در شرايطي كه روز گذشته تعداد قربانيان ايراني فاجعه«منا» از 226 نفر نيز عبور كرد، رييس‌جمهور سفر خود به نيويورك را نيمه‌كاره گذاشت تا به سرعت خود را به تهران برساند و در كنار مردم در مراسم انتقال پيكر حاجيان جان‌باخته ايراني شركت كند. مهم‌ترين خبر روز گذشته در نيويورك مربوط به سخنراني روحاني در مجمع عمومي سازمان ملل متحد است كه با استقبال رهبران ملل متحد روبه‌رو شد. بلافاصله پس از اين سخنراني رييس‌جمهوري براي بازگشت سريع‌تر به ايران، ديدار با رييس‌جمهوري ونزوئلا، نخست‌وزير تونس، نخست‌وزير عراق و نشست با نخبگان سياست خارجي را لغو كرد تا يك روز زودتر به تهران بازگردد. كنفرانس مطبوعاتي از ديگر برنامه‌هايي است كه توسط رييس‌جمهور لغو شده است. حسن روحاني در سومين سفر خود به نيويورك براي شركت در مجمع عمومي سازمان ملل در كسوت رييس‌جمهور، در ديدارهاي دوازده‌گانه خود با دبيركل سازمان ملل، رييس شوراي اروپا و سران كشورهاي برزيل، سوئد، ايتاليا، فرانسه، ژاپن، تركيه، بوليوي، اكودور، افغانستان، سنگال، انگلستان و چين، مسائل مهم منطقه‌يي و بين‌المللي را مورد توجه قرار داد. از نكات قابل توجه روز گذشته، سخنراني حسن روحاني، باراك اوباما، ولاديمير پوتين، شي‌جين‌پينگ و فرانسوا اولاند در يك روز در مقر سازمان ملل است؛ موضوعي كه باعث شد برخي رسانه‌ها از زمزمه‌هاي ديدار احتمالي روحاني و اوباما سخن بگويند.
مشروح سخنراني رييس‌جمهور كه با بازتاب‌هاي گسترده‌يي از سوي رسانه‌هاي بين‌المللي مواجه شد به شرح زير است:
بسم‌الله الرحمن الرحيم
آقاي رييس، من به نمايندگي از سوي ملت بزرگي سخن مي‌گويم كه امروز در غم از دست دادن هزاران زائر مسلمان و صدها نفر از هموطنان خود به سوگ نشسته است؛ سالمندان، جوانان، زنان و مرداني كه براي انجام مناسك مذهبي در گردهمايي عظيم معنوي و جهاني حج شركت كرده بودند؛ ولي متاسفانه قرباني بي‌كفايتي و سوءمديريت مجريان شده و حتي به دليل عدم پاسخگويي مسوولان از شناسايي مفقودين و بازگرداندن سريع پيكر قربانيان به خانواده‌هاي عزادارشان دريغ شده است. ابعاد فاجعه جان باختن و مجروح شدن هزاران انسان بيگناه از چهارگوشه جهان، فراتر از آن است كه در حد يك سانحه طبيعي يا يك مساله محلي با آن برخورد شود. خسارت جريحه‌دار شدن عواطف ميليون‌ها مسلمان بزرگ‌تر از آن است كه صرفاً با محاسبات مادي قابل جبران باشد. افكار عمومي خواستار آن است كه مسوولان دولت عربستان سعودي بي‌درنگ به مسووليت بين‌المللي خود در تامين دسترسي كنسولي فوري براي شناسايي سريع و بازگرداندن بدون تاخير اجساد مطهر عمل كنند. همچنين ضروري است شرايط لازم را براي بررسي مستقل و دقيق علل و عوامل اين فاجعه و روش‌هاي پيشگيري از تكرار آن، در آينده فراهم كنند.
