مردم در خانه هايشان، كشاورزان در مزارع و صنعتگران در كارخانه ها؛ همه گرفتارند. برق جيره‌بندي شده است؛ بار ديگر. از شمال كشور خبر مي‌رسد كه كشاورزان سردرگمند. سال گذشته كه محصولشان از بين رفت، دولت وعده داد كه قطع برق كشاورزي ممنوع خواهد بود، اما حالا برق را پنج‌ساعت‌پنج‌ساعت قطع مي‌كند و اما صنايع؛ نمي‌دانند بخندند يا گريه كنند. نوبت به «سال سرمايه‌گذاري و توليد» كه رسيد، اوضاع از سال قبل هم بدتر شد. قطعي‌هاي تابستاني از بهار آغاز شده و توليد را زمين‌گير كرده است.
فعالان اقتصادي در گفت‌وگو با «اعتماد» از نگراني‌هاي خود درباره وضعيت موجود مي‌گويند. از جمله حسين سلاح‌ورزي كه معتقد است ناكارآمدي و مسير نادرستي كه بيش از چهل سال طي شده، نتيجه‌اي جز اين نمي‌توانست داشته باشد. او با برشمردن مشكلات بخش‌هاي مختلف نتيجه مي‌گيرد: تسلط عقل جزمي بر عقل عرفي، بسياري از فرصت‌ها را از ايران گرفت.
ديگر فعالان اقتصادي نيز با اشاره به نحوه مديريت برق، دولت را عملا «تاجر برق» مي‌دانند كه تنها به دنبال كسب سود انحصاري است؛ بي‌آنكه حتي يك دلار براي توسعه سرمايه‌گذاري كرده باشد و نتيجه چيست؟ خاموشي خانه، مزرعه و كارخانه.
پزشكيان: تغيير آني نيست
«انتظار نداشته باشند تغيير در عرض يكي، دو ماه اتفاق بيفتد.» اين جديدترين جملات رييس‌جمهور درباره ناترازي برق است. امروز كمتر كسي در كشور هست كه به ياد ندارد؛ چندين سال است سياه زمستان و آفتاب كش تابستان، صنعت برق ندارد. خاموشي سراغ كشاورزي رفته است و برق منازل هم به سختي تامين مي‌شود. با اين حال پزشكيان جايي در سخنان خود به الگوي مصرف برق ايراني هم اشاره مي‌كند و مي‌گويد كه شش برابر اروپا در ايران برق مصرف مي‌شود. حرفي عاري از دقت براي نماينده ملت كه بلافاصله با واكنش مواجه شد. حسين سلاح‌ورزي، رييس سابق اتاق بازرگاني ايران، آمار رييس‌جمهور را نيز زير سوال برد كه كجا چنين آماري وجود دارد كه ما شش به يك اروپا انرژي مصرف مي‌كنيم؟ او چند روز پيش نيز از سياست‌هاي خاموشي صنايع در سال سرمايه‌گذاري براي توليد انتقاد كرده بود. سلاح‌ورزي با لحني كنايه‌آميز گفته بود: بر سرِبرگي كه شعار «سرمايه‌گذاري براي توليد» دارد؛ دستور تعطيلي موقت صنايع صادر مي‌شود!
