بر اساس پیش‌بینی شرکت ملی گاز، کشور در فصل سرما با افزایش قابل توجه مصرف روبه‌رو خواهد بود. برخی کارشناسان دلایل متعددی را برای این چالش مطرح می‌کنند، ازجمله مصرف بالای گاز خانگی که در روزهای سرد سال بیش از ۶۵ درصد گاز تولیدی کشور را دربر می‌گیرد و نیز فرسودگی میادین گازی و افت فشار طبیعی در برخی فازهای پارس جنوبی؛ میدانی که به‌تنهایی حدود ۷۰ درصد گاز کشور را تأمین می‌کند. در این شرایط، مدیریت همزمان «تأمین» و «مصرف» به اولویتی اساسی تبدیل شده است. شرکت ملی گاز با برنامه‌ریزی زودهنگام، اقداماتی چون پایش هوشمند مصرف، ذخیره‌سازی سوخت دوم در نیروگاه‌ها و شناسایی مصارف غیرضروری را در دستور کار قرار داده تا از تأثیر کمبود احتمالی بر صنایع و خانوارها بکاهد.
محورهای مدیریت مصرف
«حمیدرضا صالحی»، رئیس فدراسیون صادرات انرژی در گفت‌وگو با «ایران»، در این باره گفت: «اگرچه سهم مصرف ادارات کم است، اما هدف‌گیری مصارف غیرضروری می‌تواند در مدیریت شبکه مؤثر باشد.» وی افزود: «عمده مصرف در بخش خانگی متمرکز است، بنابراین آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی نیز باید تداوم یابد.»
سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت
در بعد کلان، صنعت گاز کشور نیازمند سرمایه‌گذاری مدرن و گسترده است. «منصوره رام» مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی گاز، از نیاز کلان ۴۲ میلیارد دلاری این صنعت تا پایان برنامه هفتم توسعه خبر داده که نشان از تلاش دولت برای نوسازی و توسعه زیرساخت‌های گازی دارد. به گفته وی «تا پایان برنامه هفتم پیشرفت در مجموع ۴۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت گاز نیاز است که این سرمایه‌گذاری شامل حدود ۱۸ میلیارد دلار در طرح‌های پالایشی، حدود ۱۱ میلیارد دلار طرح انتقال، حدود ۱.۶ میلیارد دلار تقویت شبکه، حدود ۱.۴ میلیارد دلار در ذخیره‌سازی و حدود ۱۰ میلیارد دلار در بخش توزیع و هوشمندسازی است.»
صالحی رئیس فدراسیون صادرات انرژی در این زمینه خاطرنشان کرد: «برای مدیریت پایدار بحران، باید به‌صورت همزمان بر افزایش سرمایه‌گذاری در بخش تولید با مشارکت بخش خصوصی و اجرای سیاست‌های کاهش مصرف در صنایع تمرکز کرد.» وی با اشاره به لزوم آمادگی بهتر برای تأمین سوخت دوم نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته، گفت: «امیدواریم با برنامه‌ریزی دقیق‌تر، امسال شاهد تکرار مشکلات گذشته نباشیم.»
نقش دولت در مدیریت و نظارت
به نظر می‌رسد دولت و شرکت ملی گاز امسال با تکیه بر داده‌ها و آمار سال‌های گذشته، برنامه‌ریزی دقیق‌تری نسبت به قبل دارند، صالحی بر این باور است: «گمان می‌رود امسال دولت با تسلط بیشتری وضعیت کمبود گاز را رصد کند و شرکت گاز نیز تلاش کرده با تحلیل داده‌های پیشین، برای مدیریت مصرف آمادگی بهتری داشته باشد.»
رئیس فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران در بخش دیگری از سخنان خود به اصلاح رفتار مصرف‌کننده اشاره کرد: «تجربه نشان داده که آموزش و توصیه‌های فرهنگی به‌تنهایی تأثیر چندانی بر تغییر الگوی مصرف در ایران نداشته است. در همه دنیا، قیمت واقعی انرژی نقش تعیین‌کننده‌ای در کنترل تقاضا دارد. در حالی که قیمت گاز در ایران حدود دو دهه است که تغییر نکرده است.»
او تأکید کرد که اگر برنامه‌های توسعه‌ای کشور طبق طرح‌های پیش‌بینی‌شده در برنامه سوم توسعه ادامه می‌یافت، امروز مشکلات فعلی در حوزه انرژی بسیار کمتر بود. با این حال، به گفته او، هرگونه تصمیم درباره افزایش قیمت گاز باید با درنظر گرفتن درآمد خانوارها اتخاذ شود و توضیح داد: «اگر قرار است برای کنترل مصرف، قیمت گاز اصلاح شود، باید شرکت ملی گاز طوری عمل کند که مردم حس کنند این اقدام در نهایت به نفع خودشان است. افزایش قیمت علاوه بر تأمین منافع ملی باید به بهبود معیشت خانوارها نیز منجر شود.»
