مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جوان» اهمیت اجرای بنزین به نفر را به عنوان بهترین گزینه روی میز دولت برای اصلاح وضعیت بنزینی کشور تشریح کرد.
جوان نوشت: برخلاف دو طرح گران کردن بنزین یا سه نرخی‌کردن بنزین بدون تغییر در ماهیت توزیع یارانه بنزین که نوعی بی‌عدالتی و اعطای رانت به صاحبان خودروست، طرح بنزین به نفر سبب خواهد شد هم توزیع یارانه بنزین عادلانه شود، هم بهینه‌سازی اختیاری مصرف به دلیل کسب منافع بیشتر رخ دهد و هم مسئله مصرف صنعت حمل و نقل یک بار برای همیشه از مصرف شخصی افراد تفکیک شود و به تمامی خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل یارانه سوخت جایگزین بنزین، یعنی یارانه سوخت CNG، LPG و برق تعلق گیرد.
یکی از موضوعات تکراری این روزهای فضای مجازی، مسئله افزایش قیمت بنزین و تکذیب فوری آن از سوی دولت است؛ موضوعی که همگان به معیوب‌بودن شرایط فعلی مصرف بنزین اذعان دارند، اما کاری در راستای اصلاح این رویه غلط انجام نمی‌دهند.
پرونده بنزین روی میز دولت دارای سه گزینه است؛ افزایش قیمت بنزین با ایجاد سه نرخ در مصرف بنزین که احتمالاً پله یارانه‌ای برابر با قیمت ۲ هزار و ۵۰۰ تومانی شود و قیمت بنزین نرخ دوم معادل ۵ هزار تومان و قیمت نرخ آزاد و با کارت سوخت جایگاه‌داران نیز معادل ۱۰ هزار تومان باشد؛ این اولین گزینه روی میز دولت است که به طرح بنزین سه نرخی نیز شناخته می‌شود.
دومین گزینه افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین در هر دو پله است که قیمت نرخ یارانه‌ای را به حدود ۲ هزار و ۳۰۰ تومان و نرخ آزاد را به حدود ۵ هزار تومان برساند و در مقابل کارت جایگاه حذف شود و هر ساله با نرخ تورم افزایش قیمت بنزین داشته باشیم.
سومین گزینه روی میز دولت، تغییر شیوه توزیع یارانه بنزین است که به طرح بنزین به نفر نیز شناخته می‌شود.
دو طرح اول، یعنی افزایش قیمت بنزین یا بنزین سه نرخی به دلیل عدم توجه به ماهیت مصرف و عدم بازدارندگی در کنترل مصرف بنزین با سیگنال‌دهی ناقص قیمتی و عدم ایجاد صرفه اقتصادی در بهینه‌کردن مصرف بنزین، به مانند طرح گران‌کردن بنزین در سال ۱۳۹۸ هیچ نتیجه اصلاحی در مصرف نخواهد داشت و صرفاً هزینه تورمی جدید به اقتصاد اضافه می‌کند.
بالعکس دو طرح گران‌سازی بنزین یا سه نرخی کردن بنزین بدون تغییر در ماهیت توزیع یارانه بنزین که نوعی بی‌عدالتی و اعطای رانت به صاحبان خودروست؛ طرح بنزین به نفر موجب خواهد شد که هم توزیع یارانه بنزین عادلانه شود و هم بهینه‌سازی اختیاری مصرف به دلیل کسب منافع بیشتر رخ دهد. همچنین مسئله مصرف صنعت حمل و نقل یک بار برای همیشه از مصرف شخصی افراد تفکیک می‌شود و به تمامی خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل یارانه سوخت جایگزین بنزین، یعنی یارانه سوخت CNG، LPG و برق تعلق می‌گیرد و تمامی خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل مجهز به سوخت دوم می‌شوند که برای مصارف مرتبط با صنعت حمل و نقل روی سوخت جایگزین بنزین مصرف خواهند داشت و برای مصارف شخصی خود مبتنی بر سهمیه بنزین به نفر خود مصرف خواهند داشت.
به این ترتیب بدون ایجاد شوک قیمتی، هر نوع مصرف درون صنعت حمل و نقل با سوخت جایگزین بنزین تأمین خواهد شد و در این میان، مصارف شخصی افراد که عمده مصرف خودروهای درون شهری را شامل می‌شود؛ دیگر باید مصرف بنزین مازاد اعتبار انرژی مبتنی بر یارانه بنزین به هر کد ملی را از جیب خود پرداخت کنند و مصرف خودرو به شکل تک سرنشینی به شدت کاهش خواهد یافت.
