در بسیاری از کشورهای جهان، اصل ساده‌ای حاکم است: هر کسی که درآمد دارد، باید سهم منصفانه‌ای از مالیات را بپردازد.
اما در ایران، گزارش‌ها نشان می‌دهد برخی شرکت‌ها، با وجود سودهای چند هزار میلیاردی، عملاً هیچ مالیاتی پرداخت نمی‌کنند.
در پاسخ به این مشکل، یکی از پیشنهادهای مهم مرکز پژوهش‌های مجلس این است: تعیین یک حداقل نرخ مؤثر مالیاتی برای همه شرکت‌ها.
به این معنا که حتی اگر یک شرکت از معافیت یا مشوقی استفاده می‌کند، باز هم باید درصد مشخصی از سود خود را مالیات بدهد.
چرا حداقل نرخ مؤثر اهمیت دارد؟
طبق گزارش‌های رسمی، در بین ۲۰۰ شرکت بزرگ و برتر کشور، برخی شرکت‌ها وجود دارند که با استفاده از معافیت‌ها و محاسبات خاص، نرخ مالیات مؤثرشان تقریباً صفر است.
این یعنی با سودهای هنگفت، هیچ مشارکتی در تأمین بودجه کشور ندارند.
در چنین شرایطی، دولت ناچار می‌شود فشار را بر منابع دیگر بگذارد؛ از جمله مردم عادی، کسب‌وکارهای کوچک، یا کاهش خدمات عمومی.
نرخ موثر مالیاتی چه پیامدی برای دولت و مردم دارد؟
کارشناسان اقتصادی معتقدند مهم‌ترین نتیجه وضع چنین نرخی، افزایش اعتماد عمومی به نظام مالیاتی است.
وقتی مردم ببینند شرکت‌های بزرگ هم به‌اندازه سودشان مالیات می‌دهند، خودشان هم راحت‌تر همراهی می‌کنند.
از طرفی، این یک گام مهم برای کاهش کسری بودجه دولت است، بدون افزایش مالیات عمومی.
معافیت‌های مالیاتی ناعادلانه است
فرهاد شعبانی، کارشناس اقتصاد ایران در گفت‌وگو با فارس درباره اهمیت ایده حداقل نرخ مؤثر مالیاتی گفت: چون این یک ابزار ساده و عادلانه است برای بستن راه سوءاستفاده از معافیت‌ها.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اگر شما بگویید هر شرکتی، صرف‌نظر از معافیت یا نوع فعالیت، باید حداقل ۱۰ درصد از سودش را مالیات بدهد، جلوی این وضعیت ناعادلانه را می‌گیرید.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این کار به شرکت‌های تولیدی فشار نمی‌آورد؟ افزود: این پیشنهاد به‌شرطی عادلانه است که معافیت‌های ناکارآمد حذف شود ولی معافیت‌های هدفمند و مؤثر باقی بماند. یعنی اگر شرکتی واقعاً در حال سرمایه‌گذاری، اشتغال‌زایی یا صادرات است، می‌تواند مشوق بگیرد. اما نه تا حدی که مالیاتش به صفر برسد.
شعبانی تاکید کرد: در کشورهای مختلف مثل هند، ترکیه، یا حتی فرانسه، حداقل نرخ مالیات مؤثر وجود دارد. مهم اجرای تدریجی، اطلاع‌رسانی شفاف و همراهی نهادهای حسابرسی و مالیاتی است.
وی تصریح کرد: اجرای هوشمندانه باعث می‌شود شرکت‌ها هم آماده شوند و اقتصاد هم شوک نخورد.