سال جاری برای صنعت برق سال پر چالشی بوده به طوری که وزارت نیرو با خاموشی‌های اعلام شده و گاه غیرمترقبه تلاش کرد کسری 20 هزار مگاواتی برق را پوشش دهد. در واقع این بحران چند درس کلیدی برای بخش‌های مختلف جامعه از جمله دولت، بخش خصوصی و خانوارها داشت. به طوری که همه بخش‌ها متوجه شدند که مدیریت مصرف برق یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت است و فرهنگ مصرف برق در زمان‌های اوج مصرف نیازمند تغییرات اساسی در جامعه است.
برق، بر خلاف بسیاری از کالاها، انرژی‌ای است که به‌سادگی قابل ذخیره‌سازی نیست و هر میزان که تولید شود، باید در همان لحظه مصرف شود. به همین دلیل، متولیان شبکه در زمان اوج مصرف، اگر با کمبود تولید مواجه شوند، چاره‌ای جز قطع برق برای مدیریت این عدم تعادل ندارند. راه‌حل اصلی، کاهش مصرف در ساعات پیک است.
اما به نظر می‌رسد که با نزدیک شدن به فصل پاییز حالا همه منتظر نقطه پایان خاموشی‌ها به دلیل بهبود شرایط آب و هوایی هستند. به طوری که وزیر نیرو طی چند روز اخیر درباره خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده برق تأکید کرد:« با آغاز فصل جدید و با همکاری مردم قطعی برق به اتمام خواهد رسید.»
اکنون با نزدیک شدن به فصل پاییز و بهبود شرایط آب‌وهوایی، به نظر می‌رسد دوره خاموشی‌ها به پایان می‌رسد. اما پرسش اصلی این است: از این شش ماه پرچالش چه درس‌هایی گرفته‌ایم و برای مدیریت اوج مصرف سال آینده چه راهکاری وجود دارد؟ کارشناسان پاسخ می‌دهند.
لزوم کاهش مصرف و افزایش تولید برق
در همین راستا مدیر اجرایی انجمن سازندگان و تأمین کنندگان کالا و خدمات انرژی‌های تجدید پذیر(ساتکا) در گفت‌و‌گو با خبرنگار« ایران»عنوان کرد:« در حال حاضر کشور علاوه بر کسری برق با کسری گاز نیز مواجه است. به طوری که این کسری گاز نیز بر تولید برق تأثیر دارد. زیرا در چنین شرایطی گاز مورد نیاز نیروگاه‌های برق را نیز نمی‌توانیم تأمین کنیم؛ بنابراین آنها مجبور هستند برای تولید یا از مازوت استفاده کنند و یا اینکه از مدار خارج شوند.» محمد حسن غفوری افزود: «فعالان انرژی‌های تجدیدپذیر از حدود ۲۰ سال قبل بارها اعلام کردند که باید در بحث انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر تمرکز کنند و از جمله اینکه نرخ‌های پایه خرید تضمینی برق تجدیدپذیر را جذاب کنند. از سوی دیگر نرخ‌های فوق باید به صورت خودکار به‌روز‌رسانی شود.»
غفوری راهکار جلوگیری از خاموشی‌های سال آینده را کاهش مصرف و افزایش تولید از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌داند و تأکید می‌کند: «دولت نباید نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس را نادیده بگیرد. به‌عنوان مثال، در آلمان تا سال ۲۰۲۳ بیش از یک میلیون نیروگاه خورشیدی کوچک‌مقیاس روی سقف منازل، کارخانه‌ها و مزارع احداث شده که سالانه تا ۱۷ هزار مگاوات به ظرفیت تولید کشور اضافه می‌کند.»
واقعی کردن قیمت برق، شرط لازم برای بهینه‌سازی مصرف انرژی
غفوری ادامه داد:« سه بخش خانگی، صنایع و کشاورزی می‌توانند ظرفیت قابل توجهی از نیروگاه‌های خورشیدی را سالانه به مدار بیاورند.»
وی به احداث ۵۰۰ نیروگاه خورشیدی در یکسال گذشته توسط اعضای انجمن ساتکا برای چاه‌های کشاورزی استان خراسان رضوی اشاره کرد و گفت: «در بخش صنایع کوچک و متوسط نیز اگر دولت وظیفه خودش که ایجاد زیرساخت کنترل پذیری است را بدرستی انجام دهد، به این ترتیب که واحدهای صنعتی که نیروگاه‌های خورشیدی احداث می‌کنند، از قطعی برق مستثنی شوند، شاهد توسعه سالانه هزاران نیروگاه خورشیدی روی سقف واحدهای صنعتی خواهیم بود. دولت می‌تواند روی احداث نیروگاه‌های خورشیدی کوچک مقیاس اما در تعداد بالا در سطح کشور حساب ویژه باز کند.»
غفوری تصریح کرد: «این نوع نیروگاه‌ها مزایای قابل توجهی دارند به طوری که در نقاط مختلف کشور قابل تأسیس هستند، نیاز به شبکه، پست و خط انتقال ندارند، تولید آنها در محل مصرف است و تلفات کمتری دارند. از نظر پدافند غیرعامل نیز مناسب‌تر هستند.»