آغاز بحران
ناترازي برق در ايران از نيمه دهه 80 شروع شد . از همان زماني كه به گفته فعالان اقتصادي بخش خصوصي واقعي شدن قيمت‌ها كاملا متوقف شد و بخش خصوصي به حاشيه رفت. همان زماني كه دولت مي‌توانست با درآمدهاي نفتي در اين حوزه سرمايه‌گذاري كند ولي آن را انجام نداد. حميدرضا صالحي، عضو اتاق بازرگاني تهران در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: مساله بحران نيرو در ايران از پايان برنامه سوم آغاز شد؛ زماني كه بحث واقعي شدن قيمت‌ها كنار گذاشته شد و بخش خصوصي نيز به حاشيه رفت. او ادامه مي‌دهد: اگر قرار بود قيمت‌ها واقعي نشود، بايد دولت خودش سرمايه‌گذاري مي‌كرد. اين عضو هيات نمايندگان مي‌افزايد: اما دولت با وجود داشتن درآمدهاي نفتي خوب، سرمايه‌گذاري نكرد. صالحي در پاسخ به اين پرسش كه چرا دولت بخشي از بار خود را به دوش بخش خصوصي نگذاشت، مي‌گويد: بخش خصوصي به اين دليل كه دولت نمي‌خواست از موقعيت خود عقب‌نشيني كند، نتوانست جايگاه خود را تثبيت يا پيشرفت دهد. او ادامه مي‌دهد: عقب‌نشيني بخش خصوصي همچنين به خاطر عدم امنيت اقتصادي در سرمايه‌گذاري‌هاي سال ۹۴ بود. علاوه بر اين، دولت‌هاي بعدي نيز همين رويكرد را ادامه دادند؛ دولت يازدهم و دوازدهم هم به همين روش عمل كردند. صالحي تاكيد مي‌كند: دولت بايد قيمت را جذاب‌تر كند. امسال ظرفيت بزرگي از انرژي خورشيدي وارد شبكه نشده است. او درباره مصرف برق خانگي مي‌گويد: برق مصرفي كشور در بخش خانگي حدود ۳۳ تا ۳۵ درصد است، در تابستان به دليل گرمايش و سرمايش افزايش مي‌يابد، اما حتي به ۵۰ درصد هم نمي‌رسد. مساله اين است كه مصرف خانگي زياد نشده، اما مشخصا افزايش داشته است.
دستكاري واقعيت
ناترازي گسترده در زيرساخت‌هاي انرژي از نگاه اكثر فعالان اقتصادي حاصل تركيب ناكارآمدي، سوءمديريت و تحريم است؛ بحراني كه به‌گفته آنها با تصميم‌گيري‌هاي درست در سياست خارجي و سرمايه‌گذاري زيرساختي، قابل پيشگيري بود. از نگاه آنها امروز كشور بهاي تاخير در پذيرش واقعيت‌هاي جهاني را مي‌پردازد. حسين سلاح‌ورزي، رييس سابق اتاق بازرگاني ايران در پاسخ به اين پرسش كه آيا تكرار بحران‌هايي از اين دست بيشتر ناشي از رويكردهاي عرفي است يا ناكارآمدي، تاكيد دارد كه ناترازي برق، گاز و ديگر حوزه‌ها، مصداق بارز ناكارآمدي است. به گفته او، از سال ۱۳۹۴، دلسوزان و ايران‌دوستان بارها درباره اين مساله هشدار داده‌اند و اين خطر از پيش قابل پيش‌بيني بود. از سال ۱۴۰۰ به بعد نيز اين ناترازي‌ها به شكل گسترده‌اي بروز يافته‌اند و اكنون كشور به صورت ملموس با آنها مواجه است. او ادامه مي‌دهد كه در دو تا سه سال اخير، كمبودها عملا به مرحله بحران رسيده‌اند. امروز خانواده‌ها در شبانه‌روز تنها چند ساعت برق دارند و صنايع با محدوديت‌هاي شديد مواجهند تا جايي كه اخيرا دستور تعطيلي كامل برخي بخش‌هاي صنعتي صادر شده است. به گفته سلاح‌ورزي، ادامه اين مسير مي‌تواند كشور را طي دو تا سه سال آينده به نقطه‌اي برساند كه تنها چند ساعت در روز برق‌رساني انجام شود؛ همانند وضعيت گذشته در پاكستان، سوريه و عراق.
