بررسی‌ها نشان می‌دهند که صندوق‌های اهرمی در یک سال گذشته نه تنها در برابر شوک‌های بورس تاب آورده‌اند، بلکه به یکی از معدود ابزارهای مالی تبدیل شدند که توانستند سرمایه‌گذاران را در برابر بی‌ثباتی‌های اقتصاد کلان، مصون نگه دارند.
چنانکه میانگین ارزش این صندوق‌ها ۱۳ برابر بیشتر از سایر صندوق‌های دیگر بازار سرمایه بوده است.
صندوق‌های اهرمی به صندوق‌هایی اطلاق می‌شود که از ابزارهای مالی مانند وام و اعتبار برای افزایش توان خرید یا فروش استفاده می‌کنند. به طور کلی هدف از این صندوق‌ها افزایش بازدهی در شرایط مثبت بازار است، ولی در عین حال ریسک بالاتری نسبت به صندوق‌های معمولی دارند.
اما با توجه به ذائقه سرمایه‌گذاران ایرانی در بورس که عموماً صفر و یک هستند یعنی یا بشدت ریسک پذیر و یا بشدت ریسک‌گریز هستند، توجه به برخی نکات و ساختار صندوق‌های اهرمی ضروری به نظر می‌رسد.
در صندوق‌های اهرمی معمولاً از اهرم 2:1 یا بیشتر استفاده می‌شود که این موجب می‌شود سرمایه‌گذاران بتوانند با سرمایه کمتر، میزان بیشتری از یک دارایی را خریداری کنند.
اما باید توجه داشت که در شرایط نزولی بازار، بازدهی منفی این صندوق‌ها می‌تواند بشدت بیشتر از صندوق‌های معمولی باشد، زیرا ریسک‌های ناشی از استفاده از اعتبار (وام) می‌تواند ضررهای قابل توجهی به همراه داشته باشد؛ اما بازدهی صندوق‌های اهرمی به طور متوسط بیشتر از صندوق‌های معمولی است و در عین حال ریسک بیشتری هم دارد.
اهمیت سرمایه‌گذاری
در صندوق‌های اهرمی
سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به دلیل «افزایش بازدهی در شرایط مناسب بازار»، «تنوع در سبد سرمایه‌گذاری» و «نیاز به دانش و تحلیل دقیق» از اهمیت خاصی در مطالعه دقیق برخوردار است و نیازمند کسب آگاهی و دانش و مطالعه بیشتر است؛ چراکه برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال بازدهی بیشتر و آمادگی پذیرش ریسک بالا هستند، صندوق‌های اهرمی می‌تواند گزینه جذابی باشد. همچنین صندوق‌های اهرمی می‌توانند به عنوان یکی از ابزارهای متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری به کار روند و نیز سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به دلیل ریسک بالا نیازمند تحلیل دقیق بازار و مدیریت ریسک است.
عملکرد صندوق‌های اهرمی
در شش هفته اول سال ۱۴۰۴، صندوق‌های اهرمی بورس ایران عملکرد قابل توجهی داشتند و از 26.1 درصد تا 56.2 درصد بازدهی داشتند. این عملکرد نشان‌دهنده توان بالای صندوق‌های اهرمی در شرایط صعودی بازار است.همچنین در فروردین ۱۴۰۴، صندوق‌های اهرمی عملکرد بهتری نسبت به سایر صندوق‌ها داشتند که نشان‌دهنده برتری صندوق‌های اهرمی در کسب بازدهی در مقایسه با سایر صندوق‌هاست.صندوق‌های اهرمی با وجود بازدهی بالا، دارای ریسک‌های قابل توجهی هستند که شامل «نوسانات شدید»، «عدم وجود بازارگردان» و «محدودیت‌های نظارتی» است. در شرایط نزولی بازار، زیان‌های این صندوق‌ها می‌تواند چندین برابر بیشتر از صندوق‌های غیر اهرمی باشد. همچنین عدم حضور بازارگردان در برخی صندوق‌های اهرمی موجب می‌شود که قیمت واحدها صرفاً به عرضه و تقاضا بستگی داشته باشد و از سویی برخی نهادهای نظارتی ممکن است محدودیت‌هایی برای استفاده از اعتبار در این صندوق‌ها وضع کنند.
