یکی از مهم‌ترین درس‌های این نبرد کوتاه این بود که آمادگی برای شرایط بحران اقتصادی - صرف‌نظر از اینکه جنگ فقط نظامی است یا سیاسی–اقتصادی—ضرورت دارد. قبل از آغاز جنگ، سیاست‌گذاران تمایل بیشتری به آزادسازی بازارها داشتند، ولی در مواجهه با تنش مؤثر، رفتار آنها تغییر کرد؛ وزرا وارد بازار شدند، بازدید میدانی انجام دادند و براساس واقعیت‌های روز تصمیم‌گیری کردند، نه صرفا براساس نظریه‌های کلاسیک اقتصادی شایسته است دولتمردان در این زمینه این «آرایش اقتصادی دفاعی» را مرور و تقویت کنند تا در مواجهه با تنش‌های آینده، واکنش سریع، هوشمندانه و مؤثری داشته باشند.
اقتصاد ایران باید به‌طور عمده به سمت تقویت تاب‌آوری اقتصادی پیش برود تا در برابر بحران‌های مشابه، چه جنگی و چه اقتصادی، مقاوم‌تر باشد. یکی از این اصلاحات، بهبود ساختارهای نظارتی و تصمیم‌گیری در دولت است که موجب می‌شود در مواقع بحرانی، نهادها به‌طور هماهنگ و کارآمد عمل کنند. در این راستا، ایجاد سیستم‌های هشدار زودهنگام که به دولت و بخش خصوصی امکان می‌دهند واکنش‌های سریع‌تری به بحران‌ها داشته باشند، ضروری است. همچنین، ایران باید به سمت تنوع‌بخشی به منابع مالی و اقتصادی برود تا از وابستگی شدید به برخی منابع—مثلاً نفت—کاسته شود.
در این زمینه، دکتر مهدی پازوکی معتقد است که برای مقابله با بحران‌های اقتصادی، ایران نیازمند بازسازی نظام اقتصادی و اصلاحات اساسی در ساختارهای تولید، سرمایه‌گذاری و نظام بانکی است. او تأکید می‌کند که اقتصاد باید از وابستگی به منابع معدنی و نفتی خارج شده و به سمت صنایع غیرنفتی، تولیدی و تکنولوژی‌های نوین حرکت کند.
تعامل و مذاکره با جهان
پازوکی معتقد است که در شرایط بحران، به‌ویژه جنگ، تعامل با کشورهای خارجی و مذاکره با سازمان‌های بین‌المللی برای کاهش اثرات تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. او می‌گوید مذاکرات با کشورهای مهم و سازمان‌های اقتصادی جهانی می‌تواند به باز شدن قفل‌های اقتصادی و کاهش فشارهای خارجی کمک کند. علاوه بر این، مذاکرات باید در راستای گشایش‌های اقتصادی و ورود به بازارهای جهانی باشد تا ایران بتواند سرمایه‌گذاری‌های خارجی را جذب کند و از محدودیت‌های موجود رها شود.
پازوکی بر این باور است که دیپلماسی اقتصادی ایران باید بازنگری شود و همزمان با تعاملات سیاسی به مذاکرات اقتصادی برای کاهش هزینه‌های تحریمی توجه بیشتری شود. وی به‌ویژه بر اهمیت پیگیری قراردادهای جدید انرژی با کشورهایی مانند چین و روسیه تأکید دارد و می‌گوید: «اقتصاد ایران باید در چارچوبی منعطف و متنوع به دنیا وصل شود تا فشار اقتصادی کاهش یابد.»
پیشگیری از تورم با مدیریت هوشمندانه
مدیریت پولی و ارزی یکی از راهکارهای کلیدی برای جبران مشکلات تورمی است که ممکن است پس از بحران جنگی و تشدید فشارها به اقتصاد وارد شود. پازوکی تأکید دارد که در چنین شرایطی، بانک مرکزی باید با استفاده از ابزارهای مالی خود، نظارت دقیق‌تری بر بازار ارز داشته باشد تا از نوسانات ارزی جلوگیری کند و از سرازیر شدن سرمایه‌ها به بازارهای غیرمولد و دلالی جلوگیری کند. پازوکی در این باره می‌گوید: «اگر این مدیریت دقیق و جامع نباشد، تورم به‌راحتی می‌تواند سه‌رقمی شود.»
