گمرک دوغارون که دیگر پا به صد سالگی می‌گذارد، در نزدیکی شهر تایباد و هم‌مرز با استان هرات در افغانستان، بیشترین حجم تجاری ترانزیت کالا را در کشور دارد. 95 درصد از کالاهای ورودی به این گمرک از کشورهای حوزه خلیج فارس به گمرک بندرعباس و بندر لنگه و دیگر بنادر جنوبی می‌آید تا به کشورهای همسایه دور و نزدیک برسد. اما در گمرکی که باوجود قرار گرفتن در مسیر خروج مواد پیش‌ساز و مواد مخدر سنتی حساسیت بالایی به آن نشان می‌دهند، تنها دو قلاده سگ موادیاب، یک دستگاه ایکس ری کامیونی و دو دستگاه ایکس ری چمدانی، کار شناسایی و کنترل کامیون‌ها را انجام می‌دهد.
ایجاد امکانات و تجهیزات بیشتر برای شناسایی و کنترل تردد کامیون‌ها مسئله‌ای است که امید جهانخواه، مدیرکل گمرک دوغارون آن را برای این منطقه ضروری می‌داند. روزانه بیش از 600 کامیون در این مرز تردد می‌کنند و نزدیک به یک‌سوم آنها از دستگاه ایکس ری عبور داده می‌شوند. علی تکمیل، کارشناس ناظر بر دستگاه ایکس ری گفت: در طول هفته دست‌کم 20 کامیون ترانزیتی خروجی به افغانستان به دلیل مشکوک بودن متوقف و فک پلمب می‌شوند، این کامیون‌ها اسکن می‌شوند و اگر تصویر آنها با آنچه از گمرک بندرعباس ارسال شده متفاوت باشد، کامیون باید بازبینی شود. تجربه و آمارهای علی تکمیل می‌گوید، از 20 کامیونی که توسط دستگاه ایکس ری شناسایی می‌شوند 60 درصدشان منجر به کشف می‌شوند.
اگرچه یک دستگاه ایکس ری موبایلی به‌زودی به این گمرک منتقل خواهد شد اما به نظر می‌رسد، نگرانی امید جهانخواه، مدیرکل این گمرک از کمبود تجهیزاتی گمرکی که مدیریتش را برعهده دارد، ریشه در این آمارها داشته باشد. 418 فقره کشف قاچاق به ارزش 7میلیارد ریال از عملکرد‌های این گمرک در شش ماهه اول امسال است که اخیراً کشف بزرگ‌ترین محموله مواد پیش ساز به حجم 10 تن را نیز در کارنامه داشته است. به گفته جهانخواه، در سال‌جاری شناسایی و کنترل این گمرک بر گروه‌های سازمان یافته و محموله‌های با ارزش بالا متمرکز شده است و این رویکرد اگرچه تعداد پرونده‌های کشف شده را کاهش داد اما حجم ارزش آنها افزایش یافته است.
جهانخواه تعامل گمرک با سازمان‌ها را خوب عنوان می‌کند اما از عملکرد برخی سازمان‌ها که در مرز حضور دارند انتقاد دارد. به گفته این مقام مسئول در گمرک دو غارون، ایران اگر به کنوانسیون بین‌المللی کنترل مرزها پیوسته است، باید بپذیرد که تنها ناظر در کنترل مرزها باشد و دربرابر دخالت دیگر سازمان‌ها کوتاه نیاید. جهانخواه، دخالت برخی سازمان‌ها را به دلیل ضرورت صدور مجوز از سوی آنها به خصوص در بخش سلامت، بهداشت و استاندارد، لازم می‌داند اما دخالت برخی دیگر را که در ورود و خروج کالا و مسافر به لحاظ قانونی نقشی ندارند، غیر‌قانونی و ایجاد اختلال در کار نظارت گمرک و نارضایتی در ارباب‌رجوع عنوان می‌کند.
