صنعت فولاد در ایران و حتی در چین که بزرگترین فولادساز جهان است، به بازار داخلی وابسته است. بازاری که با کاهش ساخت و ساز کم رونق می‌شود. با توجه به تحریم‌ها، صادرات فولاد نیز دچار چالش شده و مصرف داخلی می‌تواند فولادی‌ها را به سمت دست یافتن به ظرفیت واقعی‌شان پیش ببرد. با توجه به افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و رکود در بازار مسکن، مسلماً ساخت و ساز نیز کاهش جدی داشته و نقشه جغرافیایی آن هم توازن خود را از دست داده است. همین موضوع میزان مصرف فولاد را دچار رکود کرده و شانس برخی از کارخانه‌ها را در نقاط مختلف کمتر و بیشتر کرده است.
سایه رکود بر سر فولاد
با وجود رشد درآمد فولادسازان، صنعت فولاد در عمل زیر سایه رکود سنگین بازار مسکن نفس می‌کشد. کارخانه‌هایی که زمانی موتور محرک ساخت‌وساز بودند، حالا در انتظار رونق بازاری مانده‌اند که سرمایه‌گذاران از آن گریزان شده‌اند. کاهش ساخت‌وساز، نوسان قیمت مصالح و نبود نقدینگی باعث شده زنجیره فولاد تا حد زیادی از توازن خارج شود؛ به‌طوری‌که فولادی‌ها نه چشم امیدی به صادرات دارند و نه از بازار داخلی گرمایی احساس می‌کنند. این موضوع در کنار ناترازی انرژی در تابستان و زمستان، ارتباط فولادی‌ها و سازندگان مسکن را دچار چالش کرده است. هرچند خرید اقساطی فولاد و یا پیشنهاد تهاتر باعث شده کارخانه‌های فولادی نتوانند تمرکز کافی برای برنامه‌ریزی مالی و حفظ تولید داشته باشند.
پراکندگی جغرافیایی مسکن وفولاد
نقشه جغرافیایی تولید مسکن نیز تغییر کرده که همین موضوع شانس برخی کارخانه‌های فولادی را تغییر می‌دهد. ساخت و ساز در شهر‌های شمالی و جنوبی کشور رشد جدی داشته اما در مناطق مرکزی مانند اصفهان با کاهش جدی تولید مواجه شده‌ایم. اگرچه در برخی از نقاط نیز کوچ سرمایه به شمال کشور باعث رقم خوردن چنین وضعیتی شده است. در شیراز و قم نیز رشد تولید مسکن قابل توجه بوده اما کارخانه‌های فولاد نزدیک به این مناطق، مسلماً شانس بیشتری از کارخانه‌های دیگر پیدا می‌کنند. هزینه حمل‌و‌نقل فولاد باعث می‌شود سازنده‌ها از نزدیک‌ترین نقطه فولاد خود را تهیه کنند؛ از جمله در شمال کشور که به طور کلی هزینه ساخت و ساز بیشتر از نقاط دیگر است و سازندگان دنبال ساخت به صرفه می‌گردند.
نوسان قیمتی محصولات فولادی
همین امروز که ما در رابطه با نقش فولاد در ساختمان صحبت می‌کنیم، میلگرد A2-A3 بین 36 تا 38 هزار تومان، قیمت تیرآهن 125 کیلویی ذوب آهن، در هر شاخه 7.5 میلیون تومان، قیمت پروفیل با ضخامت 2، 48 هزار تومان و نبشی با ضخامت‌های مختلف از کیلویی 38 تا 41 هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. نوسان قیمتی محصولات فولادی در صنعت ساختمان نیز هر ماه به یک شکل بوده و از قاعده‌ای مشخص پیروی نکرده است. فقدان نقدینگی در بازار مسکن هم باعث شده تهاتر برای دریافت فولاد، جای خود را به پرداخت اقساطی و یا نقد بدهد. با توجه به عدم امکان این موضوع برای کارخانه‌ها و خرید از بورس، بازار واسطه‌ها داغ شده است. واسطه‌هایی که توانایی خرید از کارخانه و توزیع در بیرون به اشکال مختلف را دارند و صحنه خرید مصالح را بیشتر از قبل آشفته کرده‌اند.
کارشناسان چه می‌گویند؟
هوشنگ فروغمند، کارشناس مسکن، درباره ارتباط فولاد و صنعت ساختمان به «ایران» گفت: ارتباط مستقیمی بین رکود بازار مسکن و رکود فولاد وجود دارد. فولاد نهاده‌ای است که با قیمت دلار کاملاً هم راستا حرکت می‌کند. از آن طرف رکود مسکن باعث شده شرکت‌های فولادی با کاهش فروش جدی مواجه شوند. در مواجهه با سال‌های قبل کاهش جدی نسبت به فروش فولاد در مسکن وجود داشته است. بازار مسکن رکود تورمی به خود گرفته و سازنده‌ها صرفه کافی برای ورود به این بازار نمی‌بینند. ریسک ساخت و ساز به حدی بالاست که از این بازار عبور کرده‌اند. شرکت‌های فولادی نیز توان صادراتی بالایی ندارند و چشم انتظار بازار داخل مانده‌اند.