آقاي رييس، آقاي دبيركل، عاليجنابان، خانم‌ها، آقايان
من به نمايندگي از ملتي سخن مي‌گويم كه دو سال قبل بار ديگر به تعامل سازنده با جهان رأي داد و اينك با افتخار مي‌توانم اعلام كنم كه «امروز، فصل جديدي در روابط ايران با جهان آغاز شده است. دو سال پيش، مردم ايران در يك انتخابات توأم با رقابت به برنامه‌يي رأي دادند كه ضمن حفظ حقوق، منافع و امنيت ملي، خواستار تحكيم صلح و گفت‌وگوي سازنده با جهان بود. اين اراده ملي با يك برنامه دقيق و روشن ديپلماتيك در «برنامه جامع اقدام مشترك» ميان جمهوري اسلامي ايران و 6 قدرت جهاني متجلي شد كه بلافاصله پس از توافق، با تصويب شوراي امنيت سازمان ملل متحد به يك سند بين‌المللي بدل شد. اين سند از نظر حقوق بين‌الملل، سازه استواري است كه براي نخستين‌بار در تاريخ ملل، دو طرف به جاي مذاكره پس از جنگ براي دستيابي به صلح، پيش از مخاصمه به مصالحه دست يافتند.
من در اينجا لازم مي‌دانم بر نقش همه مذاكره‌كنندگان تاكيد كنم. ما تصميم گرفته بوديم با حفظ اصول خود، فضايي تازه را رقم بزنيم و اين كار را كرديم. آنجا كه لازم بود جلو رفتيم و آنجا كه لازم بود شهامت انعطاف را داشتيم؛ و در همه‌جا از ظرفيت حقوق بين‌الملل استفاده كرديم و توانمندي گفت‌وگوي سازنده را به خوبي آشكار ساختيم. نكته كليدي در موفقيت گفت‌وگو، اين واقعيت است كه هر بازيگري در نظام بين‌الملل كه در پي خواسته‌هاي حداكثري باشد و جايگاهي براي طرف مقابل خود باز نكند نمي‌تواند سخن از صلح، ثبات و توسعه‌يافتگي بزند. همان‌گونه كه در تجارت و فعاليت اقتصادي، بايد منافع طرفين در نظر گرفته شود، در سياست نيز چندجانبه‌گرايي و بازي‌هاي برد-برد، بايد مبنا واقع شود.
آقاي رييس؛ سازمان ملل متحد براي تضمين صلح و امنيت جهاني پس از دو جنگ جهاني به وجود آمد، اگرچه متاسفانه در اكثر موارد اين نهاد مهم بين‌المللي، موفق يا موثر نبوده. اما اين‌بار بايد گفت سازمان ملل تصميم درستي گرفت. ما با وجود آنكه به تصويب قطعنامه‌هاي ناعادلانه عليه جمهوري اسلامي ايران و تحريم ملت و دولت ايران براثر سوءتفاهمات و بعضاً دشمني‌هاي آشكار برخي كشورها، معترضيم اما بنا به آن ضرب‌المثل قديمي ايراني، معتقديم كه هرجا كه جلوي ضرر گرفته شود، منفعت است. امروز همان روزي است كه جلوي ضرر گرفته شده است. قطعنامه 2231 شوراي امنيت با وجود برخي كاستي‌هاي جدي، تحولي مهم و مبنايي براي لغو قطعنامه‌هاي تحريم عليه ايران بود. ما عملكرد شوراي امنيت در گذشته را غيرمنصفانه مي‌دانيم و تاكيد مي‌كنيم كه ايران به دليل فتواي مهم رهبري و نيز دكترين دفاعي خود هرگز قصد توليد سلاح هسته‌يي را نداشته و بنابراين قطعنامه‌هاي تحريمي عليه ايران ناعادلانه و غيرقانوني بوده‌اند. تحريم‌هاي شوراي امنيت و نيز تحريم‌هاي يكجانبه برخي كشورها براساس توهمات و اتهامات بي‌پايه اِعمال شدند و شرايط سختي را به مردم ما تحميل كردند. اما اين تحريمها هيچ‌گاه در سياستي كه اتخاذ كرده بوديم و در نحوه برخورد ما با مذاكرات، موثر نبودند. ما در اين مذاكرات ثابت كرديم كه روي ميز ايران، چيزي جز منطق، استدلال و اخلاق و نيز در صورت لزوم، دفاعِ مشروع و قاطع از خود و منافع خويش در برابر هرگونه تجاوز، وجود ندارد. كه نهايتا ايالات متحده نيز وادار شد تا تحريم و فشار را كنار گذاشته و ميز مذاكره را برگزيند. 