مرگ گاهي اوقات غيرمنتظره است! مانند وقتي كه راننده‌يي خواب آلوده، ماشينش را به ديوار مي‌كوبد. خواب آلودگي، علت بسياري از حوادثي است كه در كشور رخ مي‌دهد. البته بروز حوادث، تنها مشكل خواب آلوده بودن نيست. كارمنداني كه سطح هوشياري كمتري دارند، كارايي پايين‌تري نيز خواهند داشت و اين به معناي افزايش هزينه‌هاي اجتماعي است. اما چه عواملي باعث خواب‌آلودگي مي‌شوند؟ يكي از اين عوامل اختلالات خواب است و اين اختلالات مساله‌يي است كه «تعادل» آن را در گفت‌وگو با متخصصان راينولوژي بررسي مي‌كند.
به گزارش تعادل، ساعت 6 صبح است. از خواب بيدار شده‌ام كه خود را به «پنجمين كنگره بين‌المللي انجمن راينولوژي ايران» برسانم، اما كسلم و خوابم مي‌آيد. تا حدي كه ترجيح مي‌دهم دوباره به رختخواب برگردم و با يك ساعت تاخير براي پوشش كنگره از خانه خارج شوم. درحالي كه به سمت كنگره روانه‌ام، كسلي و خواب‌آلودگي نيز با من همراه است. مدام خميازه مي‌كشم و تا حدي هم گيجم. سردرد خفيفي نيز ميهمان سرم شده است. كنگره در سالن رازي دانشگاه علوم پزشكي ايران برگزار مي‌شود كه راه رسيدن به آن طولاني و دشوار است. با خستگي به كنگره مي‌رسم و سرفصل‌هاي آن را جويا مي‌شوم. مواردي كه در اين كنگره به آن پرداخته مي‌شود، بسيار است و تنوع گسترده‌يي دارد؛ از بيماري‌هاي گوش گرفته تا اعمال جراحي زيبايي. اما يك عنوان، نظرم را جلب مي‌كند. عنواني كه احتمالا توصيف‌گر شرايط حال حاضر من است و همين علتي مي‌شود كه از ميان تمام عناوين كنگره اين موضوع را براي پرداختن يك گزارش انتخاب كنم. موضوعي كه بعد از كمي كنكاش، اهميت تعجب‌برانگيزش را آشكار مي‌كند و نشان مي‌دهد كه حتي مي‌تواند براي مرگ، علتي غيرمنتظره باشد؛ اختلالات خواب.
وقتي اكسيژن به مغز نمي‌رسد
كساني كه با زبان لاتين آشنا باشند، خواهند فهميد كه راينولوژي علمي است كه با بيني ارتباط دارد. اين علم كه شاخه‌يي از طب است، تمام موارد مربوط به درمان بيني و محيط اطرافش را در برمي‌گيرد. حتي پزشكان گوش و حلق و بيني نيز دانش‌آموخته راينولوژي به حساب مي‌آيند. حوزه علوم مرتبط با راينولوژي بسيار گسترده است، به‌طوري كه از جراحي‌هاي زيبايي بيني تا درمان ضايعات لايه‌هاي پاييني مغز را در برمي‌گيرد. اين حوزه گسترده باعث شده كه عناوين كنگره زياد و حتي در نگاه اول بي‌ربط به يكديگر باشند. از ميان تمام اين عناوين، من اختلالات خواب را انتخاب مي‌كنم و به سراغ آن دسته از پزشكان مي‌روم كه در اين باره تخصص دارند. اختلالات خواب يا Sleep Disorders دسته‌يي مشكلات هستند كه در هنگام خواب يا در اثر خواب براي شخص پيش مي‌آيد. علل اين اختلالات از عوامل رواني تا مشكلات تنفسي متغير است، اما آنچه بيشتر اهميت دارد و به آن پرداخته مي‌شود، عللي است كه مي‌تواند توسط راينولوژي درمان شود. وقتي كسي تحت تاثير اختلالات خواب است، در هنگام خوابيدن اكسيژن كافي دريافت نمي‌كند و اين مساله باعث مي‌شود در يكي از مراحل خواب كه فرد در آن كابوس مي‌بيند، باقي بماند. اشخاص مبتلا به اين عارضه، بعد از بيدارشدن دچار احساس كسلي، بي‌حوصلگي و خواب‌آلودگي هستند. اين مساله، يك معناي واضح و مشخص دارد؛ كارايي آنها كاهش مي‌يابد!
