ماینرها را می‌توان قلب تپنده شبکه‌های بلاکچین دانست. آن‌ها مسئولیت مهمی بر عهده دارند: تأیید تراکنش‌ها و ساخت بلوک‌های جدیدی که به زنجیره اضافه می‌شود. برای انجام این کار از دستگاه‌های قدرتمندی به نام ASIC استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها در واقع مثل ماشین‌های حل معما هستند؛ مدام عددهای مختلفی را امتحان می‌کنند تا به ترکیب درستی برسند که با قوانین شبکه سازگار باشد. این فرایند پیدا کردن عدد درست که به آن نانس (Nonce) گفته می‌شود، نیازمند محاسبات بی‌وقفه و مصرف برق بسیار زیاد است. به همین دلیل، استخراج یا همان ماینینگ، فعالیتی پرهزینه و انرژی‌بر به حساب می‌آید.
اما این فقط بخشی از ماجراست. فشارهای بیرونی هم بر دوش این صنعت سنگینی می‌کند. با فعال شدن «مکانیزم ماشه» و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، نگرانی‌ها درباره آینده دارایی‌های دیجیتال شدت گرفته است. بسیاری تصور می‌کنند این تحریم‌ها می‌تواند ضربه‌ای مهلک به درآمد ماینرها وارد کند و حتی ادامه فعالیت آن‌ها را زیر سؤال ببرد. ولی پرسش اصلی اینجاست: آیا این مکانیزم واقعاً گلوله‌ای واقعی است که می‌تواند ماینرها را از پا درآورد، یا صرفاً شلیکی مشقی است که بیشتر جنبه روانی و رسانه‌ای دارد؟ در ادامه تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم.
درآمدزایی ماینرها
فعالیت ماینرها تنها به تولید بلوک‌های جدید خلاصه نمی‌شود، بلکه آن‌ها نقش کلیدی در تأمین امنیت و پایداری شبکه‌های بلاکچین دارند. درآمدزایی این گروه وابسته به دو منبع اصلی است که در کنار هم، انگیزه اقتصادی لازم برای ادامه فعالیت را فراهم می‌کند.
پاداش بلوک
زمانی که یک ماینر موفق به پیدا کردن نانس صحیح شود، بلوک جدیدی به شبکه اضافه می‌کند و پاداشی از جنس ارز دیجیتال دریافت می‌نماید. در شبکه بیتکوین، این پاداش هر چهار سال یک بار طی فرآیندی به نام هاوینگ کاهش پیدا می‌کند؛ موضوعی که به‌طور مستقیم روی درآمد ماینرها اثر می‌گذارد. برای مثال، پاداشی که در ابتدا ۵۰ بیتکوین بود، امروز به ۳.۱۲۵ بیتکوین کاهش یافته است. همین روند کاهشی باعث می‌شود که ماینرها در آینده وابستگی بیشتری به کارمزد تراکنش‌ها پیدا کنند. علاوه بر این، رقابت شدید میان ماینرها برای دریافت همین پاداش محدود، فشار مضاعفی بر مصرف انرژی و نیاز به دستگاه‌های قدرتمندتر وارد می‌کند.
کارمزد تراکنش
منبع دوم درآمد ماینرها، کارمزد تراکنش‌هاست. هر بار که کاربری تراکنشی را در شبکه ثبت می‌کند، مبلغی به‌عنوان کارمزد می‌پردازد که جمع‌آوری آن در نهایت به جیب ماینرها می‌رود. در زمان‌های شلوغی شبکه، این کارمزدها به‌شدت افزایش می‌یابند و حتی می‌توانند از پاداش بلوک هم بیشتر شوند. نمونه بارز آن در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ مشاهده شد که کارمزد برخی تراکنش‌ها در بیتکوین و اتریوم به چند ده دلار رسید. این نوسان کارمزدها باعث می‌شود درآمد ماینرها کاملا قابل پیش‌بینی نباشد و در دوره‌های مختلف تفاوت چشمگیری داشته باشد. در آینده، با کاهش پاداش بلوک‌ها، اهمیت این کارمزدها در تأمین درآمد ماینرها بیش از پیش افزایش خواهد یافت.
هزینه‌های استخراج
واقعیت این است که استخراج ارزهای دیجیتال به همان اندازه که فرصت‌ساز است، هزینه‌بر هم هست. مهم‌ترین بخش این هزینه‌ها مربوط به برق و تجهیزات است که می‌تواند بخش عمده‌ای از درآمد را ببلعد. به همین دلیل، مدیریت این هزینه‌ها برای هر ماینر به اندازه رقابت برای دریافت پاداش بلوک اهمیت دارد.