7كشور و اتحاديه اروپايي در اين مذاكرات، زمان و سرمايه ديپلماتيك فراواني صرف كردند و لذا بايد براي حفظ و اجراي توافق نيز تمام تلاش خود را به‌كار گيرند. پايبندي طرفين به انجام تعهداتشان را، اصلي‌ترين عامل موفقيت در روند اجرايي مذاكرات مي‌دانيم. به موازات اجراي برجام، ما همچنين انتظار داريم كه كشورهاي هسته‌يي گام‌هاي لازم را در جهت اجراي تعهدات خود بر طبق ماده 6 ان‌پي‌تي، يعني خلع سلاح كامل هسته‌يي، بردارند. همچنين انتظار داريم كه آنها در جهت ايجاد منطقه عاري از سلاح هسته‌يي در خاورميانه، نقشي مثبت ايفاء كنند و اجازه ندهند رژيم صهيونيستي همچنان، تنها مانع بر سر راه تحقق اين مهم باشد.
آقاي رييس، توافق هسته‌يي كه نمونه درخشاني از «پيروزي بر جنگ» است، توانسته سايه تخاصم و حتي جنگي ديگر و تنشي دامنه‌دار را از سر خاورميانه دور كند، مي‌تواند و بايد سرآغاز دوره‌يي جديد و موجب نتايجي مثبت براي صلح و ثباتي پايدار در منطقه نيز باشد. از نظر ما توافق حاصله، هدف نهايي نيست، بلكه تحولي است كه مي‌تواند و بايد، مبناي دستاوردهاي بيشتري باشد. با توجه به اينكه اين توافق هم مبنايي عيني فراهم كرده و هم الگوي مناسبي به دست داده، مي‌تواند در جهت تحولي اساسي در منطقه، عمل نمايد. سياست ما اين است كه در فضاي جديد، حركت صلح‌جويانه خود را در منطقه، برمبناي همان قاعده برد-برد، ادامه دهيم و به نحوي عمل كنيم كه همه در منطقه و جهان از مزاياي اين فضاي جديد بهره‌مند شوند. مي‌توانيم از اين فرصت براي توجه به آينده و اجتناب از تمركز بر گذشته استفاده كنيم و روابط خود را با كشورهاي منطقه، به‌ويژه همسايگانمان، براساس احترام متقابل و منافع مشترك و جمعي، بازسازي كنيم. متاسفانه، منطقه خاورميانه و شمال آفريقا به يكي از متلاطم‌ترين مناطق جهان تبديل شده است. تداوم و تشديد چنين وضعي مي‌تواند موجب سرايت تشنج به ديگر مناطق جهان شود. در جهانِ به‌هم‌پيوسته و بدون مرز كنوني، كشورها و مناطق مختلف به سختي مي‌توانند مرزهاي خود را نفوذناپذير كنند و مانع اشاعه ناامني و بي‌ثباتي شوند. خطر بزرگ و اصلي در جهان امروز آن است كه سازمان‌هاي تروريستي به حكومت‌هاي تروريستي تبديل شوند. ما متاسفيم كه قيام‌هاي ملي در منطقه ما توسط تروريست‌ها به انحراف كشيده شوند و به جاي صندوق رأي، اسلحه و ترور سرنوشت ملت‌ها را تعيين كند. ما پيشنهاد مي‌كنيم كه مبارزه با تروريسم به يك سند و قاعده الزام‌آور بين‌المللي بدل شود و هيچ دولتي حق نداشته باشد از تروريسم به عنوان يك روش مداخله‌جويانه در امور ملت‌ها حمايت كند. ما آماده‌ايم كه براي نابودي تروريسم و بسترسازي براي تحولات دموكراتيك در منطقه كمك كنيم و اجازه ندهيم اسلحه به ابزار تحول، بدل شود. ما همان‌گونه كه در عراق و افغانستان به استقرار دموكراسي كمك كرديم آماده كمك به دموكراسي در سوريه و نيز يمن هستيم. ما از تداوم قدرت با رأي ملت و نه اسلحه حمايت مي‌كنيم. ما از حكومت اكثريت با حفظ حقوق اقليت دفاع مي‌كنيم.