در طرح بنزین به نفر علاوه بر اینکه هر فرد می‌تواند به اندازه یک لیتر بنزین در روز اعتبار انرژی دریافت خواهد کرد؛ هیچ تغییری در قیمت استفاده از صنعت حمل‌ونقل عمومی و خصوصی به دلیل تغییر قیمت بنزین ایجاد نخواهد شد. هر ایرانی به اندازه مصرف متعارف بنزین، یعنی ماهانه ۳۰ لیتر برای یک نفر و ماهانه ۱۲۰ لیتر برای یک خانواده چهار نفره بنزین یارانه‌ای دریافت خواهد کرد که در صورت عدم مصرف به قیمت نزدیک به قیمت آزاد در بازار مبادله بورس انرژی به فروش خواهد رساند و در عوض بالعکس یارانه نقدی، اعتبار بنزینی روزانه یک لیتر به هر کد ملی ارزش خود را با افزایش تورم از دست نخواهد داد و به این ترتیب مردم به جای مصرف بیشتر به صورت دلخواه و با انگیزه کسب منافع اقتصادی بیشتر، به سمت بهینه کردن مصرف بنزین خود خواهند رفت.
صنعت حمل و نقل نیز که هر ساله به اندازه تورم، کرایه‌های خود را افزایش خواهد داد؛ سوخت جایگزین بنزین مورد استفاده در صنعت حمل و نقل نیز به همین میزان تورم هر ساله افزایش خواهد داشت، به این ترتیب به مشکل بنزین دچار نخواهد شد. همچنین مانیتورینگ مصرف و حضور خودروهای با تعداد مشخص و محدود در صنعت حمل و نقل نیز اجازه سیاستگذاری بهتر نظیر حذف خودروهای فرسوده از فعالیت در صنعت حمل و نقل را فراهم خواهد کرد.
بهبود ضریب جینی و درآمد عموم جامعه به صورت توأمان
مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به وجود سه طرح بنزینی روی میز دولت گفت: سه طرح بنزینی روی میز دولت است که هر سه طرح در حال بررسی است. اولین طرح همان گران کردن بنزین به پله جدیدی مثلاً بنزین یارانه‌ای معادل ۲ هزار و ۵۰۰ تومان و بنزین آزاد معادل پنج یا شش هزار تومان است. دومین طرح سه نرخی‌کردن بنزین، یعنی سهمیه اول ۶۰ لیتر هزار و ۵۰۰ تومانی، سهمیه دوم ۳۰ یا ۴۰ لیتر بنزین ۳ هزار تومانی و سهمیه سوم معادل ۱۰ هزار تومان است که دیگر طرح روی میز دولت است؛ طرح سوم نیز بحث بنزین به نفر است.
وی ادامه داد: برای بررسی طرح‌ها باید به یک سری نکات توجه کرد؛ طرحی که اولاً ذی‌نفعان جدیدی اضافه کند و ثانیاً به ماهیت مصرف توجه و تنوع بخشیدن به سبد سوخت را به همراه داشته باشد؛ بهترین مسیر برای حل مسئله بنزین است. از همه این موارد مهم‌تر، سازوکار توزیع یارانه بنزین و همچنین ایجاد یک سازوکار برای بهینه‌سازی مصرف است که در دو طرح اول به هیچ وجه به آن نخواهیم رسید، ولی در طرح بنزین به نفر با مدلی که مصرف صنعت حمل‌ونقل از طریق سوخت جایگزین بنزین صرفاً تأمین شود، به این مزیت‌ها خواهیم رسید.
این کارشناس انرژی با اشاره به طرح بنزین به نفر و چرایی بهتر بودن آن نسبت به بقیه گزینه‌ها گفت: طرح بنزین به نفر تکمیل یافته بهتر است؛ در این طرح بنزین به نفر، اولاً ماهیت مصرف افراد به دو بخش ماهیت مصرف شخصی و دیگری ماهیت مصرف صنعت حمل‌ونقل تقسیم‌بندی خواهد شد. اعطای یارانه بنزین صرفاً محدود به ماهیت مصارف شخصی خواهد شد و از طرف دیگر مصرف در صنعت حمل‌ونقل از ابتدای طرح با مشوق‌هایی در کمتر از یک‌سال باید به سمت سوخت‌های جایگزین بنزین یعنی CNG، LPG و برق برود به مانند سال ۱۳۸۹ که هدفمندسازی یارانه‌ها در بخش بنزین اجرایی شد و همه خودروهای صنعت حمل‌ونقل با یارانه دولتی، دوگانه‌سوز شدند و مصارف مرتبط با حمل‌ونقل عمومی صرفاً با سوخت جایگزین بنزین تأمین خواهد شد. بنابراین اولین تفاوت طرح بنزین به نفر با دیگر طرح‌ها مبتنی بر تفاوت ماهیت مصرف بنزین و سوخت جایگزین بنزین برای صنعت حمل‌ونقل است. تفاوت مهمی که الان با هدفمندسازی یارانه‌های سال ۱۳۸۹ داریم؛ اضافه شدن سوخت LPG و همچنین سوخت برق به سبد سوختی در دسترس خودروهای فعال در صنعت حمل‌ونقل است که موجب تنوع بیشتر در دسترسی به جایگاه‌های سوخت و متنوع کردن سبد سوختی کشور با عوامل جایگزین متعددتری هستیم. بنابراین این اولین تفاوت بین طرح بنزین به نفر تکمیلی است.