هزینه برق
استخراج مداوم و شبانه‌روزی ماینرها، مصرف بسیار بالای برق را به دنبال دارد. دستگاه‌های ASIC برای انجام میلیون‌ها محاسبه در ثانیه طراحی شده‌اند و همین موضوع آن‌ها را به مصرف‌کنندگان جدی انرژی تبدیل می‌کند. در مناطقی که تعرفه برق بالا است، سودآوری ماینرها به‌سرعت کاهش پیدا می‌کند و حتی ممکن است فعالیت را به زیان تبدیل کند. به همین دلیل بسیاری از مزارع استخراج به سراغ کشورها یا مناطق دارای انرژی ارزان، مثل برق آبی یا نیروگاه‌های مازاد می‌روند. حتی در ایران هم این موضوع بارها باعث جدل میان دولت و ماینرها شده، زیرا مصرف بالای برق در فصل‌های بهار و تابستان پیک فشار زیادی بر شبکه وارد می‌کند.
تجهیزات
هزینه تجهیزات هم یکی از بخش‌های سنگین سرمایه‌گذاری در ماینینگ است. دستگاه‌های ASIC نه‌تنها گران‌قیمت هستند، بلکه عمر محدودی هم دارند و به‌مرور زمان نیاز به تعویض یا ارتقا پیدا می‌کنند. از طرف دیگر، کارکرد مداوم باعث داغ شدن دستگاه‌ها می‌شود و همین امر استهلاک قطعات و خرابی‌های احتمالی را افزایش می‌دهد. برای جلوگیری از این مشکل، ماینرها ناچار به استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده هستند که خود هزینه‌های قابل‌توجهی دارد. همچنین ورود نسل‌های جدید ASIC با قدرت پردازش بالاتر، باعث می‌شود دستگاه‌های قدیمی خیلی زود از رده خارج شوند و ماینرها دائماً تحت فشار سرمایه‌گذاری مجدد قرار بگیرند.
چالش‌ها و ریسک‌ها
اگرچه ماینینگ در نگاه اول یک منبع درآمد جذاب به نظر می‌رسد، اما در عمل با مجموعه‌ای از چالش‌ها و ریسک‌های جدی همراه است. از نوسان قیمت گرفته تا سختی شبکه و قوانین دولتی، همه این عوامل به‌نوعی مسیر ماینرها را پرپیچ‌وخم می‌کنند.
نوسان قیمت ارزهای دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال به‌شدت پرنوسان است. افزایش قیمت بیتکوین می‌تواند درآمد ماینرها را چند برابر کند و آن‌ها را به سودهای هنگفت برساند. اما از سوی دیگر، افت قیمت می‌تواند تمام معادلات اقتصادی را به هم بریزد و حتی فعالیت بسیاری از مزارع استخراج را غیراقتصادی کند. نمونه آن در سال ۲۰۱۸ و همچنین در بازار نزولی ۲۰۲۲ دیده شد که قیمت پایین بیتکوین باعث خاموش شدن هزاران دستگاه در سراسر جهان شد. این نوسان دائمی باعث می‌شود ماینرها همیشه در معرض ریسک باشند و مجبور شوند استراتژی‌های مالی هوشمندانه‌تری برای بقا در بازار اتخاذ کنند.
سختی شبکه
یکی دیگر از متغیرهای مهم در درآمد ماینرها، سختی شبکه است. در بیتکوین، سختی استخراج هر دو هفته یک‌بار بر اساس توان پردازشی کل شبکه تنظیم می‌شود. معمولاً این سختی روندی صعودی دارد، زیرا تعداد ماینرها و قدرت دستگاه‌ها به مرور افزایش می‌یابد. هرچه سختی بیشتر شود، احتمال یافتن نانس صحیح کاهش پیدا می‌کند و درآمد ماینرها به همان نسبت افت می‌کند. این یعنی رقابت دائمی برای داشتن دستگاه‌های قوی‌تر و مصرف انرژی بیشتر، که در بلندمدت فشار مضاعفی بر صنعت وارد می‌سازد.