ايران امروز با حفظ ميراث تاريخي و فرهنگي خود، نگاه به آينده دارد. نه فقط آينده‌يي دور بلكه آينده‌يي نزديك با چشم‌اندازي روشن از همكاري و همزيستي. من خطاب به همه دولت‌ها و ملت‌ها مي‌گويم: ما گذشته را فراموش نمي‌كنيم اما نمي‌خواهيم در گذشته بمانيم. ما جنگ و تحريم را از ياد نمي‌بريم، اما به صلح و توسعه فكر مي‌كنيم. ما در «برنامه جامع اقدام مشترك» تنها، در پي دستيابي به يك توافق هسته‌يي نبوديم. ما مي‌خواهيم حركتي تازه و سازنده را براي بازآفريني نظم جهاني پيشنهاد كنيم. نظمي براساس احترام متقابل، عدم دخالت در امور داخلي ديگران، همكاري مستمر و همزيستي دايم ميان اعضاي ملل متحد. براي آنكه آينده‌يي صلح‌آميز بسازيم بايد از گذشته‌هاي تلخ عبرت بياموزيم ما مي‌دانيم كه تنها راه حفظ و تداوم صلح، توسعه است. صلح بدون توسعه تنها يك زنگ تفريح است تا انبارهاي خشم و كينه انباشته شود. اما صلحِ همراه توسعه، خالي كردن آن انبارها از خشم و كينه و انباشتن آنها با اميد و احترام ملت‌ها به ديگران است. ما بارها گفته‌ايم كه تنها راه ريشه‌كني تروريسم در خاورميانه از بين بردن زمينه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آن است. تعامل اقتصادي در بسترِ به رسميت شناختنِ تفاوت‌هاي فرهنگي، مي‌تواند امنيت پايدار را به ارمغان آورد و منطقه را به كانونِ صلح و توسعه تبديل كند. ايرانِ پس از برجام آمادگي دارد نشان دهد كه راه‌عملي امنيت و ثبات، توسعه در سايه تعامل اقتصادي است. ايران با همه ظرفيت‌هاي اقتصادي و فرهنگي خود آمادگي دارد كه به كانوني براي مشاركت در سرمايه‌گذاري صادرات‌گرا تبديل شود و نشان دهد كه به جاي صلح ناپايدار مبتني بر تهديد، مي‌توان صلح مبتني بر توسعه و منافع مشترك را انتخاب كرد، كه حاصل آن امنيت پايدار خواهد بود.
ما اميدواريم با همسايگان خود در همه عرصه‌هاي اجتماعي و اقتصادي همكاري‌هاي گسترده‌يي داشته باشيم و از طريق همگرايي اقتصادي به تفاهم سياسي و حتي همكاري‌هاي ساختاري امنيتي نيز دست يابيم. در نظام بين‌الملل امروز پيوند متقابل اقتصاد كشورها به يكديگر مهم‌ترين عامل براي تسهيل تعامل سياسي و كاهش چالش‌هاي امنيتي است.