انباشت تصميمات نادرست
سلاح‌ورزي بحران برق را يكي از مصاديق آشكار عملكرد ۴۶ سال گذشته حكمراني در ايران مي‌داند. او تاكيد دارد كه اين وضعيت، نتيجه انباشت تصميم‌گيري‌هاي نادرست و سوءمديريت است. وقتي رييس‌جمهور از بالا بودن مصرف انرژي مردم سخن مي‌گويد يا حل مشكلات را نيازمند زمان بيشتري مي‌داند، اين پرسش پيش مي‌آيد كه اين اظهارات چگونه بايد تفسير شوند. به باور او، بخشي از مشكلات ناشي از ناكارآمدي داخلي است و بخشي ديگر به تحريم‌هايي بازمي‌گردد كه از سال ۱۳۹۰ آغاز شد.
او تاكيد مي‌كند كه خود تحريم‌ها نيز نتيجه سوءمديريت در سياست خارجي بوده‌اند. به گفته سلاح‌ورزي، ايران نتوانسته روابط خود با جهان را تنظيم كند. اين اقدامات مي‌توانست در سال ۱۳۹۰ يا حتي در سال ۱۳۹۷، در دوره قبلي رياست‌جمهوري ترامپ انجام شود. سلاح‌ورزي مي‌افزايد: همان توافقي كه امروز دولت آن را پيگيري مي‌كند، در گذشته نيز امكان‌پذير بود. اگر در همان زمان توافق صورت مي‌گرفت، كشور سالانه بيش از ۱۰۰ ميليارد دلار خسارت و فرصت از دست‌رفته را تجربه نمي‌كرد. حوزه برق و انرژي، به عنوان يكي از زيرساخت‌هاي حياتي كشور، امروز با بحران روبه‌رو است كه علت اصلي آن فقدان سرمايه‌گذاري، فرسودگي تجهيزات، پايين بودن بهره‌وري نيروگاه‌ها و ضعف در نگهداري زيرساخت‌هاست. بخشي از اين مشكلات نيز ناشي از تحريم‌هاست. به گفته سلاح‌ورزي، اگر در دوران برجام اجازه داده مي‌شد همكاري اقتصادي با امريكا نيز صورت گيرد و نيمي از توافقنامه‌هاي امضا شده با طرف امريكايي به ارزش ۸۰ ميليارد دلار اجرايي مي‌شد، كشور مسير متفاوتي را طي مي‌كرد. در آن صورت نه برجام پاره مي‌شد، نه فشار حداكثري اعمال مي‌شد و نه كشور در وضعيت كنوني قرار مي‌گرفت.
سوءمديريت و كوته‌نگري
ريشه بحران امروز از نگاه سلاح‌ورزي به تركيبي از ناكارآمدي، سوءمديريت و كوته‌نگري بازمي‌گردد. در اين ميان برخي با دلسوزي و برخي با گرايش‌هاي ايدئولوژيك مخالف كوتاه آمدن در برابر دنيا بوده‌اند.
البته هنوز برخي همچنان با هرگونه توافق يا مذاكره مخالفند، چون كسب‌وكارشان به ادامه تحريم‌ها وابسته است. اين افراد در فضاي غيرشفاف و غيرپاسخگو حاصل از تحريم، منابع كشور را هر طور كه بخواهند مصرف يا صادر مي‌كنند و هيچ پاسخگويي هم ندارند.
سلاح ورزی :بحران برق یکی از مصادیق آشکار عملکرد ۴۶ سال گذشته حکمرانی در ایران است. وقتی ريیس‌جمهور از بالابودن مصرف انرژی مردم یازمانبر بودن حل مشکل صحبت می‌کند ، این پرسش پیش می‌آید که این اظهارات چگونه باید تفسیر شوند
صالحی : عقب‌نشینی بخش خصوصی به خاطر عدم امنیت اقتصادی در سرمایه‌گذاری در سال ۹۴ بود. این فضا در دولت‌های بعدی، دولت یازدهم و دوازدهم هم وجود داشت.بخش خصوصی به دلیل نبود امنیت اقتصادی وارد نشد و دولت نیز قدرت سرمایه گذاری نداشت.