با آغاز معاملات گواهی سپرده نفتای کامل از نهم مهرماه 1404، بورس انرژی ایران گام تازه‌ای در مسیر معرفی محصول و توسعه بازار مالی برداشت. این گواهی که از سوی شرکت پالایش نفت لاوان عرضه شد، اولین محصول دلاری مبتنی بر فرآورده نفتی در کشور به شمار می‌رود؛ محصولی که هم به شرکت‌های پالایشی امکان تأمین مالی سریع و ارزان می‌دهد و هم برای سرمایه‌گذاران بازار سرمایه فرصتی تازه برای ورود به حوزه انرژی و پوشش ریسک ارزی فراهم کرده است.
بر اساس داده‌های منتشرشده از بورس انرژی، تا تاریخ ۲۱ مهرماه ۱۴۰۴، مجموع ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تن نفتای کامل در قالب این گواهی معامله شده که ارزش دلاری آن به حدود ۶.۸۸۵ میلیون دلار و ارزش ریالی آن به بیش از ۴ هزار و ۷۸۹ میلیارد تومان رسیده است. نرخ تسعیر ارز در این معاملات بین ۶۹۵ تا ۶۹۶ هزار ریال برای هر دلار متغیر بوده و تسویه معاملات نیز به‌صورت T+1 (یک روز بعد از معامله) انجام می‌شود.
محصولی برای تأمین مالی سریع و سرمایه‌گذاری دلاری
امیررضا بیگ‌زاده، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با روزنامه ایران در تحلیل این محصول گفت: «گواهی سپرده نفتای کامل دو مزیت کلیدی دارد: اول آنکه امکان دسترسی مستقیم فعالان بازار به کالایی نظیر نفتا را فراهم می‌کند؛ کالایی که پیش از این تنها در اختیار صنایع بزرگ یا خریداران عمده بود. مزیت دوم نیز برای تولیدکننده یعنی پالایش نفت لاوان است که از طریق این محصول می‌تواند به شکلی سریع و کم‌هزینه تأمین مالی کند.»
او در توضیح سازوکار این گواهی افزود: «این محصول در واقع یک دارایی دلاری است؛ قیمت هر کیلوگرم نفتای کامل حدود ۰.۵۱ دلار است، یعنی هر تن تقریباً ۵۱۰ دلار. اما تسویه آن ریالی و با نرخ ارز ETS انجام می‌شود که هم‌اکنون در محدوده ۷۰ هزار تومان قرار دارد. بنابراین سرمایه‌گذاران در عمل در یک محصول دلاری سرمایه‌گذاری می‌کنند، ولی تسویه آن به‌صورت ریالی انجام می‌شود. این ترکیب، هم جذاب و هم کم‌ریسک است و می‌تواند به عنوان نوعی پوشش طبیعی در برابر نوسانات ارز عمل کند.»
بیگ‌زاده همچنین با اشاره به سرعت نقدشوندگی این محصول گفت: «برخلاف معاملات فیزیکی فرآورده‌های نفتی که تسویه طولانی‌تری دارند، در این روش، فروشنده می‌تواند روز بعد از معامله وجه حاصل را دریافت کند. این ویژگی، محصول را برای شرکت‌های تولیدی بسیار جذاب کرده است.»
۱.۵ همت تأمین مالی
برای طرح توسعه
حمیدرضا محجوب، مدیرعامل شرکت پالایش نفت لاوان، در توضیح هدف از انتشار گواهی نفتا گفت: «پالایشگاه لاوان در حال اجرای طرحی برای کاهش تولید نفت کوره و تبدیل آن به فرآورده‌های باارزش‌تر مانند بنزین و نفتا است. اجرای این طرح به حدود ۱.۵ همت منابع مالی نیاز دارد. انتشار گواهی سپرده نفتای کامل یکی از مسیرهای تأمین این منابع است که علاوه بر تأمین مالی مستقیم، مشارکت عمومی را نیز در توسعه پالایشگاه فراهم می‌کند.»
وی با اشاره به ظرفیت بالقوه این طرح افزود: «در حال حاضر حجم مخازن نفتای کامل مورد پذیرش در بورس انرژی ۳۲ هزار تن است و به همین میزان ظرفیت انتشار گواهی وجود دارد. با استقبال بازار، امکان افزایش این ظرفیت در مراحل بعدی نیز وجود خواهد داشت.»