آقاي رييس؛ من در سال 2013 از همين جايگاه، نداي مبارزه با خشونت و افراط‌گرايي و تروريسم سر دادم؛ و شما نمايندگان جامعه جهاني با آراي يكپارچه و گرانقدر خود، بر آن مُهر تاييد زديد و قطعنامه wave پديد آمد. انديشه اجرايي كردن wave، نيازمند راهكارهاي مصلحانه و تجربه شده در عرصه ديپلماسي است و خوشوقتم كه اينك مي‌توان با پيوند تجربه برجام و آراي گرانسنگ حاميان wave، طرح مناسبي براي حل مشكل منطقه خاورميانه خُرد شده در زير پنجه‌هاي قساوت و شقاوت، تدوين كرد.
من براي مقابله با جهل، ديكتاتوري، فقر، فساد، تروريسم و خشونت و مقابله با اثرات سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و امنيتي آن، جهان و به ويژه كشورهاي منطقه را به تدوين يك «برنامه جامع اقدام مشترك» براي اين مبارزه و ايجاد «جبهه متحد مبارزه با افراط‌گرايي و خشونت»، دعوت مي‌كنيم.
جبهه‌يي كه بايد از طريق گفت‌وگو، حركتي جمعي و جهاني براي حل جدّي معضلات منطقه‌يي ايجاد كند؛ از كشتار مردم بيگناه و بمباران غيرنظاميان، و ترويج خشونت و انسان‌كشي جلوگيري كند و با حمايت از حكومت‌هاي مركزي مستقر، ثبات را فراهم كند و بالاخره پس از ايجاد آرامش و ثبات، دموكراسي و حكومت مردم‌سالار را در خاورميانه برقرار كند.
خانم‌ها، آقايان؛ عراق، سوريه و يمن، مدل‌هاي يكسانِ بحران‌آفريني از طريق ترور، افراطي‌گري، خشونت، كشتار، تجاوز و بي‌تفاوتي جامعه جهاني هستند؛ نمونه‌هاي همسانِ آوارگي، پناهندگي، بي‌خانماني و گريز از وحشتِ جنگ و بمباران كشورهايي همانند، با درماندگي جامعه جهاني براي حل معضلات پديد آمده براساس خواست‌هاي نادرست تازه واردان منطقه‌يي و خوش‌باوران عرصه فرامنطقه‌يي كه اينك موج خسارت‌هاي آن از جهان عرب تا اروپا و امريكا را درنورديده و به نابودي آثار مدنيت و تمدن‌هاي ديرپا و ارزشمند و در وجهي كلان‌تر به كشتار انسانيت انجاميده است.
فراموش نكنيم كه ريشه‌هاي جنگ و ويراني و ترور امروز، در اشغالگري و تجاوز و مداخلات نظامي ديروز نهفته است. اگر تجاوز نظامي امريكا به افغانستان و عراق نبود و اگر حمايت بي‌حساب امريكا از اقدامات ضدانساني رژيم صهيونيستي عليه ملت مظلوم فلسطين نبود، امروز تروريست‌ها بهانه‌يي براي توجيه جنايات خود نمي‌يافتند.
ضروري است دولت امريكا به جاي تحريف واقعيت‌هاي منطقه و ايراد اتهامات ناروا عليه ديگران سياست‌هاي خطرناك خود و متحدان منطقه‌يي‌اش را كه به افراطي‌گري، خشونت و فرقه‌گرايي در منطقه دامن مي‌زند؛ پايان دهد و با آرمان‌ها و خواست مردم منطقه هماهنگ شود. آقاي رييس؛ با وجود مشكلات موجود در منطقه، ما به آينده‌يي پر اميد باور داريم و ترديد نمي‌كنيم كه با سرپنجه تدبير مي‌توانيم با بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي قوي و جديدي كه برشمرديم و تكيه بر پشتوانه تمدني و عزم جدي بر اين مشكلات غلبه كنيم. ما در پرتو تعاليم آسماني، به آينده روشن بشريت براي زندگي انسان‌ها در صلح و آرامش و معنويت ايمان داريم. ما به اراده ملت‌ها در انتخاب نيكي و پاكي باور داريم. ما باور داريم كه «والعاقبه للمتقين»؛ پيروزي پاياني از آنِ پارسايانِ پاك‌طينت خواهد بود.
