حکومت طالبان می‌گوید که ایران به مسیر اصلی تجاری افغانستان تبدیل خواهد شد. دولت افغانستان اعلام کرده که تمامی شکل‌های تبادل تجاری با پاکستان متوقف خواهد شد؛ این تصمیم در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۵ از سوی ملا عبدالغنی برادر معاون اقتصادی حکومت طالبان، به‌صورت رسمی اعلام شده است. تصمیمی که به عنوان تحولی بنیادین در سیاست اقتصادی کابل و پیامی قاطع به اسلام‌آباد توصیف شده است.
این تصمیم شامل توقف واردات کالاهای غذایی، مصالح ساختمانی و محصولات صنعتی از جمله داروهای پاکستانی می‌شود که پیش از این بیش از ۴۰٪ نیازهای دارویی بازار افغانستان را تأمین می‌کردند.
بیش از یک ماه است که گذرگاه‌های مرزی پاکستان با افغانستان بسته است.
این تحول، بحث‌های گسترده‌ای در محافل اقتصادی و سیاسی برانگیخته است؛ اقدامی جسورانه که تبعات سنگینی بر اقتصاد هر دو کشور دارد، اما در عین حال مقامات کابل معتقدند فرصتی برای تقویت استقلال تجاری افغانستان و کاهش وابستگی به پاکستان فراهم می‌کند.
تنش‌ها میان دو کشور پس از درگیری‌های مرزی مرگبار ماه گذشته افزایش یافته و مذاکرات صلح نیز هنوز به نتیجه نرسیده است. از دید کارشناسان سیاسی در افغانستان، این اقدام پیامی اقتصادی و همزمان سیاسی به اسلام‌آباد است که نشان می‌دهد کابل قصد ندارد تحت فشار جغرافیایی پاکستان باقی بماند.
رحمت‌الله بشتین، کارشناس اقتصادی به الجزیره، می‌گوید: این تصمیم نقطه عطفی در تاریخ اقتصاد افغانستان است. افغانستان اکنون تجارت را از ابزاری برای وابستگی به ابزاری برای حاکمیت تبدیل کرده است.
به گفته او، این اقدام تعادل منطقه‌ای را از طریق اقتصاد و نه فقط سیاست، بازتعریف می‌کند و ممکن است باعث توقف فعالیت صدها کارخانه در پاکستان شود، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که بازار افغانستان برایشان حیاتی است.
زاهد صافی، کارشناس پاکستانی، نیز تاکید می‌کند که حدود ۲۰٪ صادرات صنایع غذایی و دارویی پاکستان به افغانستان می‌رفته است و توقف آن می‌تواند منجر به بیکاری ده‌ها هزار نفر شود.
حکومت طالبان می‌گوید که در حال گسترش روابط تجاری با ایران و استفاده از بندر چابهار که تحت حمایت هند است به عنوان نقطه اتصال افغانستان با آب‌های آزاد است و می‌گوید که «اقتصاد افغانستان از وابستگی به پاکستان خواهد رهید».
آخوندزاده عبدالسلام جواد، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت حکومت طالبان هم به خبرگزاری رویترز گفته است که «تجارت با ایران در شش ماه گذشته به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده‌است، بیشتر از تجارت با پاکستان که یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بود».
عبدالسلام جواد افزود:«امکانات بندر چابهار تأخیر در حمل و نقل را کاهش داده، به تاجران اعتماد به نفس می‌دهد و با بسته‌شدن مرزها تجارت متوقف نمی‌شود».
کارشناسان اقتصادی می‌گویند، با وجود ریسک‌های کوتاه‌مدت، این تصمیم فرصت‌هایی برای تنوع‌بخشی به تجارت و توسعه تولید داخلی افغانستان فراهم می‌کند.
دولت افغانستان در همین راستا گام‌هایی برای تقویت همکاری با ایران، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان برداشته و قصد دارد از موانع بندر چابهار و بندر عباس ایران به جای بنادر پاکستان استفاده کند.
انورالحق احدی، وزیر سابق تجارت افغانستان نیز در گفت‌وگو با الجزیره اظهار داشت: به دلیل سیاست‌های پاکستان، دولت مجبور به این اقدام شد. این تحول به افغانستان انعطاف جغرافیایی و استراتژیک می‌دهد و وابستگی به یک مسیر را کاهش می‌دهد. پاکستان نیز حدود ۶۰٪ بازار افغانستان را از دست خواهد داد.
افغانستان سالانه حدود یک میلیارد دلار دارو نیاز دارد و بیش از ۷۰٪ آن از خارج وارد می‌شود. پاکستان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی است و سالانه بین ۵۰ تا ۵۵ میلیون دلار داروی آماده مصرف به افغانستان صادر می‌کند.
