مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با اعلام اینکه ناترازی گاز در سال جاری به مرز 400 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید، هشدار داد که این چالش، مسأله‌ای ساختاری است و حل یک‌باره آن ممکن نیست. این رقم نسبت به سال گذشته افزایشی محسوس داشته است.
«سعید توکلی» معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در نشست خبری با اشاره به چالش کمبود گاز در کشور، برآورد کرد که ناترازی گاز امسال به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. این رقم در سال گذشته حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون مترمکعب بود که نشان‌دهنده تشدید این بحران است.
وی تأکید کرد: «باید بپذیریم که ناترازی انرژی داریم و این ناترازی کم نیست. این ناترازی یک روزه شکل نگرفته که بتوانیم آن را یک روزه نیز از میان برداریم.»
ریشه‌های ناترازی
و راهکارهای مدیریت آن
به گفته توکلی، مدیریت یکپارچه و تشکیل کمیته‌های هماهنگی سوخت، کلید موفقیت در عبور از زمستان سخت و طولانی گذشته بود. وی خاطرنشان کرد: «در آن مقطع، با «مدیریت بحران و بخشی‌نگری» از قطعی گسترده گاز در استان‌ها جلوگیری شد.»
مدیرعامل شرکت ملی گاز، افزایش گازرسانی به نیروگاه‌ها را یکی از راهکارهای جبرانی برای امسال عنوان کرد و گفت: «میزان گاز نیروگاهی امسال نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته ۶۰ درصد افزایش خواهد یافت.» این اقدام در شرایطی ضروری است که ۸۰ درصد نیروگاه‌های کشور به گاز وابسته هستند.
چرا ایران با ناترازی گاز
مواجه است؟
ناترازی گاز در ایران که دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان است، پدیده‌ای متناقض به نظر می‌رسد. اما ریشه‌های این مشکل چند عامل کلیدی دارد: اولین مشکل «مصرف بی‌رویه و رشد بالای تقاضا» است که به دلیل ضریب نفوذ بالای گاز (بیش از ۹۵ درصد) و قیمت بسیار پایین آن نسبت به هزینه تمام‌شده، باعث شده مصرف در بخش‌های خانگی، تجاری و حتی صنعتی به شکلی غیربهینه و بدون صرفه‌جویی انجام شود. دلیل دوم سرمایه‌گذاری ناکافی در توسعه میادین است.
برای جلوگیری از ناترازی، توسعه میادین گازی جدید و حفظ فشار میادین قدیمی (مانند پارس جنوبی) حیاتی است. این امر به سرمایه‌گذاری کلان و فناوری‌های پیشرفته نیاز دارد که با وجود تحریم‌ها با چالش مواجه شده است. بخش بزرگی از مشکل ناترازی گاز نیز به دلیل هدررفت در شبکه فرسوده توزیع و انتقال رخ داده است. فرسودگی بخشی از خطوط لوله و تأسیسات، منجر به نشت و هدررفت حجم قابل توجهی از گاز می‌شود که خود بر شدت ناترازی می‌افزاید. از طرف دیگر وابستگی شدید نیروگاه‌ها به گاز و قرار دادن تقریباً تمام بار تولید برق روی گاز، سیستم انرژی کشور را در فصل سرما به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. زمانی که اولویت تأمین گاز به سمت خانگی‌ها می‌رود، نیروگاه‌ها با کمبود مواجه شده و خطر خاموشی برق را افزایش می‌دهند. دست آخر الگوی مصرف نامناسب است که به دلیل نبود فرهنگ مدیریت مصرف و استفاده از تجهیزات کم‌بازده در ساختمان‌ها و صنایع، فشار مضاعفی بر شبکه گاز وارد می‌کند.
