دولت با اجرای همزمان دو سیاست «کنترل اداری قیمت» و «افزایش عرضه ناوگان هوایی»، در پی ایجاد تعادل در بازار حمل‌و‌نقل هوایی و مهار قیمت بلیت‌ها است. این در حالی است که آزادسازی قیمت‌ها بر اساس رأی دیوان عدالت اداری، سازمان هواپیمایی را در موقعیت پیچیده‌ای بین نظارت و تعیین دستوری قیمت قرار داده است.
طبق اعلام انجمن شرکت‌های هوایی، بلیت پروازهای داخلی از 12 آبان با افزایش 24 درصدی قیمت عرضه می‌شود. اما سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان طی نامه‌ای از انجمن شرکت‌های هواپیمایی خواسته که قیمت بلیت‌ها را به قبل بازگردانند، در غیر این صورت مطابق قانون با آنها برخورد خواهد شد.
رضا صدیق نیا، مدیرکل دفتر نظارت بر فرودگاهها، شرکت‌ها و مؤسسات هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌و‌گو با «ایران»، با اشاره به ابلاغیه سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان، گفت: «این ابلاغیه با استناد به تصمیمات تیرماه امسال شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا تنظیم شده است.»
نامه سازمان حمایت از مصرف کنندگان به مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا مربوط است که طبق آن متولیان باید تغییر تعرفه حمل بار و مسافر جاده‌ای، ریلی و هوایی را با رعایت ضوابط و مقررات قیمت‌گذاری حداقل یک هفته قبل از ابلاغ، به دبیرخانه کارگروه تنظیم بازار ارائه کنند. بنابر دستور سران قوا بر تداوم قیمت‌گذاری کالاهای ضروری و حساس، هرگونه قیمت‌گذاری دولتی به‌استثنای کالاهای اساسی یارانه‌ای، کالاهای انحصاری و خدمات دولتی، ممنوع اعلام شده است. طبق این دستور، بلیت هواپیما نیز جزو کالاهایی است که برای نرخ‌گذاری باید فرآیند دریافت مصوبه را طی کند و از ستاد تنظیم بازار مجوز‌های لازم را دریافت کند اما افزایش اخیر ۲۴درصدی هنوز فرآیندهای لازم را طی نکرده است.
به گفته صدیق نیا، ابلاغیه سازمان حمایت به صورت یک مصوبه لازم الاجرا به انجمن شرکت هواپیمایی ارسال شده است. طبق اعلام انجمن قرار بود از 12 آبان افزایش نرخ بهای بلیت هواپیما اجرا شود، ما طبق مصوبه ستاد تنظیم بازار به آنها اعلام کردیم فرآیند افزایش نرخ باید طی و سپس اجرایی شود بنابراین افزایش نرخ از 12 آبان تا انجام فرآیندهای مورد نظر ستاد تنظیم بازار ممنوع است.
تکرار افزایش قیمت
طبق رأی دیوان عدالت اداری (طبق احکام قانون برنامه پنجم و ششم توسعه برای آزادسازی نرخ بلیت هواپیما)، سازمان هواپیمایی و شورایعالی هوایی از خرداد سال گذشته نقشی در تعیین نرخ بلیت هواپیما ندارند به عبارتی تعیین نرخ بلیت به ایرلاینها واگذار شده و این نرخ دیگر دستوری نیست.
با افزایش قیمت سوخت هواپیما در قانون بودجه امسال، قیمت بلیت نیز افزایش پیدا کرد اما انجمن شرکت‌های هوایی تأکید دارد نرخها افزایشی ندارد و در ایام غیر پیک حتی بلیت با نرخ کمتر از نرخ مصوب انجمن عرضه می‌شود. مقصود اسعدی سامانی، دبیر این انجمن، در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: «در 6 ماهه اول امسال، حدود یک و نیم میلیون بلیت پرواز با قیمت کمتر از نرخ‌های مصوب فروخته شده است.»
هرچند انجمن شرکت‌های هوایی از ثبات نرخ بلیت هواپیما می‌گوید اما بسیاری از مسافران می‌گویند در این چند سال نرخها بارها افزایش داشته است. قیمت بلیت برخی مسیرها مانند مشهد یا کیش از حدود 3 میلیون تومان در یک سال و نیم گذشته، اکنون نزدیک به 6 میلیون تومان رسیده است، بنابراین به گفته بسیاری از مسافران، آنها هرگز نتوانسته‌اند بلیت با نرخ کمتر از نرخ مصوب تهیه کنند. یکی از فعالان بازار فروش بلیت هواپیما به «ایران» گفت: «بلیت‌هایی که با نرخ کمتر عرضه می‌شود به سرعت در اختیار چارتر کنندگان قرار می‌گیرد، آنهاهم قیمت‌ها را بالا می‌برند و بلیت را به مردم می‌فروشند. بنابراین درصد بسیار کمی از مسافران عادی می‌توانند بلیت با نرخ مصوب بخرند.»
دلایل افزایش قیمت
دبیر انجمن شرکت‌های هوایی با اشاره به افزایش نرخ سوخت هواپیما گفت: «این نرخ از 600 تومان در هر لیتر به 14 هزار و 500 تومان رسیده و تقریباً 25 برابر شده است، قبلاً یک درصد هزینه بلیت به‌خاطر سوخت بود الان این عدد به 16 درصد رسیده است.»
وی گفت: «نرخ سوخت هواپیما افزایش یافته و از طرف دیگر 30 درصد مالیات سوخت از سوی شرکت‌ها پرداخت می‌شود.»