خوابشان مي‌آيد، پس كار نمي‌كنند
فريبا معيني‌پور، پزشكي ايراني است كه در يكي از كشورهاي اروپايي ساكن است و براي شركت در كنگره انجمن راينولوژي به ايران سفر كرده است.
او در مورد اختلالات خواب و تاثير آن بر فرد، مي‌گويد: «تحقيقات نشان داده كساني كه از خواب كافي و مناسب برخوردار نيستند، از كارايي بسيار پايين‌تري در محل كار برخوردارند.»اختلالات خواب مي‌تواند باعث عوارضي مانند سردرد، كاهش سطح هوشياري، اضطراب و پرخاشگري شود و اين عوامل، كيفيت كار كارمند را پايين خواهد آورد. به گفته معيني‌پور، پزشكان متخصص راينولوژي در اروپا توانسته‌اند با درمان اختلالات خواب، ميزان كار مفيد در دفتر كار را براي هر فرد از 6ساعت و 10دقيقه، به 7ساعت و 20دقيقه ارتقا دهند. اين موضوع، نقش درمان اين اختلالات را در بهبود وضعيت كاري كارمندان نشان مي‌دهد. «هيچ رييسي، كارمند خواب‌آلوده نمي‌خواهد.»اهميت اين موضوع، هنگامي آشكارتر مي‌شود كه بدانيم چند درصد از جمعيت، از اختلالات خواب رنج مي‌برند. طبق آماري كه اين پزشك متخصص ارائه مي‌كند، 26درصد جمعيت اروپايي مبتلا به عوارض اختلالات خواب هستند و اين يعني 26درصد اروپايي‌ها هنگام كار چرت مي‌زنند. بعد از دانستن اين واقعيت، چشم ما بر يك واقعيت اقتصادي‌تر باز مي‌شود؛ اختلالات خواب براي جامعه هزينه‌آفرين است! يا به عبارت ديگر، با درمان اين اختلالات مي‌توان از هزينه‌هاي اجتماعي زيادي پيشگيري كرد. البته اين اختلالات، تنها بر ميزان كارايي افراد تاثيرگذار نيست و عوارضي دارد كه چه بسا مهم‌تر و هزينه‌آفرين‌تر باشند. به گفته معيني‌پور بسياري از حوادثي كه درمحيط كاري رخ مي‌دهد، به خاطر خواب‌آلودگي و كاهش هوشياري كارگران است، اين يعني يك خواب كوتاه در محيط كاري، مي‌تواند به خوابي ابدي تبديل شود.
خوابي كه خطر مرگ دارد
ايراني‌ها تا چه اندازه درخطرند؟ اين سوال را از رييس كنگره بين‌المللي انجمن راينولوژي ايران مي‌پرسم. ابراهيم رزم‌پا درجواب مي‌گويد كه مانند بسياري ديگر از اطلاعات پزشكي، در ايران آمار مشخصي در مورد تعداد مبتلايان به عوارض اختلالات خواب وجود ندارد. اما يك نكته مشخص است: بسياري از ايرانيان بدون آنكه خود بدانند، به اين عوارض مبتلا هستند. رزم‌پا اين ناآگاهي را بسيار خطرناك توصيف مي‌كند. چراكه كاهش هوشياري، باعث بروز حوادث كاري مي‌شود كه مي‌تواند حتي جان فرد را نيز درخطر بيندازد. اين مساله، درمورد افرادي كه با جان ديگران سروكار دارند، مهم‌تر است. به عنوان مثال گيجي و خواب‌آلودگي يك پزشك يا پرستار، مي‌تواند جان بيمار را به خطر بيندازد. يا يك راننده اتوبوس خواب‌زده، ممكن است چند 10نفر را با خود به ته دره ببرد. اين عضو انجمن راينولوژي، راهكار گريز از چنين خطراتي را انجام يك غربالگري ملي مي‌داند. اگر تمام شهروندان براي شناسايي مبتلايان به اختلالات خواب معاينه شوند، مي‌توان از بسياري از اين حوادث جلوگيري كرد. اما متاسفانه هيچ نشانه‌يي از اينكه چنين برنامه‌يي وجود داشته باشد، ديده نمي‌شود. رزم‌پا مي‌گويد كه اطرافيان هر فرد مي‌توانند اين اختلالات را در او تشخيص دهند. نشانه‌هايي مانند خر و خر هنگام خواب و قطع تنفس چند ثانيه‌يي يا آپنه نشانگر وجود اختلالات خواب درفرد است. همچنين نشانه‌هاي ظاهري مي‌تواند يكي از راه‌هاي تشخيص باشد؛ افرادي با وزن بالا، گردن كوتاه، زبان بلند و نشانه‌هايي از اين دست بيشتر از سايرين در معرض خطر هستند. البته چنين راهكارهايي، جايگزين اقدامات ملي نخواهد شد. رزم‌پا معتقد است كه دولت با اجراي غربالگري، جداي از كاهش اختلالات، يك عامل موثر در بهبود وضعيت اقتصادي كشور خواهد بود. «دولت مي‌تواند با اجراي اين طرح، هزينه‌هاي مالي و اجتماعي كشور را كاهش دهد و اين در نهايت به نفع اقتصاد خواهد بود.»
