از زمانی که خاموشی‌های ناشی از ناترازی انرژی در کشور فراگیر شده، یکی از موضوعات داغ و پرحاشیه، بحث سهم ماینرها از این خاموشی‌ها است. برخی، بخشی از مردم را مقصر می‌دانند؛ افرادی که از طریق انشعابات غیرمجاز، برق مورد نیاز ماینرها را تأمین می‌کنند. این گروه، مصرف این انرژی را «حق‌الناس» می‌دانند و خواستار برخورد حاکمیت با متخلفان هستند.
در مقابل، عده‌ای دیگر که عمدتاً در تأمین ماینر قاچاق یا استفاده غیرقانونی از برق شبکه توزیع نقش دارند، فارم‌های بزرگ ماینینگ را عامل اصلی خاموشی‌ها می‌دانند. آنها با انکار نقش بخشی از مردم در استخراج غیرقانونی و قاچاق برق، معتقدند حاکمیت در سود حاصل از این فارم‌ها سهیم است یا خود مالک این مزارع بزرگ بوده و در نتیجه، سیاست‌های کلی حاکمیت را مقصر جلوه می‌دهند.
در نقطه مقابل، برخی کارشناسان و نهادهای صنفی مانند انجمن بلاکچین ایران، به‌صورت مستقیم یا ضمنی از صنعت استخراج حمایت می‌کنند و معتقدند با سیاست‌گذاری شفاف و دقیق، صنعت ماینینگ می‌توانست و همچنان می‌تواند حتی بخشی از ناترازی انرژی کشور را برطرف کند. این ادعا شاید در نگاه اول عجیب به نظر برسد، اما تجربه‌های موفق در کشورهایی مانند کانادا و نروژ نشان داده است که ماینینگ در توسعه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر بسیار تسریع‌کننده بوده است. حتی کشورهایی مانند قزاقستان و پاکستان که فاقد زیرساخت انرژی پاک هستند نیز تسریع سیاست‌های ماینینگ را راهی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه و توسعه زیرساخت انرژی خود می‌دانند.
جالب است بدانید پاکستان یکی از کشورهایی است که با بزرگ‌ترین مشکلات در شبکه برق سراسری روبه‌رو است. این کشور در سال ۲۰۲۳ با قطع سراسری برق مواجه شد و در ژانویه ۲۰۲۵ نیز تنها ۳۰ تا ۶۰ دقیقه برق روزانه برای حدود ۸۰ هزار نفر از ساکنان آن تأمین شد؛ وضعیتی که به اعتراضات گسترده انجامید.با این حال، پاکستان یکی از راه‌حل‌های خروج از بحران شدید و زیرساختی انرژی خود را جذب سرمایه‌گذار خارجی برای توسعه زیرساخت صنعت انرژی می‌داند. در همین راستا، علاوه بر اختصاص دو هزار مگاوات برق به استخراج بیتکوین، معافیت مالیاتی و بخشودگی عوارض گمرکی را نیز ارائه کرده است.
تخمین ها از میزان سهم هشریت ایران در شبکه بیتکوین
سهم هشریت ایران از شبکه بیتکوین به زبان ساده، نشان‌دهنده میزان پردازش‌های انجام‌شده در این شبکه توسط ماینرهای ایرانی است. با دانستن این سهم، می‌توان تخمین زد چه میزان از مصرف برق کشور به ماینینگ اختصاص دارد و به این ترتیب به پرسش اصلی پاسخ داد که بیتکوین چه سهمی در قطعی‌های برق ایران دارد. برای برآورد سطح هشریت ایران، می‌توان از آی‌پی ماینرها استفاده کرد و میزان تراهش متصل به استخرهای بزرگ ماینینگ با آی‌پی‌های ایرانی را بررسی نمود. اما چالشی بزرگ در ایران وجود دارد؛ به دلیل محدودیت‌های دسترسی به خدمات جهانی، بسیاری از ماینرها مانند سایر کاربران عادی از VPN استفاده می‌کنند و در نتیجه آی‌پی ایران برای آنها ثبت نمی‌شود. این مسئله باعث شده سهم هشریت ایران از شبکه جهانی به‌طور جدی مبهم بماند و نرخ دقیق آن، به دلیل نبود شفافیت در آی‌پی‌ها، تاکنون قابل محاسبه نباشد. این ابهام‌ها تا زمان وقوع جنگ ۱۲ روزه بین ایران و رژیم صهیونیستی ادامه داشت که نقطه عطفی در تشدید حواشی مربوط به این تخمین‌ها شد. قطعی اینترنت در ایران در تاریخ 27 خرداد 1404 یا 17 ژوئن منجر به ریزش شدید در هشریت شبکه بیتکوین شد.
