دولت ترامپ دیروز دوشنبه از لغو معافیت هند از تحریم آمریکا علیه بنادر ایران خبر داد و در نتیجه از این روز تحریم آمریکا علیه پروژه بزرگ بندری هند در چابهار در جنوب شرقی ایران اجرایی شد. این تصمیم در چارچوب سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران و درست یک روز پس از اجرایی شدن تحریم‌های سازمان ملل اعلام شد.
دولت نخست دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۸ تحریم‌هایی علیه بنادر ایران وضع کرد. با این حال، این دولت در اقدامی نادر با صدور معافیتی برای شرکت‌های هندی، امکان ادامه فعالیت آن‌ها برای توسعه در چابهار را فراهم کرد.
اما از ۲۰۱۸ تا امروز تغییرات زیادی رخ داده است. در آن زمان، کابل هنوز تحت کنترل دولت مورد حمایت واشنگتن، اتحادیه اروپا و هند بود که با دیده تردید به نقش پاکستان در افغانستان می‌نگریست و آن را به داشتن ارتباط با طالبان متهم می‌کرد.
چابهار به عنوان دروازه جایگزین دسترسی به افغانستان و راهی برای دور زدن پاکستان که مدت‌ها بخش عمده تجارت ترانزیتی به افغانستان را در اختیار داشت، معرفی شده بود.
طالبان در سال ۲۰۲۱ و همزمان با خروج نیروهای آمریکایی دوباره کنترل افغانستان را به دست گرفت.
از سوی دیگر، آمریکا تا کنون هند را به عنوان قدرت نوظهور و عاملی برای حفظ تعادل در قبال چین می‌دانست و روسای جمهوری پیشین آمریکا با اتخاذ سیاستی روادارانه در موارد اختلاف با دهلی از وارد آوردن فشار بر هند خودداری می‌کردند. اما به نظر می‌رسد که ترامپ با این رویه سیاسی فاصله گرفته است.
در پی خودداری نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند از تمجید از دونالد ترامپ برای حصول آتش‌بس در درگیری چهارروزه هند و پاکستان، ترامپ دلخور به نظر می‌رسید. او کمی بعد تعرفه‌های گسترده‌ای بر واردات از هند به دلیل اقدام دهلی در خرید نفت از روسیه وضع کرد.
تامی پیگات، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پیش‌تر طی بیانیه‌ای پایان معافیت بندر چابهار را اعلام کرده و گفته بود که این تصمیم از ۲۹ سپتامبر لازم‌الاجرا است.
به گفته پیگات، این تصمیم «در راستای سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا برای منزوی کردن ایران» است و آن معافیت هم برای «حمایت از بازسازی افغانستان و توسعه اقتصادی» صادر شده بود.
هند گام بعدی را می‌سنجد
بنابر قوانین آمریکا، شرکت‌ها، از جمله شرکت دولتی «ایندیا پورتس گلوبال» (India Ports Global Limited) ۴۵ روز فرصت دارند از چابهار خارج شوند، اگر نه با خطر مسدود‌شدن دارایی‌هایشان در آمریکا و ممنوعیت تراکنش مالی با این کشور مواجه می‌شوند.
جاشوا کرتمن، مشاور حقوقی در شرکت «دنتونز» و از مقامات پیشین حوزه تحریم‌ها در وزارت خارجه آمریکا، گفت اضافه شدن نام یک شرکت هندی به فهرست تحریم‌ها «می‌تواند اثر آبشاری ایجاد کند؛ به‌طوری‌که بانک‌ها و شرکت‌های دیگر از معامله با آن کسب‌و‌کار تحریم‌شده خودداری کنند.»
او افزود: «اگر آن نهاد تحریم‌شده در سطح جهانی فعالیت کند و به بانک‌های بزرگ یا تسویه دلاری نیاز داشته باشد، جای نگرانی واقعی وجود دارد.»
رندیر جایسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند، درباره این تصمیم گفت: «در حال حاضر در حال بررسی تبعات لغو این معافیت برای هند هستیم.»
در پی مسدود‌شدن مسیر افغانستان، طبق قرارداد ۱۰ ساله‌ای که هند سال گذشته امضا کرد، شرکت دولتی «ایندیا پورتس گلوبال» متعهد به سرمایه‌گذاری ۳۷۰ میلیون دلاری در چابهار شد.
از سوی دیگر، بندر چابهار به دلیل موقعیت جغرافیایی یعنی قرار داشتن در نزدیکی مرز پاکستان به عنوان رقیب دیرینه هند، برای این کشور اهمیت راهبردی دارد.
چین در خاک پاکستان و در فاصله تنها ۲۰۰ کیلومتری از چابهار در حال ساخت بندر بزرگ «گوادر» است. این بندر به پکن امکان دسترسی به دریای عرب و اقیانوس هند را فراهم می‌کند.
آپارنا پانده، پژوهشگر اندیشکده هادسون گفت: «چابهار برای هند ارزش راهبردی دارد که شامل اتصال منطقه‌ای با ایران و افغانستان و خاورمیانه بدون دخالت پاکستان است. با این حال، هند همواره مراقب است که تحریم‌ها را نقض نکند.»
به گفته او: «وقتی دولت آمریکا از تحریم‌ها و تعرفه‌ها به عنوان اقدام تنبیهی استفاده می‌کند، هند احتمالا رویکرد صبر و نظاره را در پیش خواهد گرفت.»
هند پس از اعمال تحریم‌ها در دوره نخست دونالد ترامپ، خرید نفت از ایران را متوقف کرد.
با این حال، کادیرا پتییاگودا، کارشناس امور ژئوپولیتیک که درباره سیاست خارجی هند تحقیق می‌کند، گفت: «هند می‌تواند از روابط با ایران به عنوان اهرمی در تعاملاتش با آمریکا، کشورهای خلیج فارس و اسرائیل استفاده کند.»
او افزود: «هند ممکن است در چارچوب تلاش گسترده‌تر قدرت‌های بزرگ غیرغربی، از جمله چین و روسیه با هدف کاهش وابستگی به اقتصاد آمریکا و جدا شدن از شبکه‌های مالی تحت کنترل غرب، تصمیم بگیرد تبعات تحریم‌ها را به جان بخرد.»