به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت طبق قانون بودجه 1404، یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی (دهک‌های 8 تا 10) را تا پایان شهریورماه حذف می‌کند. این طرح که بر اساس شناسایی دارایی و درآمد خانوارها اجرا می‌شود، ماهانه حدود 5 هزار میلیارد تومان را به طرح کالابرگ معیشتی اختصاص خواهد داد.
در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیون نفر در سه دهک بالای درآمدی (دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰) یارانه نقدی دریافت می‌کنند. با حذف برخی از یارانه‌بگیران در سال گذشته، این تعداد به حدود ۱۸ میلیون نفر کاهش یافته است.
حذف یارانه این گروه می‌تواند ماهانه حدود ۵ هزار میلیارد تومان درآمد برای دولت ایجاد کند. این منابع مالی قرار است به طور مستقیم به طرح یارانه معیشتی کالابرگ اختصاص یابد که هدف آن حمایت از اقشار کم‌درآمد و تأمین کالا‌های اساسی خانوار‌هاست.
حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی، با اجرای قانون بودجه امسال انجام می‌شود که بر اساس آن دولت مکلف شده در سال ۱۴۰۴ یارانه نقدی خانواده‌های پردرآمد (دهک‌های 8، 9 و 10) را حذف کند؛ با این پیش‌فرض بود که برای هدفمندی یارانه‌ها در بودجه امسال بالغ بر 1000 هزار میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده است.
29 اردیبهشت‌ماه امسال نیز، رئیس‌جمهوری در بازدید سرزده‌ای که از وزارت رفاه داشت، خواستار تسریع در اجرای حکم قانونی بودجه 1404 شده بود. مسعود پزشکیان گفته بود: «مشکل اجرای این تکلیف، فقدان داده‌های صحیح، دقیق و به‌روز است؛ اما این بهانه و توجیه قابل قبولی برای عدم اجرای تکالیف و قوانین نیست.»
در حال حاضر، ترکیب پرداخت یارانه نقدی به خانوارهای کشور به صورت خاصی دنبال می‌شود. خانوارهای دهک‌های یک تا 3، ماهانه ۴۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر و ۴ تا ۹ نیز ماهانه ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر دریافت می‌کنند، بنابراین تقریباً به ۹ دهک از کل جمعیت کشور، ماهانه به طور میانگین ۳۵۰ هزار میلیارد تومان پرداخت می‌شود که برابر است با پرداخت ماهانه ۲۶ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی.
بر پایه گزارش سازمان هدفمندی یارانه‌ها، در مجموع ماهانه 26 میلیون و 992 هزار و 906 سرپرست خانوار دهک‌های اول تا نهم، یارانه نقدی دریافت می‌کنند. هر ماه 27 میلیون و 941 هزار و 175 نفر متعلق به دهک‌های اول تا سوم یارانه نقدی 400 هزار تومانی دریافت می‌کنند و این آمار برای دهک‌های چهارم تا نهم 50 میلیون و 759 هزار نفر است.
اما حذف سه دهک درآمدی می‌تواند منابعی را که دولت صرف پرداختی‌های این بخش می‌کند، به سمت دهک‌های فقیرتر هدایت کند که به عدالت نیز نزدیک‌تر است. حدود ۱۱ میلیون نفر از یارانه‌بگیران در طبقه افراد غیرنیازمند قرار دارند، از این رو، برخی کارشناسان عنوان می‌کنند که با توجه به تورم موجود، 300 هزار تومان پرداختی یارانه نقدی تأثیر بالایی بر کیفیت زندگی آنها ندارد. چنانکه مطالعات نشان می‌دهد ۳۰۰ هزار تومان یارانه، تنها ۰.۷درصد از سبد هزینه‌ای دهک دهم را پوشش می‌دهد. اما با منابع به دست آمده از حذف یارانه این دسته از افراد، دولت قادر است با تخصیص کالابرگ، از طیف وسیع خانوارهای آسیب‌پذیر حمایت کند. چرا که تزریق منابع به دهک‌های پایین (بر اساس مدل‌های صندوق بین‌المللی پول) تا ۳ برابر بیشتر از دهک‌های بالا محرک مصرف است.
در پایان ماه فروردین امسال و پس از پرداخت دور اول یارانه‌های نقدی به مشمولان، مشخص شد که ۴۳۶ هزار نفر از لیست یارانه‌بگیران دولت حذف شده‌اند؛ احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این باره گفته بود: «در دولت چهاردهم، یارانه ۷۵۰ هزار نفر قطع شده است که از این تعداد، ۱۵۰ هزار نفر مقیم خارج از کشور بودند و بقیه نیز طبق شاخص‌های اقتصادی در دهک‌های بالای درآمدی قرار داشته‌اند.»
ملاک‌های قطع یارانه چیست؟
پیش از این، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فهرستی از شاخص‌های اقتصادی و دارایی‌های خانوارها را به عنوان ملاک حذف یارانه اعلام کرده بود.
خانوارهای دارای املاک و مستغلات از جمله باغ‌ویلاهای مجلل با مجموع ارزش بالاتر از 35 میلیارد تومان از مشمولان دریافت یارانه نقدی حذف می‌شوند. همچنین خانوارهای دارای یک یا چند خودروی سواری یا وانت دو اتاق (کابین) پلاک شخصی با مجموع ارزش 3 میلیارد تومان واجد شرایط دریافت یارانه نقدی نمی‌شوند. همچنین خانوارهایی که بیش از 5 سفر خارجی در بازه یک‌ساله داشته باشند نیز از دریافت یارانه نقدی حذف می‌شوند. بخش دیگری از معیارهای حذف یارانه افراد برخوردار نیز در حوزه تراکنش‌های ماهانه خرید مجموع کارت‌های بانکی خانوار است که در سامانه «شاپرک» ثبت می‌شود.
چه اثراتی دارد؟
هدفمندی یارانه نقدی پرداختی اگرچه به دلیل نقص داده، چالشی پیچیده است، اما بر اساس محاسبات اقتصادی، انتقال منابع به دهک‌های 1 تا 7 می‌تواند فقر مطلق را تا حد زیادی کاهش دهد. این اقدام سالانه ۶۰ هزار میلیارد تومان را از پرداخت به غیرنیازمندان به سمت حمایت از معیشت ۴۰ میلیون نفر هدایت می‌کند. اما در هر حال، پایش مستمر توسط «سامانه رفاه ایرانیان» و بازنگری سالانه معیارها، کلید موفقیت اجرای عادلانه آن است.