بررسی صندوق‌های سهامی و اهرمی
در تازه‌ترین آمار فیپیران؛ در تاریخ 30 اردیبهشت 1404، تعداد صندوق‌های اهرمی 9 صندوق عنوان شده است که متوسط ارزش هر صندوق اهرمی 8 هزار و 700 میلیارد تومان و متوسط ارزش هر صندوق سهامی 693 میلیارد تومان است. همچنین متوسط ارزش صندوق‌های درآمد ثابت، 3 هزار و 609 میلیارد تومان، در اوراق مبتنی بر سپرده کالایی، 6 هزار و 305 میلیارد تومان، مختلط 315 میلیارد تومان، اختصاصی بازارگردانی 2 هزار و 302 میلیارد تومان، جسورانه 29 میلیارد تومان، پروژه‌ای هزار و 295 میلیارد تومان، خصوصی 424 میلیارد تومان، صندوق در صندوق 394 میلیارد تومان، املاک و مستغلات 646 میلیارد تومان، در سهام – بخشی 2 هزار و 491 میلیارد تومان، در سهام – شاخصی 914 میلیارد تومان، با تضمین اصل مبلغ سرمایه‌گذاری 983 میلیارد تومان و بازنشستگی تکمیلی 841 میلیارد تومان است.بازدهی یک‌ساله صندوق‌ها نیز به این صورت است که در یک سال منتهی به 21 اردیبهشت 1404، میانگین بازدهی صندوق‌های طلا 80 درصد و اختلاف بهترین و بدترین 13 درصد، صندوق‌های اهرمی 72 درصد بازدهی و اختلاف بهترین و بدترین 85 درصد، صندوق‌های شاخصی 45 درصد بازدهی و اختلاف بهترین و بدترین 24 درصد بوده است.
صندوق‌های اهرمی با اختلاف
در رتبه اول متوسط ارزش صندوق‌ها
از نظر متوسط ارزش گروه‌های مختلف، صندوق‌های سرمایه‌گذاری (ارزش کل صندوق‌ها تقسیم بر تعداد آنها)، صندوق‌های اهرمی با اختلاف قابل توجهی در رتبه اول قرار می‌گیرند. صندوق‌های طلا در رتبه دوم و صندوق‌های درآمد ثابت در رتبه سوم قرار دارند. از این منظر، صندوق‌های سهامی در رتبه یازدهم و حتی پایین‌تر از صندوق‌های زعفران قرار می‌گیرند.
صندوق‌های اهرمی؛ پدیده نوظهور با اقبالی چشمگیر در بازار سرمایه
رضا کیانی مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران با بیان اینکه به طور معمول مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بازارهای سرمایه انفعالی Passive است، متذکر شد: «به این معنی که اکثراً مدیریت انفعالی دارند و مدیریت آنها فعال Active نیست. این صندوق‌ها عموماً یک شاخص خاصی را ردگیری Track می‌کنند. اصولاً کارکرد شاخص‌ها علاوه بر مشخص کردن وضعیت و شرایط بازار Indicator، بهره‌گیری به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری Investment Vehicle است. به بیان دیگر کارکرد مهم‌ترشاخص‌ها این است که به‌عنوان یک استراتژی سرمایه‌گذاری تلقی می‌شوند و مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله سعی می‌کنند بازدهی صندوق‌شان را با بازدهی آن شاخص و روند آن شاخص مطابقت بدهند و اصطلاحاً آن را ردگیری کنند.»
وی اضافه کرد: «اصولاً یکی از دلایلی که شاخص‌ها گسترش پیدا کرده‌اند، این است که هر شاخص عملاً یک استراتژی سرمایه‌گذاری است، یعنی این شاخص‌ها موضوع سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرند و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز این شاخص‌ها را ردگیری می‌کنند و مدیرانی هم که این شاخص‌ها را ردگیری می‌کنند، خیلی دنبال این موضوع نیستند که اکنون چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و یا چه پیش‌بینی از آینده دارند؛ فقط صرفاً می‌خواهند شاخص را ردگیری کنند و صندوق را به شکلی مدیریت کنند که بازدهی آن بشدت شبیه بازدهی شاخص شود.»
کیانی ادامه داد: «صندوق‌هایی که شاخص را ردگیری می‌کنند، دو ویژگی مهم دارند. یکی اینکه هزینه مدیریتی‌شان خیلی پایین می‌آید، چراکه دیگر مدیریت فعال ندارند. ویژگی دیگر این صندوق‌ها این است که سرمایه‌گذار هم با اطلاع از شاخص مرجع صندوق، دید دقیق‌تری نسبت به آن پیدا می‌کند. اگر یک سرمایه‌گذار بخواهد در صندوقی که مدیریت فعال دارد، سرمایه‌گذاری کند، باید مرتب چک کند که این صندوق چگونه کارش را انجام می‌دهد و گذشته صندوق را بررسی کند و این احتمال وجود دارد که مدیران صندوق تغییر کنند و با تغییر مدیران، کیفیت بازدهی صندوق افت کند.»