به گفته سامانی، بسیاری از شرکت‌هایی که بعضاً دولتی هم هستند، هزینه‌هایی مانند تعمیر و نگهداری دارند و همچنین خدمات فرودگاهی را از ریالی به ارزی تغییر داده‌اند که این موضوع نیز دلیل دیگری برای افزایش نرخ بلیت است. سامانی افزود: «70 درصد هزینه ایرلاینها ارزی است و با افزایش نرخ تسعیر از 68 به 104 هزار تومان، طبعاً هزینه شرکت‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. تمام این موارد باعث شده تا نرخ بلیت هواپیما افزایش داشته باشد.»
بازار رها نشده است
مدیرکل دفتر نظارت بر فرودگاهها، شرکت‌ها و مؤسسات هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری در پاسخ به اینکه چرا هزینه تعمیر و نگهداری یا خدمات فرودگاهی از ارزی به ریالی تغییر کرده گفت: «در ترکیب یا فرآیند دریافت هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی توسط نهادهای ذی‌ربط، شامل تعمیرات و نگهداری، خدمات فرودگاهی، سوخت‌گیری و... تغییری ایجاد نشده ولی اعداد تغییر کرده است. مثلاً هزینه خدمات فرودگاهی به آیتم‌های مختلفی مانند وزن هواپیما، نوع هواپیما، زمان پرواز (روز یا شب) و موارد دیگری بستگی دارد. این هزینه‌ها بر مبنای دلار محاسبه و به‌صورت ریالی از ایرلاینها دریافت می‌شود و این‌گونه نیست که ایرلاینها هزینه خدمات فرودگاهی را به ارز (دلار) بپردازند. با این حال این نرخ تبدیل بر بالا رفتن هزینه شرکت‌های هواپیمایی تأثیر می‌گذارد.»
وی افزود: «اتفاق مشخصی که در ساختار هزینه شرکت‌های هواپیمایی افتاده این است که قبلاً هزینه‌های ارزی که سیستم بانکی برای شرکت‌ها تأمین می‌کرد در تالار یک مرکز مبادله انجام می‌شد، اکنون نیز ارزهای خدماتی در تالار یک تأمین می‌شود ولی ارز بقیه اقلام که تقریباً اقلام درشت (خرید موتور، خرید هواپیما، قطعات) و هزینه‌های سنگین ایرلاینها محسوب می‌شود به تالار دوم منتقل شده که همین تغییر هزینه ارزی را برای شرکت‌ها از هر دلار 70 هزار تومان به 104 هزار تومان تغییر داده است. 70 درصد هزینه شرکت‌های هواپیمایی در ساختار بهای تمام شده، ارزی است که در نهایت هزینه شرکت‌ها را با نوسانات نرخ ارز بالا می‌برد.»
وی در پاسخ به این سؤال که برای کاهش وابستگی ارزی ایرلاینها یا خدمات هوایی برنامه‌ای دارید؟ گفت: «سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان سازمان حاکمیتی، اقداماتی را در دولت چهاردهم برای کاهش هزینه‌های ارزی و وابستگی ارزی ایرلاینها انجام داده است، ما صنعت پشتیبان را که در واقع بحث تعمیر، نگهداری و تأمین قطعات و... است به سمتی هدایت می‌کنیم که ارزبری کمتری داشته باشد، ارزیابی این اقدام نشان می‌دهد که موفقیت‌آمیز بوده و تعمیرات در رده‌های سنگین در کشور انجام می‌شود. با اینکه خیلی از قطعات در داخل ساخته می‌شود ولی تأمین بسیاری قطعات اصلی همچنان وابسته به واردات است که حضور ارزی خود را در ساختار بهای تمام شده نشان می‌دهد.»
مدیرکل دفتر نظارت بر فرودگاه ها، شرکت‌ها و مؤسسات هوانوردی با اشاره قطع نقش سازمان هواپیمایی در تعیین نرخ بلیت گفت: «بعد از آنکه رأی دیوان عدالت اداری شورایعالی هواپیمایی را برای دخالت در تعیین قیمت بلیت خلع ید کرد، تعیین قیمت توسط خود شرکت‌ها انجام شد ولی این‌طور نبود که شرکت‌های هواپیمایی هر قیمتی را که می‌خواهند برای نرخ بلیت تعیین کنند، شرکت‌های هواپیمایی در تیرماه سال گذشته، در جلسه شورایعالی هواپیمایی ساختار بهای تمام شده نرخ بلیت را ارائه کردند و آن زمان بهای تمام شده هر ساعت صندلی با توجه به هزینه‌های مختلف ایرلاینها برای مسیرهای مختلف، ۴۰ دلار محاسبه شد بنابراین هرچند دیگر نرخ بلیت هواپیما تکلیفی نیست اما تعیین نرخها و فروش بلیت با قیمت بهای تمام شده، با نظارت سازمان هواپیمایی و شورایعالی هوایی اعمال شد.»
وی تأکید کرد: در سازمان هواپیمایی کشوری رصد و پایش نرخها مداوم و روزانه انجام می‌شود و هر انحرافی از نرخها صورت بگیرد به شرکت و یا دفاتر خدمات مسافرتی و سایتهای فروش بلیت تذکر داده می‌شود و در مواردی تخلفات به مقام قضایی گزارش می‌شود. اگر سایتهای فروش از ما مجوز داشته باشند در صورت تکرار تخلف مجوز آنها لغو و اگر مجوز نداشته باشند به دادسرا معرفی می‌شوند./ روزنامه ایران