اما با وجود همه این مشکلات ارزش تجارت در دو غارون در شش ماهه امسال نسبت به همین زمان در سال گذشته 280 درصد رشد داشته، 500 میلیون دلار کالا به افغانستان صادر شده و روزانه 4000 مسافر تردد می‌کنند. امورات گمرکی صادرکنندگان یک روزه و واردکنندگان اگر نیاز به مجوز خاصی نداشته باشند یک‌ساعته کارشان انجام می‌شود. از طریق این گمرک بیشترین صادرات کشور به افغانستان انجام می‌شود. محصولات پلاستیکی، شیمیایی، سوختی، گچ و سیمان و مصالح ساختمانی از این مرز به افغانستان می‌رود و سنگ‌های ساختمانی و پیله ابریشم سوغات تجار همسایه به داخل کشور است. در این تردد‌ها البته کامیون‌هایی که به ایران بر می‌گردند اغلب خالی هستند. از سامانه امور گمرکی هم تا جایی که در فاز اجرایی قرار گرفته، در گمرک دوغارون استفاده می‌شود.
امید جهانخواه در این‌باره توضیح می‌دهد: اجرای این سامانه در گمرک مرحله به مرحله انجام می‌شود و در جایی که مشکلی وجود داشته باشد به‌طور مکتوب به اطلاع شورای معاونان در گمرک کشور خواهد رسید. نبوی‌نژاد رئیس سرویس ارزیابی، که مانند دیگر همکارش علی تکمیل مشتاقانه کار در گمرک دوغارون را دنبال می‌کند، براساس تجربه‌هایش از سامانه جامع گمرکی به مسئله‌ای اشاره می‌کند که قابل تأمل به نظر می‌رسد. این کارشناس می‌گوید: باید بین سامانه جامع امور گمرکی و سامانه مبازره با قاچاق کالا امکان ارتباط، دسترسی و درصورت نیاز تبادل اطلاعات وجود داشته باشد، ما امیدواریم هم‌اکنون که در حال کار با این سیستم‌ها هستیم، با شناسایی نیازها، مشاوره و رفع اشکالات به برنامه‌های کاربردی‌تر و دقیق‌تری برسیم.
این سامانه مزایای قابل‌توجهی هم داشته است، امید جهانخواه، مدیرکل گمرک دوغارون کنترل دقیق‌تر و سریع‌تر، شفاف شدن درآمدها و دسترسی آنلاین به اطلاعات این حوزه را از دستاوردهای سامانه جامع گمرکی عنوان می‌کند، اما بهره‌وری آن را منوط به استفاده و رفع مشکلات آن می‌داند.
در گمرک دوغارون علاوه بر تجارت، سالن مسافری، بازارچه مرزی و منطقه ویژه اقتصادی فعالیت دارند. در منطقه ویژه اقتصادی صادرات سوخت به افغانستان به‌طور رسمی و از طریق انتقال مستقیم سوخت از تانکرهای ایرانی به تانکرهای افغان انجام می‌شود. همچنین ساخت یک هتل بزرگ به انگیزه اقامت گردشگران سلامت که از کشورهای همجوار می‌آیند در منطقه ویژه اقتصادی روزهای پایانی‌اش را می‌گذراند. به گفته جهانخواه، کارکنان گمرک امکانات ورزشی، تفریحی و... لازم را ندارند و امیدوار است این امکانات را نیز برای آنها فراهم کند.
به گزارش خبرنگار اعزامی «فرصت امروز» به گمرک مرزی شهید ناصری در مرز ایران با افغانستان که به نام گمرک دوغارون شناخته می‌شود، این گمرک اگرچه به لحاظ تجهیزات و امکانات در مقایسه با دیگر گمرکات شرق از بهترین‌ها به شمار می‌آید و حجم تجاری قابل توجه و رو به رشدی داشته، اما به دلیل موقعیت استراتژیکش در مرز، جایگاهی که در تزانزیت کالا در کشور دارد، نیز امنیت نسبی استان هرات که در همسایگی این مرز است، شاید با توسعه تکنولوژی، افزایش تجهیزات و امکانات، بتواند چشم‌انداز تجاری بهتری را در آینده نه‌چندان دور داشته باشد. گمرک دوغارون با زیربنایی مشتمل بر 23 هزار مترمربع در زمینی به مساحت 200 هزار مترمربع ساخته شده و 200 هزار متر سیم خاردار، دیوارهای آجری حدود 700 متر و 2500 متر دیوار بتنی ایجاد شده در برخی مناطق این محوطه وسیع از آن محافظت می‌کنند.