ملا عبدالغنی برادر معاون اقتصادی حکومت طالبان اعلام کرد که واردات دارو از پاکستان باید به طور کامل به سایر کشورها منتقل شود و از تجار خواست حساب‌های خود با پاکستان را در بازه زمانی مشخصی تسویه کنند.
رئیس اتحادیه شرکت‌های دارویی کابل، عبدالرّحمن نورزی نیز گفت: توقف واردات داروهای پاکستانی ما را مجبور کرد سریعاً به دنبال جایگزین باشیم و مذاکرات با شرکت‌های ترکیه، هند و ایران برای تأمین نیازهای داخلی آغاز شده است. این بحران می‌تواند فرصتی برای احیای صنعت دارویی داخلی باشد.
حجم تبادل تجاری و پیامدها
طبق آمار رسمی، حجم تبادل تجاری افغانستان و پاکستان در سال ۲۰۲۴ حدود دو میلیارد دلار بوده است؛ ۱.۳۹ میلیارد دلار صادرات پاکستان به افغانستان و ۶۰۰ میلیون دلار صادرات افغانستان به پاکستان.
پاکستان بزرگ‌ترین شریک تجاری کابل و مسیر زمینی آن اصلی‌ترین راه ورود و خروج کالاهای افغانستان است.
تصمیم اخیر کابل، که شامل توقف تجارت و ترانزیت می‌شود، عملاً یک بازار تقریباً دو میلیارد دلاری را مسدود کرده و می‌تواند خسارات فوری بر اقتصاد پاکستان وارد کند و همزمان تأمین کالاهای اساسی در افغانستان را با چالش مواجه کند.
مزمل شینواری، معاون پیشین وزارت تجارت حکومت طالبان نیز می‌گوید: این تصمیم صرفاً یک اقدام سیاسی نیست، بلکه تحولی اقتصادی و راهبردی است که می‌تواند نقشه تجارت جنوب آسیا را بازنویسی کند. کابل تلاش دارد مسیرهای جایگزین از طریق ایران و آسیای میانه باز کند؛ این اقدام مزایای بلندمدت دارد اما کوتاه‌مدت با خطر کمبود کالا و تورم همراه است.
انتقاد از محدود کردن دسترسی به بنادر
عمر زاخیلوال، وزیر پیشین دارایی افغانستان، این تصمیم بسته شدن مرزها را به ضرر تجار افغان و ناقض حقوق یک کشور محصور در خشکی می‌داند.
او گفت: افغانستان حق قانونی استفاده از مسیرها و بنادر پاکستان را بر اساس توافقنامه‌های بین‌المللی دارد. محدود کردن دسترسی به بنادر به دلیل تنش‌های سیاسی، نقض آزادی عبور بین‌المللی است. دولت باید از این حقوق دفاع کند و منافع تجار را حفاظت نماید.
از سوی دیگر در خصوص حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان در سال ۲۰۲۴ به حدود ۳ تا ۴ میلیارد دلار رسیده که بخش عمده آن شامل واردات افغانستان از ایران با ارزشی بیش از ۳ میلیارد دلار بود، در حالی که صادرات افغانستان به ایران تنها حدود ۵۴ میلیون دلار گزارش شد.
این آمار نشان می‌دهد که ایران نقش بسیار مهمی در تأمین کالاهای اساسی و کالاهای مصرفی افغانستان دارد و سهمش از واردات این کشور حدود ۳۰٪ است، ضمن اینکه رابطه تجاری ایران و افغانستان در سال‌های اخیر روندی صعودی و رو به گسترش داشته است.
نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت حکومت طالبان نیز دیروز با سفر به استان سیستان و بلوچستان ایران در نشست اقتصادی مشترک با مقام‌های ایرانی شرکت کرد. در این نشست راه‌های توسعه مناسبات تجاری و رفع موانع بازرگانی بین دو کشور بررسی شده است.
همچنین مولوی فضل‌محمد حقانی، سفیر افغانستان در تهران به تازگی در دیدار با مدیرعامل منطقه آزاد چابهار خواستار «گشایش دفتر نمایندگی وزارت صنعت و تجارت افغانستان در بندر چابهار» و «تأسیس بانک مشترک افغانستان – ایران» برای تسهیل انتقالات مالی شده است.
همزمان، مقامات افغان اعلام کرده‌اند که ایران برای کالاهای ترانزیتی افغانستان از طریق بندر چابهار ۵۰ درصد تخفیف در هزینه ترانزیتی در نظر گرفته است.
همچنین بر اساس گزارش طلوع‌نیوز، در سال گذشته حدود ۲٫۶۶۱ میلیارد دلار تجارت از طریق چابهار انجام شده است که شامل ۱۲۷ میلیون دلار صادرات افغانستانی است. / فارس