قوانین دولتی
قوانین و سیاست‌های دولتی نیز از مهم‌ترین ریسک‌های صنعت ماینینگ هستند. در برخی کشورها، دولت‌ها برای کنترل مصرف انرژی یا مسائل مالیاتی محدودیت‌های شدیدی اعمال کرده‌اند. وضع مالیات‌های سنگین یا حتی ممنوعیت کامل ماینینگ در چین، باعث مهاجرت گسترده ماینرها به کشورهایی مانند قزاقستان، آمریکا و روسیه شد. از سوی دیگر، کشورهایی با قوانین منعطف‌تر توانستند سهم بیشتری از این صنعت را جذب کنند. بنابراین، محل فعالیت ماینرها نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان سودآوری آن‌ها دارد و هر تغییر در سیاست‌ها می‌تواند معادلات اقتصادی را دگرگون کند.
مکانیزم ماشه و نگرانی‌های بی‌مورد ماینرها
با فعال شدن مکانیزم ماشه، نگرانی‌هایی بین ماینرهای ایرانی ایجاد شد که شاید درآمد آن‌ها تحت تأثیر قرار بگیرد. این نگرانی طبیعی است، اما واقعیت این است که بخش زیادی از این فشارها بیشتر جنبه روانی دارد و هیچ تأثیر واقعی بر فرایند استخراج ماینرها ندارد.
یکی از نکات مهم این است که استخراج بیتکوین و دیگر ارزهای دیجیتال، بدون اتصال به استخر ماینینگ ممکن نیست. بسیاری از استخرهای بزرگ جهانی پیش از این کاربران ایرانی را تحریم کرده بودند و بدون احراز هویت اجازه استخراج نمی‌دادند؛ مثل EMCD، Poolin و F2Pool. اما خوشبختانه استخرهای مطرح دیگری وجود دارند که همیشه خدمات خود را به کاربران ایرانی ارائه کرده‌اند. ViaBTC یکی از این استخرهاست که سومین استخر بزرگ جهان در استخراج بیتکوین است و پیش از این در استخراج BCH و LTC نیز فعال بوده و تجربه طولانی در پشتیبانی از کاربران بین‌المللی دارد. همچنین استخر OCEAN به عنوان اولین استخر غیرمتمرکز، بدون هیچ فرایند ثبت‌نامی و احراز هویتی خدمات ارائه می‌دهد و به کاربران اجازه می‌دهد آزادانه استخراج کنند.
بنابراین، درآمد ماینرها در این استخرها هیچ تأثیری از مکانیزم ماشه نمی‌پذیرد و فعالیت ایرانی‌ها در این شبکه‌ها به‌طور کامل ایمن و بدون محدودیت ادامه دارد. تیر «مشقی» مکانیزم ماشه صرفاً ایجاد نگرانی روانی کرده است و هیچ ضربه واقعی به سود یا فرایند استخراج ماینرها وارد نمی‌کند. در نتیجه، کاربران ایرانی می‌توانند با آرامش خاطر و استفاده از استخرهای معتبر مانند ViaBTC، استخراج خود را ادامه دهند و نگران اثرات تحریم‌های سیاسی نباشند.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی ماینرها و منابع درآمد آن‌ها پرداختیم و دیدیم که درآمد ماینرها از پاداش بلوک و کارمزد تراکنش‌ها حاصل می‌شود. همچنین هزینه‌های استخراج، مثل برق و تجهیزات، و چالش‌های عملی و اقتصادی، مانند نوسان قیمت ارزهای دیجیتال، سختی شبکه و قوانین دولتی را توضیح دادیم.
بحث مکانیزم ماشه هم مطرح شد و روشن شد که نگرانی ایجاد شده بیشتر روانی است و تأثیر واقعی بر درآمد ماینرها یا فرایند استخراج ندارد. استخرهای معتبر مثل ViaBTC و OCEAN مثل گذشته امکان ادامه فعالیت بدون محدودیت را فراهم می‌کنند، بنابراین تیر «مشقی» مکانیزم ماشه هیچ آسیبی به ماینرها وارد نکرده است.
در نهایت می‌توان گفت چالش‌هایی که همیشه در ماینینگ وجود داشته، همچنان پابرجا هستند و امتیازات و فرصت‌های این فعالیت هم دست‌نخورده باقی مانده‌اند. جای نگرانی نیست و ماینرها می‌توانند با برنامه‌ریزی و انتخاب استخرهای مناسب، استخراج خود را با اطمینان ادامه دهند.
- محمد صابر نی ساز