در گذشته و زماني كه اقتصاد ديجيتال هنوز متولد نشده بود، بيشتر مشاغل و كسبوكارها خدمات خود را به صورت حضوري ارايه مي‌دادند. در آن زمان، نوشته‌اي پشت ويترين بعضي مغازه‌ها خودنمايي مي‌كرد: «توقف بي‌جا مانع كسب است». امروزه كه تقريبا همه كسبوكارها و حتي همان دكان‌هاي قديمي هم با اقتصاد ديجيتال پيوند خورده‌اند، هنوز هم «توقف» مانع كسب است، توقفي كه ديگر از جنس ايستادن دوستان در مقابل مغازه نيست، بلكه توقف حركت صفر و يك‌هايي است كه بستري براي زنده ماندن فعاليت‌هاي اقتصادي هستند؛ «توقف اينترنت».
اينترنت، دومين عامل
آسيب به درآمد كسب و كارها
در ميان انبوه چالش‌ها و موانعي كه كسب و كارها در جنگ 12روزه با آن مواجه بودند، يك عامل حياتي و زيربنايي يعني زيرساخت اينترنت كشور، نقشي تعيين‌كننده در استمرار يا توقف فعاليت كسبوكارها، ارتباط با تامين‌كنندگان و خدمت‌رساني به مشتريان داشت به‌طوري كه نتايج يك نظرسنجي قابل‌‌اتكا نشان مي‌دهد «قطعي و اختلالات اينترنت» دومين عامل آسيب به درآمد كسبوكارها در جنگ 12روزه بوده است. اين نظرسنجي كه با همكاري اتاق بازرگاني تهران و ايران تلنت از مديران و مالكان كسبوكارها در سراسر كشور انجام شده است، تصوير دقيقي را از وضعيت دوران جنگ و پساجنگ ترسيم مي‌كند. نتايج اين نظرسنجي نشان مي‌دهد شوك اوليه جنگ، به سرعت خود را در كاهش تقاضاي مشتريان و افت درآمد كسبوكارها نشان داده است. 66درصد از پاسخ‌دهندگان به اين نظرسنجي، «كاهش تقاضاي مشتريان» را مهم‌ترين عامل كاهش درآمد در روزهاي ابتدايي جنگ اعلام كردند.
دومينوي اختلالات با سقوط اينترنت
به موازات كاهش تقاضا، اختلال گسترده در زيرساخت اينترنت كشور به عنوان يكي از مهم‌ترين موانع حفظ يا تداوم عمليات كسبوكارها شناسايي شده است. ابعاد اختلال اينترنت در دوران جنگ 12روزه از يك مساله فني فراتر رفت و زنجيره‌اي از مشكلات ديگر را به دنبال داشت. از جمله اين پيامدهاي زنجيره‌اي مي‌توان به اختلال در زنجيره تامين، مختل شدن عمليات بانكي و حتي مشكلات مربوط به نيروي كار اشاره كرد.
مجموعه اين اختلال‌ها كه از اختلال اينترنت سرچشمه گرفته بود، نشان مي‌دهد كه در يك اقتصاد ديجيتال، اينترنت ديگر فقط يك ابزار جانبي نيست، بلكه يك شريان حياتي است كه توقف يا كندي آن مي‌تواند همه ابعاد يك كسب‌وكار را تحت تاثير قرار دهد. نتايج نظرسنجي نيز اين موضوع را تاييد مي‌كند. به‌طوري كه 57 درصد از مديران و مالكان كسب و كارها در پاسخ به اين پرسش كه «مهم‌ترين علل آسيب درآمدي در زمان جنگ» چه بوده است، «قطعي و اختلالات اينترنت» را اعلام كرده‌اند. بر اين اساس «قطعي و اختلالات اينترنت» دومين عامل آسيب درآمدي پس از «كاهش تقاضاي مشتريان» بوده است. اين پاسخ را مي‌توان نشان‌دهنده تاثير مستقيم و چشمگير اينترنت بر توانمندي كسب و كارها براي درآمدزايي و ادامه حيات در شرايط بحران دانست.
اينترنت، متهم رديف اول شكست دوركاري
يكي از راهبردهاي كليدي كه بسياري از كسب و كارها براي حفظ فعاليت در شرايط بحراني، از جمله جنگ، به آن روي مي‌آورند، «دوركاري» است. با اين حال نتايج نظرسنجي نشان مي‌دهد كه اين راهكار نيز به‌شدت تحت تاثير مشكلات اينترنت قرار گرفت. در دوره جنگ 12روزه فقط 47درصد كسب و كارها توانستند حداقل نيمي از كاركنان خود را دوركار كنند. اين در حالي است كه 31 درصد از شركت‌ها به دليل ماهيت كاري خود اساسا امكان دوركاري نداشتند.
مساله مهم اين است كه حتي در ميان شركت‌هايي كه تلاش كردند به سمت دوركاري حركت كنند، چالش‌هاي زيرساخت اينترنتي كشور به يك مانع بزرگ تبديل شد به‌طوري كه بيش از 70 درصد شركت‌هايي كه امكان دوركاري داشتند، با مشكلات جدي در زيرساخت‌هاي اينترنتي كشور مواجه بودند. 75 درصد از مديران و مالكان كسب و كارها در پاسخ به اين پرسش كه «چالش‌هاي دوركاري» در دوران جنگ براي آنها چه بوده است، «زيرساخت‌هاي اينترنتي كشور» را مقصر دانسته اند. بر اين اساس، اينترنت كه انتظار مي‌رفت تسهيل‌گر دوركاري باشد، متهم رديف اول شكست دوركاري در دوران جنگ بود. بنابراين مي‌توان زيرساخت اينترنت را پيش‌نياز حياتي براي دوركاري و تداوم عمليات سازماني در شرايط بحراني دانست.
غيبت صفر و يك، تهديد وجودي كسبوكارها
مديران و فعالان اقتصادي از نزديك شاهد پيامدهاي فلج‌كننده اختلالات اينترنت بودند و در اين خصوص اظهار نگراني كردند. اين نظرسنجي با حفظ محرمانگي، نظرات برخي شركت‌كنندگان را دريافت كرده است.
مديرعامل و بنيانگذار يك شركت كوچك فعال در صنعت فناوري اطلاعات و خدمات اينترنتي به صراحت بيان كرده است: «قطعي و اختلالات اينترنت عامل نابودي بخش بزرگي از كسب و كارهاي ايران است.» اين اظهارنظر يك فعال اقتصادي، عمق نگراني‌ها درباره اينترنت را از يك مشكل فني به يك تهديد وجودي براي كسب و كارها تغيير مي‌دهد.
پايداري زيرساخت‌هاي حياتي از جمله زيرساخت‌هاي ديجيتال براي هرگونه فعاليت اقتصادي و به ويژه در شرايط بحران ضروري است. اهميت دسترسي پايدار و باكيفيت به اينترنت به عنوان يكي از پيش‌نيازهاي حياتي دوركاري و استمرار عمليات سازماني در شرايط بحران، بايد براي سياستگذار روشن باشد. تجربه جنگ ۱۲روزه نشان داد كه اختلال اينترنت مي‌تواند كسب و كارها را زمين‌گير كند و بي‌توجهي به پايداري اينترنت، آسيب‌هاي بلندمدت اقتصادي را به همراه دارد./ اعتماد