با گذشت سه سال از آغاز نهضت ملی مسکن، تنها 14 درصد از میلیون‌ها متقاضی موفق به عبور از فیلترهای تأیید وزارت راه شده‌اند و کمتر از ۱.۵ درصد کل ثبت‌نام‌کنندگان تا امروز به نقطه‌ای رسیده‌اند که بتوان درباره اعطای قطعی تسهیلات به آن‌ها سخن گفت.
آخرین گزارش بانک مرکزی تصویر دقیق‌تری از عملکرد شبکه بانکی و نقش وزارت راه و شهرسازی در اجرای طرح نهضت ملی مسکن می‌دهد.
با کنار هم گذاشتن داده‌های این گزارش، می‌توان به چند نکته کلیدی رسید که بر ماهیت ساختاری چالش‌ها در این طرح حکایت دارد.
پذیرش بالا، تبدیل پایین
تا تاریخ ۵ مرداد ۱۴۰۴، بیش از ۱.۲ میلیون نفر به‌عنوان متقاضی واجد شرایط از سوی بانک‌ها پذیرفته شده‌اند، اما حدود ۱.۱۵ میلیون نفر (۹۴.۹٪) موفق به تشکیل پرونده شده‌اند.
در ظاهر، این عدد بالا به نظر می‌رسد، اما در مقایسه با ۶.۷ میلیون ثبت‌نام‌کننده اولیه، این میزان کمتر از ۱۸ درصد کل متقاضیان است.
از این میان، فقط ۴۰۷ هزار میلیارد تومان قرارداد تسهیلاتی منعقد شده است که به معنای تخصیص منابع به حدود یک‌سوم کل متقاضیان دارای پرونده است.
نکته مهم‌تر اینکه این تسهیلات هنوز بر اساس «پیشرفت فیزیکی پروژه‌ها» در لیست پرداخت قرار دارند؛ یعنی بسیاری از آن‌ها هنوز تسهیلات را دریافت نکرده‌اند.
نرخ بسیار پایین تأیید نهایی
از میان ۶.۷ میلیون نفر ثبت‌نام‌شده، تنها ۹۷ هزار نفر (۱۴.۵٪) توسط وزارت راه و شهرسازی تأیید نهایی شده‌اند. این رقم بسیار پایین نشان می‌دهد که مسئله اصلی در مرحله پالایش و تأیید اولیه گیر کرده، نه صرفاً در بانک‌ها.
به بیان دیگر، کمتر از ۱.۵ درصد کل ثبت‌نام‌کنندگان تا امروز به نقطه‌ای رسیده‌اند که بتوان درباره اعطای قطعی تسهیلات به آن‌ها سخن گفت.
اتصال به پروژه و قرارداد مشارکت: شکاف دیگر
از میان متقاضیان تأییدشده، تنها ۵۲۹ هزار نفر به پروژه‌هایی متصل شده‌اند که امکان قانونی و فنی برای پرداخت وام دارند. از این میان، حدود ۴۷۲ هزار نفر (۸۹.۳٪) موفق به عقد قرارداد مشارکت مدنی شده‌اند.
این ارقام نشان می‌دهند که در بهترین حالت، فقط ۷ درصد از ثبت‌نام‌کنندگان کل طرح وارد چرخه واقعی تولید مسکن شده‌اند؛ آن هم پس از گذشت نزدیک به سه سال از آغاز طرح.
تسهیلات ودیعه؛ آمار بهتر، اما ناکافی
در حوزه تسهیلات کمک ودیعه مسکن، داده‌ها بهتر هستند. از ۹۲۸ هزار نفر مراجعه‌کننده، ۸۶ درصد موفق به دریافت تسهیلات به ارزش حدود ۸۵ هزار میلیارد تومان شده‌اند.
این نشان می‌دهد که بانک‌ها در این بخش، اگرچه عملکرد بهتری داشته‌اند، اما نسبت دریافت‌کننده به نیازمندان واقعی بازار اجاره هنوز به‌اندازه کافی بالا نیست.
اتکای بیش‌ازحد به تسهیلات بانکی
نکته‌ای که بانک مرکزی هم تلویحاً به آن اذعان کرده، عدم کفایت تسهیلات بانکی به‌تنهایی برای ساخت مسکن است. بر اساس داده‌ها، ۸۰۶ هزار نفر از تأییدشدگان دارای آورده نقدی بالای ۴۰ میلیون تومان هستند؛ به‌عبارت دیگر، بدون آورده شخصی، حتی متقاضیان تأییدشده نیز امکان ورود به مرحله ساخت را ندارند.
تأخیر در سامانه و زیرساخت‌های اجرایی
در بخشی از گزارش، بانک مرکزی به‌صراحت تأکید می‌کند که در سال نخست اجرای قانون جهش تولید، سامانه معرفی متقاضیان وزارت راه هنوز آماده نبود و برخی بانک‌ها نیز امکان اتصال به آن را نداشتند. این تأخیر باعث شد بخش قابل‌توجهی از روند اجرا در سال اول عملاً معلق بماند./ فارس