یک توییت با انتشار نمودار هشریت در چند روز مدعی شد که تمام این ریزش مربوط به ایران است؛ ریزشی که هشریت شبکه را از ۹۲۰ اگزاهش به ۷۶۲ اگزاهش رساند، یعنی حدود ۲۰ درصد از سهم شبکه! این ادعا فعالان استخراج در ایران را مجبور به واکنش کرد. تمام کسانی که از وضعیت استخراج در ایران سود می‌بردند، با استدلال‌های مختلف این ادعا را رد کردند تا حساسیت‌ها نسبت به صنعت استخراج افزایش نیابد.
هرچند برخی استدلال‌ها صرفاً به گزارش‌های غیرمعتبر خارجی استناد داشت که سهم ایران را کمتر از ۱ درصد اعلام می‌کردند، اما برخی دیگر بسیار منطقی بودند. کانال کریپتو ویزارت با بررسی نمودار هشریت در بازه زمانی بلندمدت نشان داد که نوسانات تا ۳۰ درصد در نمودار هشریت طبیعی است و غیرعادی نیست.
همچنین نمودار دیگری نشان می‌داد که بیش از ۶۰ درصد کاهش استخراج بیتکوین به استخر خصوصی آمریکایی Foundry اختصاص دارد. این دو استدلال قوی و منطقی نشان داد که ریزش ۲۰ درصدی نمی‌تواند کاملاً به هشریت ایران مرتبط باشد.
تشدید حواشی
در این میان، سفیدمو، مجری نظارت بر استخراج ارز دیجیتال شرکت توانیر، اعلام کرد سقف پاداش گزارش ماینرهای غیرمجاز از ۵۰ میلیون تومان به ۲۰۰ میلیون تومان افزایش یافته است و تأکید کرد فعالیت ماینرها در اماکن مسکونی غیرقانونی است و خواستار مجازات حبس برای متخلفان شد.
مجری نظارت و ساماندهی استخراج رمزدارایی شرکت توانیر همچنین اعلام کرد دارندگان نیروگاه خورشیدی می‌توانند تا یک‌پنجم ظرفیت نیروگاه از برق ۲۴ ساعته برای استخراج رمزارز استفاده کنند. این اظهارنظر مثبت، برخی سرمایه‌گذاران را به سمت این حوزه ترغیب کرد. هرچند یک‌پنجم به‌ظاهر نرخ پایینی است، اما باید توجه داشت که نیروگاه‌های خورشیدی به طور متوسط در روز حدود ۶ ساعت راندمان مفید دارند. همزمان، نرخ برق مزارع قانونی استخراج رمزارز به کیلوات‌ساعتی ۴۶۰۰ تومان رسید.
شرکت توانیر همچنین اعلام کرد قطع اینترنت باعث کاهش ۲۴۰۰ مگاواتی از بار شبکه شده و تعداد ماینرهای غیرمجاز را ۹۰۰ هزار دستگاه برآورد کرد.
تکرار یک نمودار پرمعنی
اما افزایش مجدد هشریت شبکه در ۲۵ ژوئن همزمان با رفع عمده محدودیت‌های اینترنت در ایران رخ داد؛ در این بازه هشریت از ۶۶۰ اگزاهش به ۹۹۰ اگزاهش طی دو روز افزایش یافت که نشان‌دهنده رشد ۳۰ درصدی تراهش بود. این اتفاق تنها یک همزمانی نبود، بلکه دو همزمانی پشت سر هم بود.
هرچند در این شرایط مبهم نمی‌توان میزان دقیق هشریت ایران را محاسبه کرد، اما اختصاص نه ۳۰ و نه ۲۰ درصد، بلکه حتی ۵ درصد از سهم هشریت شبکه به ایران نیز مصرف چند مگاوات برق برای ماینرهای ایرانی را نوید می‌دهد.
با فرض هشریت کل شبکه ۹۶۰ اگزاهش و متوسط ماینرهای موجود در ایران با قدرت ۱۵۰ تراهش و مصرف ۳.۵ کیلووات، اختصاص ۵ درصد از حجم کل شبکه به ایران، منجر به مصرف تخمینی حدود ۱۱۲۰ مگاوات برق می‌شود. طبق آمارها، ناترازی برق کشور بین ۲۰ تا ۳۰ هزار مگاوات است. حتی با در نظر گرفتن اختصاص ۲۰ درصد از هشریت شبکه بیتکوین به ایران در بهترین حالت، حداکثر ۲۰ درصد از ناترازی برق کشور مربوط به ماینرهای غیرمجاز است و متهم کردن تمامی سهم ناترازی به ماینینگ، ادعایی دقیق و کارشناسی‌شده نیست.
- محمد صابر نی ساز