هر سال با فرا رسیدن آخرین جمعه ماه نوامبر، جهان شاهد رویدادی است که میلیون‌ها نفر را در سراسر کشور‌ها به خیابان‌ها، فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین می‌کشاند.
بلک فرایدی، سنتی آمریکایی که ریشه در دهه شصت میلادی دارد، یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های خرید در جهان است؛ روزی که از نیمه‌شب آغاز می‌شود و مردم ساعت‌ها در صف‌هایی طولانی ایستاده و منتظر باز شدن در‌های فروشگاه‌ها می‌مانند. این روز آغاز فصل خرید کریسمس است. زمانی که فروشگاه‌ها برای آنکه همه اقشار جامعه امکان خرید هدایا و مایحتاج سال نو را داشته باشند، تخفیف‌هایی واقعی و قابل‌توجه ارائه می‌کنند. بلک فرایدی در آمریکا نه‌تنها بخشی از اقتصاد، بلکه بخشی از فرهنگ است؛ فرهنگی که در آن تخفیف‌های بزرگ نقشی اجتماعی دارند و موجب می‌شوند هیچ‌کس در آستانه سال نو از خرید‌های اساسی محروم نماند.
دلیل نام‌گذاری جمعه سیاه چیست؟
روایت‌های متفاوتی درباره دلیل نام‌گذاری این روز وجود دارد؛ برخی می‌گویند ترافیک عجیب و ازدحام شدید شهر‌ها در این روز موجب شد پلیس فیلادلفیا این نام را روی آن بگذارد. روایت مرسوم‌تر، اما این است که فروشگاه‌ها که معمولا بخش زیادی از سال «در وضعیت قرمز» یا به بیانی دیگر، زیان‌ده بودند، در این روز با حجم عظیم فروش «وارد وضعیت سیاه» یا همان سوددهی می‌شدند.
پرسش کلیدی این است که چرا یک سنت جهانی که فلسفه‌ای کاملا مشخص دارد، در ایران به شکلی بی‌ریشه و نامتناسب اجرا می‌شود؟ پاسخ را باید در ساختار اقتصادی، تورم مزمن و همچنین عادت تاریخی بازار ایران جست‌و‌جو کرد. بازار ایران به دلیل تورم بالا دائما دچار تغییر قیمت است؛ بنابراین ایجاد تخفیف واقعی نه‌تنها سخت، بلکه در بسیاری از موارد غیراقتصادی و غیرمنطقی است. در مقابل فروشندگان هم می‌توانند هر کالایی را با هر قیمتی عرضه کنند و باز هم نام تخفیف بر آن بگذارند. از این رو از تخفیف‌ها به عنوان ابزار بازاریابی استفاده می‌شود در حالی که گاهی واقعیت ندارد و تنها برای تحریک خرید طراحی شده است.
شاید اگر قرار باشد بلک فرایدی در ایران معنا پیدا کند، باید بازتعریف شود. باید از یک تقلید صرف خارج شود و تبدیل شود به نوعی حمایت اقتصادی از مصرف‌کننده. شاید مناسب‌تر باشد که حراج بزرگ ایران نه آخرین جمعه نوامبر، بلکه در روز‌هایی نزدیک به نوروز برگزار شود؛ زمانی که خانواده‌ها واقعا به خرید نیاز دارند. تنها در این صورت است که نسخه جمعه سیاه ایرانی می‌تواند به سنتی مفید تبدیل شود، نه صرفا یک موج تبلیغاتی که هر سال می‌آید، هیجان می‌آفریند و بعد خاموش می‌شود بدون آنکه اثری ماندگار بر رفاه مردم بگذارد. / آرمان امروز