او درباره سهم فولاد در ساختمان‌سازی بیان کرد: «به صورت جزئی محاسبه نقش فولاد در ساختمان امکان‌پذیر نیست. ساختمان‌های فولادی و بتنی هر یک ساز و کار متفاوتی دارند. 8 تا 15 درصد ساختمان از فولاد و سیمان تشکیل می‌شود. اگرچه به طور کلی درصد رایج به کارگیری فولاد از 8 درصد در ساختمان بتنی تا 25 درصد در ساختمان میان مرتبه فولادی است. به همین جهت گران شدن فولاد هم برای سازنده‌ها دشوار است.
فروغمند درباره فصل مشترک فولاد و ساختمان گفت: «یکی دیگر از وجوه مشترک فولاد و ساختمان، مسأله انرژی است. در تابستان و زمستان برق این دو صنعت قطع می‌شود و پایداری تصمیم‌گیری در این دو صنعت کم می شود . خیلی از شرکت‌ها و بانک‌ها سعی دارند زنجیره تأمین مالی با آن صنعت را منکر شوند. یعنی بانک از طرق مختلف، خرید و فروش‌ها را تضمین و اعتبار ایجاد کند. ایجاد این زنجیره می‌تواند صنعت ساختمان را با گردش مالی جدیدی مواجه کند. بانکداری ما به صورت سنتی مقابل این ایده ایستاده چون با روش‌های محافظه کارانه پیش می‌رود.
تهاتر فولاد با خانه
افشین پورحاجت، دبیر کانون انبوه سازان کشور، در رابطه با سهم فولاد در صنعت ساختمان به «ایران» گفت: «صنعت ساختمان و فولاد یک فصل مشترک مهم از جمله تورم دارند. تورم نه دست ما و نه دست فولادی‌ها بلکه دست اقتصاد کلان است. هر مترمربع ساختمان، حدود 50 کیلوگرم فولاد مصرف می‌شود. این 50 کیلوگرم عدد قابل توجهی است و شاید بیراه نیست اگر بگوییم 20 درصد هزینه‌های تمام شده تولید مسکن متعلق به فولاد است. مضاف بر اینکه بخش تولید‌کننده فولاد ما مانند سایر سطوح اقتصاد، مشکلات خودش را دارد. وقتی کشور درگیر مشکلات اقتصادی می‌شود، تمام سطوح اقتصادی با مشکل انرژی و نقدینگی و تورم مواجه می‌شود. مصالحی که در تولید نقش دارند، تورمشان مستقیماً بر قیمت مسکن مؤثر است.»
وی در ادامه درباره کاهش سهم ساخت و ساز در رکود بازار فولاد بیان کرد: «من قاطعانه می‌گویم کاهش ساخت و ساز در کشور شکل گرفته و این کاهش ناشی از شرایط سیاسی و اقتصادی است. ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد مسکن بالا رفته است. متأسفانه صحبت‌های نسنجیده برخی از کسانی را که جایگاه تخصصی و اجرایی در صنعت ساختمان ندارند مشاهده می‌کنیم. این صحبت‌ها در محافل خبری، نظم اقتصادی بازار مسکن را به هم زده‌اند. در مجموع مسأله کاهش ساخت و ساز بر فولاد اثر مستقیم دارد. »
او افزود: «چرا بخش خصوصی در دهه هفتاد و هشتاد انگیزه تولید داشت اما امروز ندارد؟ ما سابقه 8 سال دفاع مقدس را داشتیم. من خوزستانی هستم و دوران نوجوانی‌ام را خاطرم هست که حتی در وسط جنگ هم ساخت و ساز در کشور جریان داشت. اما به مرور زمان شرایط برای ساخت مسکن بحرانی شد و با تجویز‌های اشتباهی، این صنعت را با کاهش تولید مواجه کردند. الان نه مردم دستشان به خرید مسکن می‌رسد و نه تولید‌کننده انگیزه برای ساخت و ساز دارد.»
پورحاجت درباره تهاتر فولاد با مسکن گفت: «ما از واسطه بهتر از کارخانه‌ها فولاد می‌خریم. الان بخشی از خرید و فروش فولاد در کشور به سمت تهاتر رفته است. فولاد در صنعت ساختمان بعضاً به شکل تهاتر تأمین می‌شود. کارخانه‌ها در این موضوع خیلی تمایلی ندارند. مثلاً می‌گوییم از این مجتمع یک واحد و دو واحد به شما می‌دهیم، شما هم به ما فولاد بدهید.»