی در تهران از جمله اقداماتی است که مدیرعامل اتحادیه زنبورداران کشور به آن اشاره میکندو میگوید: با این اقدام این امکان وجود دارد که به کمک مردم و سرمایهگذاران حوزه سلامت در بخش خوراک، اقدامات خوبی را انجام دهیم. او میگوید: همچنین درصدد هستیم تا به مرور زمان تعداد فروشگاههای وابسته به اتحادیه را در سراسر تهران افزایش دهیم و به ۴۰ فروشگاه برسانیم.
آلودگی مومهای عسل به سموم آفتکش
آلودگی مومهای عسل به سموم آفتکش، موضوع دیگری است که مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران کشور، به آن اشاره میکند و میگوید: مردم نباید به هیچ عنوان عسل با موم استفاده کنند چرا که موم عسل حاوی سموم و افتکشهایی است که در باغات از آن استفاده میشود وی با تاکید بر اینکه هر عسلی بهجز شهد گل، عسل تقلبی است، ادامه میدهد: تعریف عسل چیزی نیست جز شهد گل و هر چیزی غیراز این باشد، تقلبی به حساب میآید. رییسی در ادامه نسبت به افزایش عسلهای زنبور ندیده در بازار هشدار میدهد و از مردم میخواهد تا این ماده مقوی را تنها از تولیدکنندگان شبکهای معتبر تهیه کنند.
در پایان...
به این ترتیب به نظر میرسد اگرچه تولیدعسل یک صنعت سبز و اشتغالزا به حساب میآید اما این فرصت بالقوه در سایه بیتوجهی و سودجویی کسانی که در این بازار سررشته ندارند درحال از دست رفتن است، فرصتی که اگر درست از آن بهره ببریم ظرفیت فوقالعادهای برای اشتغالزایی و صادرات این محصول به حساب میآید.