جزیره هرمز دیدنی‌ها و جاذبه‌های طبیعی بسیاری دارد اما در میان تمام این دیدنی‌ها خاک سرخ آن معروف‌تر است. این خاک، باکیفیت‌ترین خاک سرخ دنیا قلمداد می‌شود به طوری که به عنوان یک مرجع برای نرخ‌گذاری این کانی در دنیا انتخاب شده است.
جزیره هرمز در 8 کیلومتری بندرعباس قرار گرفته و بخشی از جزیره قشم به شمار می‌آید. گفته می‌شود جزیره هرمز بعد از میلیون‌ها سال از زیر آب سر بر آورده و در آن گنبدها و کوه‌های زرد، سفید و قرمز دیده می‌شود که کوه قرمزرنگ همان خاک سرخ هرمز است. خاک سرخ هرمز را در جهان با نام «گل هرمز» می‌شناسند و در صنایع مختلف از جمله رنگ‌سازی، کاشی، سرامیک و... کاربرد دارد.
جانمایی مناسب برای دپو
خاک سرخ در دیگر نقاط کشور همچون ایران مرکزی یافت می‌شود اما بهترین و معروف‌ترین آن در جزیره هرمز وجود دارد. آنچه امروزه باید برای بهره‌برداری و استفاده از این خاک ارزشمند مورد توجه قرار گیرد، استفاده از روش‌های صحیح معدنکاری و انباشت صحیح است. نداشتن محل مناسب برای نگهداری از مواد استخراج شده سبب می‌شود تا در هنگام وزش باد، این خاک وارد منطقه شده و علاوه بر ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، زندگی بومیان محل را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد.
بهروز برنا، معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره خاک سرخ جزیره هرمز و قدمت آن در گفت‌وگو با "روزنامه صمت" اظهار کرد: فعالیت‌های معدنی ایران ریشه در تاریخ دارد و گنبد خاک سرخ هرمز نیز از روزگاران قدیم مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته است. این ماده معدنی، در صنعت کاشی و سرامیک، رنگ‌سازی و... استفاده می‌شود. حال اگر بخواهیم یک ذخیره در کلاس جهانی برای خاک سرخ نام ببریم، همین خاک سرخ جزیره هرمز است که آوازه جهانی دارد. هم‌اکنون این معدن در حال فعالیت است و خاک آن استخراج می‌شود.
وی درباره معادن خاک سرخ موجود در کشور گفت: براساس آمار سال ۱۳۹۳، تعداد معادن خاک سرخ کشور ۱۱ واحد است که تنها ۷ واحد آنها فعال هستند. میزان خاک سرخ استخراج شده کل کشور که بخش عمده‌ای از آن برای خاک سرخ هرمز است، ۱۳۳هزار تن و کل ذخیره خاک سرخ کشور نیز رقمی افزون‌بر ۱۶میلیون تن برآورد شده است. درواقع ذخایر این خاک باارزش، به شکل پراکنده در کشور قرار گرفته‌اند که می‌توان به منطقه «ایران مرکزی» و «زون زاگرس» اشاره کرد. در استان اصفهان نیز ذخایری از خاک سرخ دیده شده است.
روش صحیح بهره‌برداری
معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا برداشت از خاک سرخ این گنبد می‌تواند مشکلات و چالش‌های زیست‌محیطی برای منطقه به وجود آورد یا خیر؟ بیان کرد: خاک سرخ در ابتدا سنگ بوده و سپس با گذشت زمان و تغییرات، تبدیل به خاک شده است. از ویژگی‌های مهم آن می‌توان چسبندگی را نام برد. حال با توجه به شرایط آب و هوایی کشور و ریزگردها که بیشتر در جنوب کشور هستند، اگر استخراج و جابه‌جایی این خاک با روش‌های صحیح انجام نشود، در نتیجه خاک سرخ که بسیار چسبنده است وارد محیط‌زیست شده و مشکل‌ساز خواهد شد. یعنی اگر محل ذخیره سازی این خاک مواد رها شده و مسائل ایمنی در نظر گرفته نشود، محیط‌زیست جزیره را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
برنا ادامه داد: انباشت خاک بدون در نظرگرفتن محل مناسب برای نگهداری، سبب شده این خاک با وزش باد، وارد هوای محیط شده و پخش آن باعث رنگ‌گرفتن و قرمز شدن اجسام موجود در مناطق اطراف شود.