وی خاطرنشان کرد: «سرمایه‌گذاری که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در شاخص است تنها کاری که باید بکند این است که ببیند کدام صندوق بهتر توانسته است شاخص مورد نظر را ردگیری کند؛ و از این بابت کار برای سرمایه‌گذار هم کمی راحت‌تر می‌شود.»
کیانی با اشاره به طیف گسترده بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری گفت: «در کشورمان طیف بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خیلی وسیع است، اما عملکرد و بازدهی صندوق‌های شاخصی نسبت به یکدیگر نزدیک‌تر هستند.» کیانی در ادامه به شاخص‌های اهرمی که در بورس‌های پیشرفته محاسبه می‌شوند، اشاره کرد و گفت: «شاخص‌های اهرمی هم یکی از انواع شاخص‌ها است که با درجات اهرمی مختلف در بورس‌های پیشرفته محاسبه و منتشر می‌شوند و مبنای ردگیری صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز قرار می‌گیرند. در بازارهای سرمایه پیشرفته وقتی یک صندوقی بخواهد اهرمی عمل کند، بسته به شاخصی که مایل به ردگیری آن است و همچنین نسبت اهرمی که می‌خواهد داشته باشد، یک شاخص اهرمی مشخص را انتخاب کرده و ردگیری می‌کند. بنابراین نکته مهم این است که یک سرمایه‌گذار خودش مشخص می‌کند که چه شاخص با چه میزان اهرمی می‌خواهد و به سراغ صندوقی می‌رود که این مشخصات را داشته باشد.»
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران اشاره کرد: «صندوق‌های اهرمی که در ایران طراحی شده‌اند، چند ویژگی متفاوت با دنیا دارند، اول اینکه میزان اهرم‌شان ثابت نیست. ویژگی دیگر هم این است که این صندوق‌ها مدیریت فعال دارند و این موضوع در کنار متغیر بودن اهرم سبب شده که طیف بازدهی صندوق‌های اهرمی بسیار گسترده باشد. البته به تازگی شاهد فعالیت یک صندوق اهرمی با میزان اهرم مشخص و ثابت هستیم.»
دو سر ریسک در بورس ایران
وی اضافه کرد: «نکته دیگری که در خصوص صندوق‌های اهرمی شاهد هستیم؛ اقبال بسیار زیاد سرمایه‌گذاران به این صندوق‌هاست؛ یعنی با وجود اینکه 9 صندوق اهرمی فعال داریم؛ ارزش اینها تقریباً با ارزش ۱۱۶ صندوق سرمایه‌گذاری در سهام برابر است. به طور متوسط ارزش صندوق‌های اهرمی حدوداً 13 برابر متوسط ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام است. نکته دیگر ETF بودن این صندوق‌هاست. می‌بینیم که اقبال به صندوق‌هایی که ETFای هستند، اصولاً نسبت به صندوق‌های صدور ابطالی بیشتر است. این دسترسی که از طریق بورس یا فرابورس به سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری در صندوق داده شده است، خیلی در جذب سرمایه‌گذار تأثیرگذار بوده است و سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد که از طریق بورس ورود کند تا اینکه بخواهد وارد فرآیند صدور و ابطال شود. نکته دیگر هم در مورد صندوق‌های اهرم این است که ظاهراً ذائقه سرمایه‌گذاران ما یا خیلی ریسک‌پذیر یا خیلی ریسک‌گریز است؛ یعنی می‌بینیم که صندوق‌های اهرمی‌مان و همینطور صندوق‌های درآمد ثابت با اقبال زیاد سرمایه‌گذاران روبه‌رو شده‌اند؛ یعنی دو سر ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز داریم که سرمایه‌گذاران به هر دو آنها اقبال زیاد دارند.»
کیانی به سرمایه‌گذاران خُرد پیشنهاد کرد که اولاً حتماً از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد بازار شوند و خودشان ورود مستقیم به بازار نداشته باشند و همچنین باید با توجه به ریسکی که می‌توانند تحمل کنند، صندوق مناسب خود را انتخاب کنند.