ايران متعهد به اجراي برجام است
همچنين رييس‌جمهور شامگاه يك‌شنبه به وقت نيويورك (بامداد دوشنبه به وقت تهران) در نشست با اعضاي انديشكده‌هاي امريكا با بيان اينكه از سال گذشته تا به امروز با وجود مشكلات فراواني كه در سطح منطقه و جهان شاهد آن بوديم، تحولات مثبتي كه مي‌تواند ما را به آينده اميدوار كند نيز رخ داده است، گفت: امروز در منطقه شاهد شرايط خاصي هستيم؛ خشكسالي ممتد و مشكلات زيست‌محيطي از جمله مشكلاتي است كه وضعيت را در منطقه پيچيده كرده است. از سوي ديگر رسانه‌ها هر روز نقش خود را در زمينه مسائل فرهنگي و اجتماعي پررنگ‌تر مي‌كنند. روحاني در پاسخ به سوالاتي مبني بر اينكه آيا برجام به فرجام نهايي مي‌رسد يا خير و اينكه آيا دو طرف مذاكره به اجراي توافق ملتزم مي‌مانند؟ گفت: در صورتي موفق خواهيم بود كه قبول كرده باشيم، راه نو و جديدي را انتخاب و طي كرده‌ايم و احساس كنيم، توافق به نفع دو طرف خواهد بود. ايران صراحتا اعلام مي‌كند، متعهد به اجراي آنچه در برجام آمده بوده و معتقد است اجراي آن به نفع همگان خواهد بود. رييس‌جمهوري در بخش ديگري از اين نشست در پاسخ به سوالاتي در خصوص سياست‌هاي منطقه‌يي و بين‌المللي ايران و چگونگي روابط با ديگر كشورها از جمله عربستان و برخي اظهارنظرها در خصوص نگراني ديگر كشورها نسبت به حضور ايران در منطقه، گفت: بايد بررسي كنيم دليل اين نگراني چيست و اين در حالي است كه در گذشته هم عده‌يي اعلام مي‌كردند ايران خطري براي منطقه است و به همين دليل از صدام عليه ايران حمايت كردند، اما در عمل معلوم شد كه خطر اصلي چه كسي بوده و سرانجام آن چه شده است.
سفر به نيويورك براي تسريع لغو تحريمها
نشريه بريتانيايي گاردين در گزارشي از اقدامات حسن روحاني در نيويورك نوشت كه رييس‌جمهوري ايران در نيويورك تلاش مي‌كند تا روند لغو تحريم‌هاي اعمال شده بر ايران را تسريع كند.
نويسنده اين مقاله با اشاره به تلاش شركت‌هاي اروپايي براي استفاده از فرصت‌هاي تجاري پس از لغو تحريمها در ايران نوشت كه در نيويورك، تيم مذاكره‌كننده ايران نيز براي برداشته شدن هرچه زودتر تحريمها تلاش مي‌كنند.
در بخشي از اين مقاله گفته شد كه حسن روحاني روز جمعه 25 ستپامبر، با برخي مديران شركت‌هاي تجاري امريكايي ديدار كرده و آنها را به استفاده از فضاي اقتصادي بعد از تحريمها، به عنوان راهي براي نزديك شدن دو كشور به يكديگر تشويق كرد. اين درحالي است كه دومين همايش اقتصادي ايران و اروپا در همين روز در شهر ژنو سوييس برپا شده است. گاردين با اشاره به نام برخي شركت‌هاي بين‌المللي از ديدار آنها و انجام مذاكراتشان با مقامات ايراني سخن گفته‌اند.