کلانشهر مشهد با وجود جمعیت بالای 2 میلیون و 900 هزار نفری و در حالی که سالانه پذیرای بیش از 27 میلیون زائر و گردشگر است، سیستم حمل‌ونقل عمومی مطلوبی ندارد.
مسئولان شهری به این مسئله معترفند و می‌گویند برای جبران این ضعف، در امسال شورای شهر توانسته حدود 1400 میلیارد ریال به توسعه مترو اختصاص دهد تا بخشی از مشکلات ترافیکی این شهر حل شود. براساس آمار موجود، مجموع ناوگان اتوبوسرانی مشهد، 2 هزار و 595 دستگاه است که هزار و 534 دستگاه از این تعداد، کولر و سیستم سرمایشی ندارند. شاید به همین دلیل باشد که تردد خودروهای شخصی در مشهد به یک مسئله برای مسئولان شهری تبدیل شده است و به گفته آنها درحال‌حاضر حدود ۸۰۰هزار خودرو در این شهر تردد می‌کند؛ یعنی به ازای هر ۳ نفر، یک خودرو در این شهر درحال تردد است. آنطور که هادی عطارزاده طوسی، مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی مشهد گفته است، هزار اتوبوس فرسوده با عمر بالای ۱۰سال در این شهر وجود دارد و هر سال ۱۰درصد به میزان اتوبوس‌های فرسوده این شهر اضافه می‌شود.
به گزارش صمت، چندی پیش محمدرضا رییسی، رییس سازمان نظام‌مهندسی ساختمان خراسان رضوی در همایش تخصصی حمل‌ونقل و ترافیک شهری مشهد از اینکه در این شهر خانواده‌ها استفاده از خودروی شخصی را به حمل‌ونقل عمومی ترجیح می‌دهند، انتقاد کرد و افزود: حمل‌ونقل عمومی در جذب خانواده‌ها ضعیف عمل کرده است. مشکلات ترافیکی مشهد با توجه به حضور سالانه تعداد زیادی زائر و گردشگر در این شهر، بیشتر جلوه‌گر شده است. آنطور که رییسی تاکید دارد، خانواده‌ها به خاطر ضعیف بودن سیستم حمل‌ونقل عمومی، بیشتر از وسایل شخصی استفاده می‌کنند و حتی گاه خانواده‌ای ۴نفره با یک موتورسیکلت به بیرون شهر می‌روند اما حاضر به استفاده از اتوبوس نیستند. رییس سازمان نظام مهندسی مشهد معتقد است باید مسائل شهرسازی در کنار مباحث ترافیکی در نظر گرفته شود زیرا بیشتر مشکلات ترافیکی ناشی از مشکلات شهرسازی است. به باور وی راهکارهای توسعه استفاده از حمل‌ونقل عمومی، در نظر گرفتن مشوق‌هایی برای مردم است. برای نمونه در صورت استفاده از خدمات حمل‌ونقل عمومی و استفاده از اتوبوس و مترو از خدماتی مانند تخفیف خرید بهره بگیرند. برای مشکلات حمل‌ونقل عمومی مشهد دلایل زیادی می‌توان برشمرد. باید توجه کرد که سالانه بیش از ۲۷میلیون گردشگر و زائر وارد مشهد می‌شود و می‌توان گفت هر ۳سال یکبار کل جمعیت ایران وارد مشهد می‌شوند. این جمعیت به زیرساخت‌های مطلوب حمل‌ونقلی و طراحی مناسب فضای شهری نیاز دارد.
این نظر سید عبدالکریم جوادی، رییس کمیسیون امور اقتصادی، سرمایه‌گذاری و مشارکت شورای اسلامی شهر مشهد است که در گفت‌وگو با صمت درباره مشهد اظهار می‌کند: حرم امام رضا(ع) هسته مرکزی شهر مشهد به حساب می‌آید اما راه‌های ورود و خروج از این هسته مرکزی، در بدو شکل‌گیری ایجاد نشده است و با اینکه تراکم و حجم جمعیت مسیرهایی که به حرم امام رضا(ع) منتهی می‌شود، زیاد است اما در مقایسه با سایر نقاط شهر، از نظر ابعادی کمتر برخوردار است.
اجرای ناموفق طرح زوج و فرد
آنطور که جوادی می‌گوید، طرح زوج و فرد از طرح‌هایی بوده که برای کنترل این مسئله از سوی مدیریت شهری اعمال شده است اما این طرح نیز از نظر وی درمان دائمی مشکلات نبوده و نیست. این عضو شورای شهر مشهد می‌گوید: زائر یا گردشگری که وارد مشهد می‌شود، شاید تنها یک روز فرصت برای زیارت و گردش در شهر داشته باشد، در حالی که با طرح زوج و فرد، در همان یک روز هم برای او محدودیت ایجاد می‌شود، بنابراین راهکار مناسبی نیست. او با تاکید بر لزوم برنامه‌ریزی برای پاسخگویی به مطالبات مردم و زائران در حوزه حمل‌ونقل می‌افزاید: طرح‌هایی همچون زوج و فرد یک درمان موقت برای گره‌های کور ترافیکی مشهد بوده است و باید هر چه زودتر یک طرح جامع، جایگزین آن شود.