پيشگيري بهتر از درمان است
بعد از گشت و‌گذاري يك يا دوساعته ميان نشست‌هاي تخصصي اين كنگره، متوجه شدم كه اختلالات خواب مي‌تواند هزينه‌زا باشد و بسياري به آن مبتلا هستند، اما خود خبر ندارند. حال سوالي پيش آمده كه بايد باقي وقتم را با جست‌وجو براي يافتن پاسخ آن بگذرانم؛ راه‌هاي درماني اين اختلالات چيست و چقدر هزينه‌بر است؟
جست‌وجو مرا به رييس انجمن راينولوژي مي‌رساند. بيژن نقيب‌زاده اينگونه جواب مي‌دهد: «اختلالات خواب سه سطح دارد و بسته به اينكه كدام سطح از اختلال بروز كرده، روش‌هاي درمان متفاوت است. يكي از اين روش‌ها استفاده از نوعي ماسك اكسيژن درخواب است. ديگري استفاده از دستگاهي به اسم CPAP است كه فشار اكسيژن ورودي به مغز را افزايش مي‌دهد. راهكار آخر نيز جراحي است. نقيب‌زاده، هيچ اطلاعاتي درباره قيمت اين روش‌هاي درماني نمي‌دهد، صرفا مي‌گويد كه اين قيمت‌ها قطعا براساس تعرفه‌هاي ابلاغي وزارت بهداشت است. گويا بعد از موج حمله‌ها به پزشكان، چشم آنها از قيمت و قيمت‌دهي ترسيده است. البته رييس انجمن راينولوژي به يك مساله اشاره مي‌كند؛ درمان اختلالات خواب، بسيار كم‌هزينه‌تر از تحمل آن است. زيرا اين اختلالات، جداي همه مواردي كه پيش‌تر ذكر شد، مي‌تواند علتي تشديد‌كننده براي ساير بيماري‌ها، مانند بيماري‌هاي قلبي عروقي باشد. نقيب‌زاده نهايتا مي‌گويد كه اين مساله دركشورهاي اروپايي بيشتر مورد توجه است و در ايران، چند سالي است كه مطرح شده، اما درهمين مدت بسيار براي درمان آن مطالعه شده است. آخرين سطور اين گزارش را درحالي مي‌نگارم كه چشمانم نيمه بسته است و خواب سعي دارد بر من چيره شود. درحالي كه خميازه مي‌كشم، از خود مي‌پرسم كه اگر خواب‌آلوده نبودم، اين گزارش بهتر از آب درمي‌آمد و تصميم مي‌گيرم براي تشخيص اختلالات خواب به يكي از كلينيك‌هاي مختص اين مساله مراجعه كنم. اما درمان من، دردي را از جامعه دوا نمي‌كند و حتي اگر من خواب‌زده نباشم، همچنان كمبود يك غربالگري ملي در اين زمينه حس مي‌شود. بايد ديد كه آيا دولت براي اين مساله برنامه‌يي دارد يا چشمان خود را بر اختلالات خواب خواهد بست؟