وی در خصوص کنترل و کاهش مصرف برق بیان کرد: «تا زمانی که قیمت برق برای مصرف کنندگان به‌صورت یارانه‌ای است، نمی‌توان انتظار بهینه‌سازی مصرف داشت، نه در بخش خانگی، نه صنعتی و تجاری و کشاورزی. به عبارت دیگر اصلاح قیمت برق پیش نیاز و شرط لازم برای بهینه‌سازی مصرف برق است و راه میانبری برای بهینه‌سازی بدون عبور از اصلاح قیمت‌های برق وجود ندارد.»
لزوم حضور برابر خصوصی‌ها و دولتی‌ها در صنعت برق
علاوه بر آن رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار« ایران» عنوان کرد:«با توجه به تابستان سختی که امسال پشت سر گذاشته‌ایم دولت برای اینکه بتواند سال آینده با این مشکلات مجدداً دست و پنجه نرم نکند باید شرایطی را فراهم کند تا بخش خصوصی وارد این حوزه شده و سرمایه‌گذاری کند. موانع دولتی را حذف کند و حضور بخش دولتی و خصوصی را برابر کند.»
هاشم اورعی افزود: «دولت باید اقتصاد برق را اصلاح کند زیرا در حال حاضر مصرف کننده خانگی تنها 10 درصد از هزینه برق را پرداخت می‌کند و مابقی را دولت پرداخت می‌کند. بنابراین همین قیمت کم موجب شده میزان مصرف روند صعودی داشته و خانوارها کنترلی در مصرف برق نداشته باشند.»
کالای ارزان بهینه‌سازی نمی‌شود
وی تأکید کرد:« یکی از راه‌های دستیابی به نتیجه مطلوب در زمان کوتاه(یکسال) این است که قیمت برق را متناسب با مصرف افزایش دهد. در واقع برای این کار باید یک الگوی مصرف تعریف شود که بر اساس آن پول برق از مشترکان دریافت شود. زیرا کالای ارزان بهینه‌سازی نمی‌شود و باید در صنعت برق بیشترین تمرکز بر مدیریت مصرف قرار گیرد.»
اورعی تصریح کرد: «مدیریت مصرف مهم‌تر از افزایش تولید در این صنعت است. بنابراین دولت باید شرایطی را فراهم کند تا بر اساس آن برای مصرف کننده و سرمایه‌گذار کاهش مصرف و افزایش سرمایه‌گذاری مقرون به صرفه و اقتصادی شود.»
ریشه‌یابی بحران برق؛ از سال ۹۱ تا امروز
همچنین دبیر سندیکای صنعت برق ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار«ایران» عنوان کرد:« ما تابستان سختی را پشت سر گذاشته‌ایم زیرا تا کنون مسئولین برق را تنها در قالب تولید، انتقال و توزیع در نظر می‌گرفتند و مصرف را در طول این سال‌ها خیلی جدی نگرفته بودند. به طوری که وجود 35 هزار مگاوات وسایل برودتی باعث شد که حتی تأمین بار پایه تقریباً تبدیل به یک آرزو شود.»
مهدی مسائلی افزود: «در واقع مشکلی که ما امسال با آن مواجه بوده‌ایم از سال 1391 آغاز شده بود به این معنا که از آن سال کسری برق در کشور آغاز شد و در سال‌جاری به اوج خود رسید. عدم وجود یک برنامه جامع و یا حتی در صورت وجود آن عدم اجرای متناسب موجب شده، قطعی‌های مکرر برق را تجربه کنیم.»
وی اظهار کرد:« اگر بارش به میزان کافی صورت نگیرد و مشکل کمبود سوخت نیز برطرف نشود احتمالاً در آذر ماه دوباره با بی‌برقی مواجه خواهیم بود. اما این بار بی‌برقی ناشی از کمبود سوخت و آب خواهد بود و دیگر ارتباطی به میزان مصرف ندارد.»
مسائلی در خصوص راهکار برون رفت از این کسری برق برای اوج بار سال آینده تأکید کرد:« بخشی از این مشکل را وزارت نیرو برطرف می کند و مسائل مربوط به سوخت نیروگاه‌ها را باید وزارت نفت برای حل آن، اقدامات لازم را انجام دهد. از سوی دیگر اگر اقتصاد وزارت نیرو حل نشود و سرمایه کافی را دولت در اختیار فعالان این بخش قرار ندهد پیمانکاران اقدامی انجام نمی‌دهند. علاوه بر این موارد نباید تأثیر تحریم‌ها بر این حوزه را نادیده گرفت؛ زیرا این صنعت همانند سایر بخش‌ها نیازمند تکنولوژی، مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات است.»
وی با اشاره به تمرکز دولت بر انرژی‌های تجدیدپذیر تصریح کرد: «با استناد به برنامه هفتم توسعه کشور وزارت نیرو پیشنهاد داده 40 میلیارد دلار یعنی سالی 8 میلیارد باید هزینه کنیم. بنابراین برای این سالی 8 میلیارد دلار باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد تا توسعه شبکه صورت گیرد. اما دولت نباید صرفاً برنامه‌های خود را روی نیروگاه‌های خورشیدی متمرکز کند زیرا حتماً باید توسعه تولید برق را به صورت متوازن و متناسب در توسعه شبکه انتقال و توزیع انجام دهد و اگر آنها توسعه نیافته باشند در واقع تولید محبوس خواهد شد.»