صالحی عنوان کرد که سیاست‌گذاری در حوزه انرژی نیازمند صداقت، شفافیت و ارتباط مستقیم با مردم است و گفت: «باید با شجاعت به مردم گفت که این منابع انرژی متعلق به خود شما و نسل‌های آینده است. اگر در مصرف صرفه‌جویی شود، این منابع می‌تواند در قالب درآمد یا حمایت از دهک‌های پایین جامعه بازگردد. در واقع، اصلاح قیمت و مصرف گاز باید به‌گونه‌ای طراحی شود که هم به نفع کشور و هم به نفع خانوارها باشد.»
مشکل، اتلاف انرژی است
حسین میرافضلی، کارشناس انرژی نیز راهکارهایی برای کاهش اتلاف انرژی در زمستان ارائه داد و بر لزوم اصلاح الگوی گرمایش منازل تأکید کرد. او مشکل اصلی کمبود گاز در فصل زمستان را نه در تولید، بلکه در مدیریت مصرف و اتلاف انرژی دانست.
موضوع کمبود گاز تنها به ظرفیت تولید مربوط نیست، بلکه شیوه مصرف نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد؛ مسأله‌ای که میرافضلی به آن به‌عنوان خطای راهبردی در سیاست انرژی کشور اشاره کرد. این کارشناس انرژی گفت: «حتی اگر تولید گاز کشور به هزار میلیارد مترمکعب در روز هم برسد، باز مشکل پابرجاست، چون ریشه بحران در مدیریت مصرف است. همچنین وابستگی ۹۰ تا ۹۵ درصدی گرمایش منازل به گاز طبیعی یک اشتباه استراتژیک بوده است.»
وی تنوع‌بخشی به سبد گرمایشی را راهکار دانست و پیشنهاد کرد: «می‌توان با جایگزینی تدریجی سیستم‌های گرمایش برقی در بلندمدت، از فشار بر شبکه گاز کاست. خوشبختانه زیرساخت برق کشور در زمستان به دلیل کاهش مصرف سرمایشی، ظرفیت قابل توجهی برای این انتقال دارد. درحالی‌که در ایران گرمایش تقریباً به طور کامل گازی است، در کشورهای پیشرفته این سهم کمتر از ۳۰ درصد است و عمدتاً از برق استفاده می‌شود.» او ادامه داد: «برخلاف تصور عمومی، زیرساخت برق کشور توان جبران این تغییر را دارد زیرا در تابستان ۴۰ درصد برق کشور صرف کولرها و حدود ۱۵ درصد برای چاه‌های کشاورزی مصرف می‌شود. در زمستان این دو مصرف تقریباً حذف می‌شوند و با بهبود ۱۰ درصدی راندمان نیروگاه‌ها، حدود ۶۰ درصد ظرفیت برق آزاد می‌شود که می‌تواند برای گرمایش منازل به کار رود.»
نظام هوشمند قیمت‌گذاری گاز
یکی از محورهای مهم در مدیریت مصرف انرژی، طراحی نظام قیمت‌گذاری هوشمند است؛ مدلی که می‌تواند با تنظیم درست هزینه‌ها، رفتار مصرف‌کنندگان را به سمت صرفه‌جویی و استفاده بهینه از گاز هدایت کند. بر همین مبنا میرافضلی یکی از موانع اصلی اصلاح الگوی مصرف را نبود انگیزه برای صرفه‌جویی دانست و گفت: «در حال حاضر انگیزه‌ای برای کاهش مصرف وجود ندارد. حتی خانوارهای کم‌درآمد که خانه‌هایشان عایق گرما نشده، جزو پرمصرف‌ها هستند.»
این کارشناس انرژی راهکار برای تغییر رفتار مصرف‌کننده را قیمت‌گذاری استاندارد و تشویقی عنوان کرد: «باید برای هر منطقه اقلیمی یک الگوی مصرف تعیین شود. برای مثال در تهران اگر استاندارد روزانه ۱۰ مترمکعب باشد، مصرف کمتر از این میزان مشمول پاداش و مصرف بیشتر، با نرخ پلکانی جریمه شود. این مدل هم منصفانه است و هم انگیزه اصلاح رفتار ایجاد می‌کند.»
تولید و مصرف
در زمستان امسال؟
به نظر می‌رسد زمستان امسال، عرصه‌ای برای سنجش اثربخشی برنامه‌های نوین مدیریت انرژی باشد. اگرچه چالش کمبود گاز جدی است، اما ترکیب برنامه‌ریزی دقیق دولت، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، مدیریت هوشمند مصرف و مشارکت آگاهانه مردم می‌تواند مسیر عبور از این فصل را هموار کند. هدف نهایی، تبدیل این چالش سالانه به فرصتی برای ایجاد تعادل پایدار در شبکه انرژی کشور و تضمین تأمین بی‌دغدغه برای نسل‌های آینده است./ روزنامه ایران