پوشش ریسک ارزی
و تعمیق بازار انرژی
در کنار مزایای تأمین مالی، کارشناسان بازار سرمایه نیز معتقدند محصول‌هایی از جنس گواهی سپرده می‌توانند عمق بازار انرژی را افزایش دهند و به پوشش ریسک فعالان کمک کنند.
مصطفی زنگی‌آبادی، مدیر بازرسی و نظارت بورس انرژی، با اشاره به رشد معاملات در رینگ بین‌الملل گفت: «در حال حاضر حدود ۷۰ درصد معاملات بورس انرژی در رینگ بین‌الملل انجام می‌شود و توسعه محصول‌های مالی جدید باعث می‌شود فعالان بازار بتوانند بدون درگیر شدن در فرآیندهای صادراتی، در نوسانات قیمت جهانی انرژی مشارکت کنند.» او افزود: «در شرایطی که نرخ ارز و قیمت جهانی نفت دائم در حال تغییر است، گواهی‌هایی از این دست می‌توانند به عنوان محصولی برای مدیریت ریسک ارزی و تثبیت جریان نقدی شرکت‌ها عمل کنند.»
ظرفیت ۷۰ همتی برای بازار گواهی‌های انرژی
در همین ارتباط، امین سهل‌البیع، کارشناس بازار سرمایه درباره ظرفیت آینده این بازار گفت: «اگر ارتباط مؤثری میان بازار فیزیکی و بازار گواهی سپرده برقرار شود، حجم بازار گواهی‌های انرژی می‌تواند در میان‌مدت به ۶۰ تا ۷۰ همت برسد. این محصولات هم برای سرمایه‌گذاران خرد جذاب‌اند و هم برای شرکت‌های بزرگ که به دنبال پوشش ریسک یا تأمین مالی هستند.»
او اضافه کرد: «تجربه بازار گواهی سپرده طلا نشان داده که وجود بازار فیزیکی فعال، به آربیتراژ و تعادل قیمت کمک می‌کند. اگر صندوق‌ها و سرمایه‌گذاران از شفافیت نرخ نفتا اطمینان داشته باشند، شاهد رشد چشمگیر معاملات در این بخش خواهیم بود.»
توسعه محصولات و مسیر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم
یکی از موضوعات مهم در گسترش این نوع محصول‌ها، امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق‌های کالایی است. در همین زمینه، بیگ‌زاده از راه‌اندازی صندوق سینرژی به‌عنوان اولین صندوقی که به طور تخصصی روی گواهی‌های کالایی بورس انرژی سرمایه‌گذاری می‌کند، خبر داد.
او گفت: «صندوق سینرژی تمام دارایی‌های خود را در محصولات کالایی نظیر گواهی سپرده نفتا و گواهی صرفه‌جویی گاز و برق سرمایه‌گذاری کرده است. این صندوق، گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذارانی است که آشنایی کامل با بازار انرژی ندارند، اما می‌خواهند از فرصت‌های آن بهره ببرند. صندوق از طریق بازارگردانی فعال، ریسک نوسانات را کاهش داده و بازدهی پایدارتری برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند.»
کارشناسان معتقدند ورود صندوق‌های تخصصی می‌تواند مسیر توسعه بازار انرژی را تسهیل کند، زیرا از یک‌سو منابع خرد سرمایه‌گذاران را تجمیع کرده و از سوی دیگر با حضور فعال در معاملات گواهی‌ها، عمق بازار و نقدشوندگی محصول‌های جدید را افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز گسترش
محصولات مالی انرژی
انتشار گواهی سپرده نفتای کامل تنها گام آغازین در مسیر عرضه محصولات نو به بازار انرژی است. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که در آینده نزدیک، محصولات مشابهی برای فرآورده‌ها شبکه کامل‌تری از محصولات سرمایه‌گذاری کالایی را شکل می‌دهد.
چنین توسعه‌ای، با افزایش شفافیت قیمت‌ها در بازار داخلی، می‌تواند به تعیین نرخ واقعی فرآورده‌های نفتی بر اساس عرضه و تقاضا منجر شود. همچنین، این محصولات زمینه لازم برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بورس انرژی ایران را فراهم خواهند کرد؛ چرا که بسیاری از صندوق‌های بین‌المللی نیز تمایل دارند در دارایی‌های ارزی با پشتوانه کالایی سرمایه‌گذاری کنند. اگر مسیر فعلی با انتشار گواهی‌های جدید در سایر فرآورده‌ها ادامه یابد، آینده بازار انرژی ایران، آینده‌ای متنوع‌تر، شفاف‌تر و بین‌المللی‌تر خواهد بود./ روزنامه ایران