وی در ادامه گفت: طبق آمار رسمی حدود نیمی از جمعیت کشور وسیله حمل و نقل شخصی ندارند و بنزین اگر قرار است به شکل یارانه‌ای پرداخت شود، ماهیت مصرف صنعت حمل‌ونقل نیز مجزا و به شکل دیگری داده شود و تنها یارانه بنزین به مصارف شخصی افراد پرداخت می‌شود؛ بین کسی که خودرو دارد با کسی که خودرو ندارد چرا باید تفاوتی باشد؟ در ضمن برای توزیع یارانه بنزین مبتنی بر سهم داشتن همه مردم، باید به همه مردم این یارانه انرژی توزیع شود تا ذی‌نفعان اصلاح قیمت پیدا شوند، بدون اینکه وضعیت‌شان بدتر شود و حتی افرادی که مصرف بنزین دارند در سقف مصرف سهمیه‌ای خود هیچ هزینه‌ای به آنها متحمل نخواهد شد، ولی اگر کسی خواست بیشتر مصرف کند، باید هزینه مصرف شخصی خود خارج از سهمیه در نظر گرفته شده برای او را پرداخت کند و از همین مردمی که سهمیه مازاد دارند، به قیمت آزاد خریداری کنند.
این کارشناس تصریح کرد: در ضمن در صورت تخصیص یارانه بنزین به هر کدملی و ایجاد سازوکار مبادله سهمیه بنزین هر فرد در صورت عدم استفاده از یارانه بنزین خود، معادل قیمت نزدیک به قیمت آزاد بنزین را به فروش خواهد رساند و از این محل منفعت مستقیم مالی پیدا خواهد کرد و علاوه بر اینکه افراد انگیزه اقتصادی پیدا می‌کنند که صرفه‌جویی مصرف داشته باشند و بهینه‌سازی مصرف منطق اقتصادی پیدا می‌کند؛ افرادی که تاکنون هیچ سهمی در یارانه بنزین به واسطه نداشتن وسیله نقلیه نداشتند که عمدتاً نیز اقشار ضعیف و دهک یک تا شش جامعه هستند، از این پس سهم مستقیم خواهند یافت و درآمد آنها نیز بالعکس یارانه نقدی با تورم کاهش پیدا نخواهد کرد و همواره معادل مشخصی از سهمیه بنزین را دارند که می‌توانند به درآمد قابل توجهی دست یابند. به طور مثال یک خانواده پنج نفره فاقد وسیله نقلیه با ۱۵۰ لیتر سهمیه بنزین به نفر خود با قیمت حدودی ۳۰ هزار تومانی هر لیتر بنزین در بازار مبادله تعادلی بیش از ۴/۵ میلیون تومان درآمد اضافه در ماه صرفاً از محل بنزین به نفر خواهند داشت.
هاشم‌زاده در پایان گفت: در رابطه با مزیت‌های اجرایی بنزین به نفر در مدل تکمیل یافته آن، چندین مزیت کلیدی برای اقتصاد کشور نیز ایجاد خواهد شد؛ اولاً دولت دیگر نقش‌آفرینی قیمتی در بازار بنزین کشور نخواهد داشت و یارانه بنزین را صرفاً بین مردم توزیع خواهد کرد و در نهایت قیمت بین مبادله مردم با مردم تعیین و قیمت بنزین یارانه‌ای نیز همواره معادل هزار و ۵۰۰ تومان خواهد بود. شکل‌گیری اقتصاد بهینه‌سازی مصرف بنزین در کنار جلوگیری از ایجاد انتظارات تورمی و حفظ آرامش جامعه مهم‌ترین خروجی طرح بنزین به نفر تکمیل یافته است. همچنین بهبود ضریب جینی و افزایش درآمد عموم مردم از اجرای این طرح نیز دیگر مزیت اجرایی این طرح است.
سفرهای تک‌سرنشینی بسیار کاهش پیدا خواهند کرد و این رویکرد اثر مثبتی در کاهش ترافیک دارد و با متنوع‌سازی سبد سوختی به خصوص در شهرهای بزرگ، آلایندگی را شدیداً کاهش خواهد داد که عدالت در توزیع یارانه بنزین رقم خواهد خورد. صنعت حمل‌ونقل مجزا از قیمت بنزین، مسیر خدمات‌رسانی خود را تداوم خواهد بخشید. سبد سوخت کشور متنوع خواهد شد. ذی‌نفع واقعی شدن قیمت بنزین با این طرح ایجاد خواهد شد و بیش از نیمی از مردم با واقعی شدن قیمت بنزین همراه خواهند شد. سقف بنزین یارانه‌ای در کشور با توجه به تعلق گرفتن روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر معادل جمعیت کشور در روز خواهد شد و اگر هم شاهد رشد مصرف بنزین باشیم، رشد مصرف بنزین با قیمت آزاد و منطقی خواهد بود. قاچاق سوخت با آزاد شدن صادرات بنزین در گام نهایی طرح بنزین به نفر تکمیل یافته به پایان خواهد رسید و همه بنزین خارج شده از کشور به شکل کاملاً شفاف و از مسیرهای قانونی انجام خواهد گرفت و دیگر شاهد قاچاق سازمان‌یافته بنزین نخواهیم بود.