ایجاد مشکلات تنفسی برای افراد، و بروز مشکلات برای محصولات کشاورزی همگی به دلیل رعایت نکردن اصول صحیح برداشت و نگهداری از این محصول است. وی بر این باور است که برای حل مشکل و تمامی مسائل یاد شده باید راهکارهای صحیح به‌کار گرفت؛ یکی از این راهکارها، برداشت سریع محصول دپو شده و جلوگیری از انباشت آنهاست. محل درنظرگرفته برای دپوی محصول باید محصور باشد تا در هنگام وزش باد، خاک‌ها جابه‌جا نشده و از ذخیره کاسته نشود. رعایت تمام این مسائل در کنار یکدیگر می‌تواند از به وجود آمدن مشکلات زیست‌محیطی و وزش بادهای سرخ‌رنگ جلوگیری کند.
خاک سرخ، خام‌فروشی نمی‌شود
چندی پیش در زمینه فرآوری خاک سرخ جزیره هرمز، عزت کمال‌زاده، فرماندار قشم گفته بود: به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص خاک، فرآوری آن در دستور کار دولت قرار گرفته است. او بر این باور است که به طور قطع رویکرد دولت یازدهم درباره این ذخیره معدنی نقش مهمی در ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی جزیره هرمز خواهد داشت چراکه این خاک از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است و شهرت جهانی دارد.
فرماندار قشم اظهار کرد: موارد یاد شده در دیدار با معاون آموزشی وزیر صنعت، معدن و تجارت مطرح و بر ضرورت عملی شدن این رویکرد دولت یازدهم تاکید شده است.
کمال‌زاده ادامه داد: خاک استخراج شده از معدن خاک سرخ به شکل کلی در صنایع داخلی مصرف می‌شود، این در حالی است که برخی رسانه‌ها از صادرات آن به دیگر کشورها خبر داده‌اند. براساس تاکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر جلوگیری از خام‌فروشی، فرآوری مواد معدنی به عنوان سیاست اصلی دولت در بخش معادن کشور مدنظر است و محور برنامه‌ها و رویکرد مسئولان این حوزه قرار گرفته است.
تولید 2 هزار تن سنگ در سال
علی رهبری، رییس اداره صنعت، معدن و تجارت جزیره قشم نیز درباره معدن خاک سرخ هرمز گفت: این معدن سالانه ظرفیت تولید ۲هزار تن سنگ را داشته و از محصول به دست آمده در صنایع گوناگون همچون رنگ‌سازی، لوازم آرایشی و بهداشتی، رنگ‌های ضدزنگ، کاشی، سرامیک و لعاب‌سازی استفاده می‌شود. همچنین این خاک در کارخانه‌های اصفهان، دلیجان و شهرک صنعتی بندرعباس مصرف دارد.
او ادامه داد: بومی‌های منطقه از خاک‌سرخ حتی در غذاهای محلی خود استفاده می‌کنند. ساخت تابلوهای صنایع‌دستی از دیگر ظرفیت‌های استفاده از این خاک است که باعث رونق گردشگری در منطقه شده است.
علی رهبری به ضرورت حفظ خاک این جزیره تاکید کرد و گفت: برخلاف برخی ادعاها، موضوع خام‌فروشی خاک این جزیره صحت نداشته و خاک برداشت شده از معدن خاک سرخ هرمز در صنایع و کارخانه‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.