پازوکی پیشنهاد می‌کند که ایران باید از ابزارهای جدید پولی و بانکی بهره ببرد و ریسک‌های سیستم بانکی را با استفاده از فناوری‌های نوین کاهش دهد. او همچنین بر لزوم تعامل با سیستم مالی جهانی برای ایجاد دسترسی به بازارهای مالی و ارز خارجی تأکید دارد.
تمرکز بر رشد اقتصادی مبتنی بر فناوری
پازوکی در تحلیل خود در خصوص اقتصاد پس از جنگ، به این نکته اشاره می‌کند که سرمایه‌گذاری در بخش‌های نوآورانه و دانش‌بنیان می‌تواند یکی از راهکارهای اصلی ایران برای جبران خسارت‌های اقتصادی باشد. او تأکید دارد که ایران باید به سمت صنایع مبتنی بر تکنولوژی حرکت کند و به‌ویژه بر روی استارت‌آپ‌ها و فناوری‌های نوین تمرکز کند. این اقدام نه‌تنها به کاهش وابستگی به منابع طبیعی کمک می‌کند، بلکه اشتغال‌زایی نیز خواهد داشت.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
این اقتصاددان در ادامه بر لزوم ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی تأکید می‌کند. او می‌گوید که برای جبران مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ، ایران باید نظام مالیاتی، قوانین تجاری، و ساختارهای اجرایی خود را اصلاح کند تا برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر شود. تسریع در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و کاهش موانع برای بخش خصوصی می‌تواند به سرعت به رشد اقتصادی ایران کمک کند.
او در این زمینه به استفاده از سیاست‌های تشویقی مالیاتی و تسهیلات بلندمدت برای سرمایه‌گذاران خارجی اشاره کرده و می‌گوید: «اگر ما نتوانیم این سرمایه‌گذاری‌ها را جذب کنیم، روند بازسازی پس از بحران‌های جنگی بسیار کند خواهد بود.»
مدیریت منابع طبیعی و انرژی
ایران به‌عنوان کشوری با منابع طبیعی فراوان، می‌تواند با مدیریت بهینه منابع انرژی مانند نفت و گاز، کاهش هزینه‌های تولید و گسترش صادرات انرژی، مشکلات ناشی از بحران‌ها را جبران کند. پازوکی تأکید دارد که ایران باید به سمت صادرات انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک مانند انرژی خورشیدی و بادی حرکت کند و از این طریق به‌طور همزمان حفاظت از محیط‌زیست و کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی را در دستور کار قرار دهد.
درس‌هایی که از جنگ ۱۲ روزه ایران با اسرائیل گرفته می‌شود، نه‌تنها به جنبه‌های نظامی بلکه به جنبه‌های اقتصادی نیز مرتبط است. تقویت تاب‌آوری اقتصادی، تعاملات بین‌المللی، مدیریت منابع، اصلاحات بانکی و پولی، و توجه به فناوری و بخش خصوصی از جمله راهکارهای اساسی است که می‌تواند به جبران خسارت‌های اقتصادی پس از جنگ کمک کند.
مهدی پازوکی، با تأکید بر اصلاحات ساختاری، تقویت بخش خصوصی، و تعامل با جهان، معتقد است که برای مقابله با بحران‌های آینده، ایران باید مسیرهای جدید اقتصادی را در پیش گیرد و از وابستگی به منابع محدود رهایی یابد. برقراری گفتمان مشترک در میان دولت، بخش خصوصی و جامعه بین‌المللی، در نهایت می‌تواند منجر به بهبود وضعیت اقتصادی کشور و پایداری در برابر بحران‌ها شود./ آرمان امروز