هشدار اخیر مدیرعامل شرکت ملی گاز نشان می‌دهد که ایران در آستانه یک بحران ساختاری انرژی قرار دارد. افزایش سالانه ناترازی گاز به معنای آن است که راهکارهای مقطعی و مدیریت بحران، دیگر پاسخگو نیستند. حل این معضل نیازمند یک عزم ملی برای اجرای سیاست‌های جدی افزایش بازدهی انرژی، هدفمندسازی یارانه‌ها برای مشترکان پرمصرف، جذب سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی و توسعه میادین و تنوع‌بخشی به سبد سوخت نیروگاه‌ها است. بدون این اصلاحات، هر زمستان می‌تواند چالش‌برانگیزتر از سال قبل باشد.
حملات به بخش گاز
بی نتیجه ماند
توکلی اظهار کرد: «اجرای رزمایش صادق ۲ موجب شد با وجود اینکه دشمن قصد داشت زیرساخت‌های گازی کشور را در حملات اول مورد هدف قرار دهد با تدابیر در نظر گرفته شده، از آسیب دیدن جدی شبکه گازی جلوگیری شود.»
وی بیان کرد: «بر اساس گزارش‌ها، در جریان درگیری‌های اخیر، ۸۶ مورد اصابت موشک در تهران ثبت شد که خوشبختانه به بروز حادثه ثانویه‌ای مانند نشت گاز یا انفجار منجر نشد. به گفته یکی از مقامات، در روز این حمله، استخراج گاز از میدان پارس جنوبی در عسلویه با کاهش ۹۰ میلیون مترمکعبی مواجه شد. هدف این حملات، واحد شیرین سازی گاز در مجتمع فجر جم و همچنین یک خط لوله صادراتی ۴۸ اینچی به سمت ترکیه بود که گفته می‌شود این خط لوله در کمتر از ۴۸ ساعت تعمیر و دوباره به چرخه بهرهبرداری بازگردانده شد.»
توکلی درخصوص تعمیرات اساسی عنوان کرد: «یکی از چالش‌های این حوزه در سال گذشته مربوط به همین امر بود به طوری که برای اولین بار این تعمیرات تا آبان ماه سال گذشته طول کشید که همین امر موجب استمرار خاموشی‌ها در آغاز زمستان شد. در این میان تعمیرات پالایشگاه فجر به تعویق افتاد و برخی از پروژه‌های دیگر با تأخیر تعمیر آنها صورت گرفت. به گونه‌ای که ۲۲ واحد توربوکمپرسور مدت زمان تعمیرات دوره‌ای خود را پشت سر گذاشته بودند و میزان کارکرد آنها 21 درصد افزایش یافت.»
گازرسانی به هزاران واحد تولیدی اولویت جدید شرکت ملی گاز
وی خاطرنشان کرد: «روز گذشته، هر مترمکعب گاز طبیعی در بورس انرژی به قیمت پایه ۱۷ هزار و ۳۵۰ تومان به واحدهای صنعتی عرضه شد. این نهاد، مناسب‌ترین بستر برای تأمین سوخت مورد نیاز صنایع شناخته می‌شود. همچنین در راستای توسعه شبکه گازرسانی و تا هفته دولت، پنج شهر و ۴۲۸ روستا به همراه یک هزار و ۷۵۳ واحد تولیدی و صنعتی، از نعمت گاز طبیعی بهره‌مند خواهند شد. در این مسیر، ۳۳۰ کیلومتر خط لوله جدید نیز به بهرهبرداری می‌رسد. از دیگر پروژه‌های افتتاح‌شونده می‌توان به ایستگاه‌های تقویت فشار گاز شهید قربانی مطلق و شهید اخلاقی (هر یک با چهار واحد) و همچنین مرکز بهرهبرداری خط لوله ساری اشاره کرد.»
توکلی ادامه داد: «سرمایه‌گذاری کلان در پروژه گازرسانی با اعتباری معادل 5 هزار و 600 میلیارد تومان صرف اتصال شهرها، روستاها و صنایع به شبکه گاز شده است. نکته قابل توجه، هزینه ۱۲۷ میلیون و نیم یورویی تنها برای دو ایستگاه تقویت فشار است. علاوه بر این، خطوط انتقال جدید با هزینه ۱۸۴ میلیون یورو، به‌ویژه در شمال کشور، به استحکام و کارایی بیشتر شبکه گاز کمک شایانی می‌کنند.»