توافقی که سه‌شنبه گذشته میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قاهره به دست آمد، در منطقه و جهان تحت الشعاع حمله اسرائیل به قطر در همان روز قرار گرفت و چندان دیده نشد؛ در حالی که مصر انتظار داشت به عنوان نخستین «ثمره» وساطتش مورد توجه قرار گیرد.
این توافق محصول چند دور رایزنی آژانس و ایران در تهران و وین و در ایستگاه آخر در قاهره میان عراقچی و گروسی بود. صرف نظر از محتوای توافق که بعید است که در نهایت به حل و فصل اختلافات میان طرفین در آینده منجر شود، اما بازه زمانی دستیابی به آن عامل مهمی است.
این توافق حدود دو هفته پیش از فعال شدن عملی «اسنپ‌بک» حاصل شده است و از این جهت باید دید می‌تواند دریچه‌ای برای دیپلماسی در مدیریت بحران کنونی بگشاید. از دیگر سو، توافق ایران و آژانس همزمان با نشست فصلی شورای حکام آژانس به دست آمد؛ امری که مسبوق به سابقه است و ایران معمولا در زمان شدت گرفتن اختلاف‌ها با آژانس، همزمان یا اندکی پیش از این نشست‌ها توافق‌هایی را منعقد می‌کند تا از اتخاذ تصمیمات تند علیه خود جلوگیری کند. با وجود موفقیت مقطعی این روش در برخی موارد، اما این گونه توافق‌ها در نهایت توفیقی در حل مسائل اختلافی نداشته و به راه‌حل‌های پایدار منتهی نشده‌اند.
در این میان، تناقضی ظاهری میان اظهارات رافائل گروسی مدیرکل آژانس و وزیر امور خارجه ایران، درباره محتوای توافق دیده می‌شود. گروسی اعلام کرد که این توافق شامل بازرسی همه تأسیسات هسته‌ای ایران و ارائه گزارش درباره مکان‌هایی است که هدف حمله قرار گرفته و مواد هسته‌ای موجود در آن‌ها بوده است؛ اما عراقچی در گفت وگو با تلویزیون ایران تأکید کرد که «فعلا» فقط اجازه دسترسی به نیروگاه بوشهر برای تعویض سوخت داده شده است. قید «فعلا» در سخنان عراقچی نشانگر یک جدول زمانی برای بازرسی‌هاست که به نظر می‌رسد تهران آن را به گونه‌ای تنظیم کرده که اجرای عملی توافق با آژانس همزمان با پایان فرصت زمانی یک ماهه مکانیسم ماشه یا بعد از آن آغاز شود. به نظر می‌رسد هدف اصلی تهران از این توافق جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه و فراهم کردن محملی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است که تروئیکای اروپایی یکی از شروط آن را همکاری کامل با آژانس دانسته بود. اما حتی در صورت تمدید موقت قطعنامه و توقف مقطعی مکانیسم ماشه، اجرای توافق با چالش‌های جدی روبه رو خواهد شد و بعید است که تهران بدون انتظار مشخص شدن جهت گفت وگوهای احتمالی با آمریکا چنین امتیازاتی را صرفا در تعامل با آژانس بدهد.
این توافق در دو هفته آینده محک خواهد خورد تا روشن شود که آیا می‌تواند مانع اجرای «اسنپ‌بک» شود یا خیر؟ اکنون تصمیم نهایی در دست تروئیکای اروپاست که در واکنش به توافق اخیر استقبالی غیرمستقیم و محتاطانه داشتند. حال پرسش این است که آیا صرف همین توافق برای تروئیکایی اروپایی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ و تعویق کاربست مکانیسم ماشه کافی است؟ یا منتظر تحقق شرط دیگر خود مبنی بر ضرورت ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده خواهند ماند؟ در این صورت، آیا مصر خواهد توانست ظرف دو هفته آینده تهران و واشنگتن را بار دیگر پشت میز مذاکره بنشاند؟ اساسا آیا دولت آمریکا بدون از سرگیری مذاکرات با تمدید قطعنامه همراهی می‌کند؟ یا بر سه کشور اروپایی برای خودداری از آن فشار می‌آورد؟ این که اروپا و آمریکا به همین توافق نیم بند میان ایران و آژانس رضایت دهند یا نه، بیشتر معطوف به میزان تمایل و آمادگی آن‌ها برای تشدید تنش با تهران در این شرایط است.
البته اگر اروپا به همین توافق رضایت دهد، در مقابل دیگر شرط خود بعید هم نیست که تهران وعده اطمینان‌بخشی برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای بعد از پایان سپتامبر بدهد؛ البته اگر اتفاقی در این خصوص در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک نیفتد.فعلا که توافق شانس توقف موقت مکانیسم ماشه را «تا حدودی» افزایش داده است؛ اما باید دید طرف‌های اروپایی و آمریکایی در نهایت به چه جمع‌بندی خواهند رسید.