استقبال کمرنگ مشهدی‌ها از مترو
یکی از راهکارهای مناسب به‌عنوان جایگزین طرح زوج و فرد از نظر این عضو شورای شهر مشهد، توسعه مترو است. به گفته او، شورای چهارم شهر مشهد از آغاز شکل‌گیری، پروژه قطار شهری مشهد را که در دوران مدیریت قبلی به گل نشسته بود، پیگیری و احیا کرده است و اکنون شورا، شهرداری و پیمانکار مترو، پروژه را به خوبی پیش می‌برند.
به‌دلیل پرترافیک بودن کریدور شرقی ـ غربی مشهد، متروی این شهر در این مسیر راه‌اندازی شده است. تا پیش از راه‌اندازی مترو، تقریبا ۱۰۰ دستگاه اتوبوس شهری در این مسیر تردد داشتند اما بعد از راه‌اندازی خط یک، تعداد این اتوبوس‌ها به ۲۰دستگاه رسیده است. این را قاسم طاهری، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی مشهد به صمت می‌گوید و یادآوری می‌کند که مترو نیز با استقبال مشهدی‌ها مواجه نبوده است. به گفته او، در حالی که ظرفیت جابه‌جایی روزانه متروی مشهد ۱۷۰هزار نفر است، تنها ۱۳۰هزار جابه‌جایی در روز با این شیوه حمل‌ونقل اتفاق می‌افتد.
او می‌افزاید: از آنجا که مشهد یک شهر زیارتی است، بسیاری از مسافران از سیستم‌های حمل‌ونقل دیگری مانند تاکسی و اتوبوس استفاده می‌کنند. از سوی دیگر این شهر خیابان‌های عریضی دارد و مردم تمایل دارند از خودرو شخصی استفاده کنند. البته مهم‌ترین دلیل استقبال نکردن مردم از مترو این است که سیستم حمل‌ونقل ما تکمیل نشده است و از آنجا که مشهد سیستم حمل‌ونقل عمومی یکپارچه‌ای ندارد، مردم استفاده از خودروی شخصی را ترجیح می‌دهند. به گفته او، برای مشهد ۴ خط مترو درنظر گرفته شده که تاکنون تنها یک خط بهره‌برداری شده است. خط ۲ که شمال و جنوب را به هم متصل می‌کند، قرار است در ۲سال آینده تحویل داده شود. کلنگ خط ۳ نیز به‌تازگی به زمین خورده و خط ۴ هم در مرحله مناقصه است.
1400 میلیارد ریال برای توسعه مترو
به نظر می‌رسد، شورای اسلامی شهر مشهد راهکارهایی برای جبران موفق نبودن حمل‌ونقل عمومی در کاهش استفاده از خودروی شخصی دارد. جوادی، رییس کمیسیون اقتصادی شورای شهر معتقد است این مسئله تا حدی از ضعف سرمایه‌گذاری فرهنگی در این حوزه در مدیریت‌های قبلی شهری مشهد آب می‌خورد. این عضو شوای شهر مشهد توضیح می‌دهد که با تلاش شورای شهر، در امسال بودجه بسیار ناچیز مدیریت‌های شهری قبلی مشهد در حوزه حمل‌ونقل به هزار و۴۰۰میلیارد ریال افزایش یافته که در مقایسه با گذشته رقم قابل‌توجهی است.
برای حل معضلات ترافیکی مشهد، ارائه برخی برنامه‌ها در دستور کار شورای شهر است. جوادی در این‌باره می‌گوید: در حال ارائه چند پژوهش و برنامه برای حل مشکلات هسته مرکزی شهر هستیم؛ ازجمله ممنوع کردن تردد خودرو در محدوده‌ای مشخص از خیابان‌های متنهی به حرم امام رضا(ع). البته در این زمینه، ابتدا باید زیرساخت ایجاد شود. به عنوان نمونه باید به میزان کافی پارکینگ احداث کرد. از سوی دیگر باید زیرساخت لازم برای تردد زائران از محل پارکینگ تا حرم ایجاد شود، مانند منوریل یا نقاله یا حمل‌ونقل عمومی مناسب و کافی.
آنطور که جوادی می‌گوید یکی از نتایج نامطلوب ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی مشهد، کاهش ماندگاری گردشگر در این شهر است که به اقتصاد زائرمحور این شهر ضربه وارد و هزینه‌های مضاعف برای مدیریت شهری ایجاد کرده است. در این راستا به گفته او، مترو از مهم‌ترین گزینه‌هایی است که برای حل این مشکل پیش روی مسئولان شهری مشهد قرار دارد. از سوی دیگر آنطور که این عضو شورای شهر مشهد می‌گوید، درحال‌حاضر طرح نوسازی ناوگان تاکسیرانی مشهد در دست اقدام است و قرار است در فاز اول نوسازی، هزار دستگاه تاکسی نو وارد ناوگان تاکسیرانی شود. این عضو شورای شهر مشهد با اشاره به مصوبه شورا برای خرید ۱۰۰ دستگاه اتوبوس شهری یادآوری می‌کند: با توجه به اینکه قیمت هر اتوبوس حدود ۶۰۰میلیون تومان است، در راستای افزایش بهره‌وری از این زیرساخت گران‌قیمت، ایجاد و توسعه خطوط «بی‌آرتی» در دستور کار قرار گرفت تا به این ترتیب هم از آلودگی هوا جلوگیری و هم رفت و آمد سریع‌تر انجام شده و مردم به حمل‌ونقل عمومی تمایل بیشتری نشان دهند. به گفته او، خطوط اتوبوس تندرو در چند خیابان اصلی و ورودی حرم بهره‌برداری شده و همچنان در حال توسعه است.