طبق اصل 44 قانون اساسی، صنعت خودرو باید خصوصی‌سازی می‌شد؛ امری که هم بخش دولتی به آن رضایت داشت هم نفع خود خودروسازان در میان بود. بعد از گذشت مدت‌های مدید بالاخره خصوصی‌سازی با واگذاری ایران‌خودرو به کروز آغاز شد. حالا نوبت دومین غول خودروساز دولتی کشور یعنی سایپا است که به این روند بپیوندد. ضرر و زیان‌ها و بدهی‌های خودروسازان دولتی به بخش‌های مختلف باعث شد تا روند خصوصی‌سازی که سال‌ها با کندی پیش می‌رفت در نهایت سرعت بگیرد. حالا خواستاران بلوک 42 درصدی سایپا یک به یک صف کشیده‌اند. اسامی شناخته شده، خودروساز کهنه‌کار، پولدار معروف و قطعه‌ساز در میان خواستگاران سایپا به چشم می‌خورند. به قدری رقابت تنگاتنگ است که برخی در فضای مجازی روز شنبه را روز خون و خونریزی در صنعت خودرو عنوان می‌کنند.
روند واگذاری بلوک 42 درصدی سایپا
چندی قبل مدیر ارتباطات سایپا روند واگذاری بلوک 42 درصدی سایپا را شرح داد. رضا حسینی، مدیر ارتباطات سایپا با اشاره به تکلیف واگذاری سهام و خصوصی‌سازی سایپا تا تیر سال آینده، گفت: «تا 24 اردیبهشت ماه هر فرد حقیقی و حقوقی که خواستار خرید بلوک 42 درصدی باشد، درخواست را ارسال می‌کند. درخواست‌ها به مراجع ذی‌صلاح از جمله ایدرو، سازمان خصوصی‌سازی و سازمان بورس جهت سنجیدن اهلیت خریدار ارسال می‌شود که سایپا در این مرحله هیچ دخل و تصرفی ندارد. پس از مشخص شدن اهلیت خریدار، فرآیند قیمت‌گذاری آغاز و پس از تعیین قیمت پایه سهم، نرخ پیشنهادی متقاضیان خرید اعلام می‌شود.»
چه کسانی خواستار سایپا هستند؟
بابک زنجانی؛ خواستگار پروپاقرص خودروساز دولتی
وقتی فرآیند خصوصی‌سازی سایپا اعلام شد، نام یکی از کسانی که پاکت درخواست فرستاد در فضای مجازی وایرال شد. بابک زنجانی! پرحاشیه‌ترین فرد اقتصادی‌ای که سال‌ها قبل مردم کوچه بازار وقتی اسمش را می‌آوردند با شوخی و طعنه می‌گفتند؛ «جایی در کره زمین نیست که ب.ز نتواند بخرد!» داستان مردی مایه‌دار که هنوز دقیق نمی‌دانیم عنوان مفسد اقتصادی به او دادند یا نابغه اقتصادی! داستان هلدینگ سورینت، قراردادهای کلان، قصه نفت و پایانی که حکم آن اعدام بود. هنوز هم کسی به درستی نمی‌داند سرانجام آن حکم چه شد که بابک زنجانی به یک باره با یک پست اینستاگرامی خبر از بازگشتش داد. شرکت آوان ریل، منتسب به زنجانی، در ۳۱ فروردین ۱۴۰۴ تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۶۴ هزار میلیارد تومان (معادل حدود ۷۱۳ میلیون دلار) با شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی امضا کرده است. این قرارداد که با حضور فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، به امضا رسید، شامل سرمایه‌گذاری در ۶۰۰ دستگاه نفتکش ریلی و ۱۰ رام قطار مسافری است که به گفته زنجانی، جایگاه ریلی کشور را تغییر خواهد داد.
بعد هم اسم شرکت هواپیمایی «دات وان» به میان آمد و خرید 50 هزار دستگاه تاکسی برقی! اما یک باره خبر آمد بابک زنجانی، خیز بلندی برای داشتن سهام سایپا برداشته است. کسی که بیشتر افراد می‌گویند پول خرید قیمت پایه گمانه‌زنی شده سهام سایپا را دارد. یعنی 64 همت! (64 هزار میلیارد تومان) و در واقع یک میلیارد دلار. قصه مردی که می‌گویند دوست دارد ایلان ماسک ایران شود. در این چند روز هم در توئیتر و اینستاگرام پست‌های تندی گذاشته و بخشی از آخرین پستش در روز چهارشنبه 24 اردیبهشت به خودروسازان نیز تاخته است: «کارگاه‌های زیر پله‌‌ای که اسم خودروسازی را یدک می‌کشند و با زد و بند و یا گرفتن وام سر پا هستند، برنامه کلیشه‌ای دارند و همان ره ۴۰ ساله گذشته را می‌روند که اقتصاد مردم را زمینگیر کردند. کار اقتصادی را با روش‌های سیاسی و رسانه‌ای نمی‌توان پیش برد.»
چرا همه ساکت هستند؟
در جریان واگذاری سهام ایران‌خودرو به شرکت کروز، تقریباً جنجالی‌ترین اتفاقات صنعت خودرو رخ داد. تا جایی که در مجلس طیفی که مشخص است با فریاد مخالف این واگذاری بودند. حتی روز واگذاری ایران‌خودرو در را هم بستند تا هیأت مدیره جدید نتواند وارد شود. استدلال هم این بود کسی که می‌خواهد ایران‌خودرو را بخرد پرونده مفاسد اقتصادی دارد! اما حالا سؤال اینجاست چرا کسی برایش سؤال و ابهام به وجود نیامده سرنوشت پرونده ب.ز به کجا رسید!
کرمان‌موتور؛ رقیب سرسخت باتجربه
بعد از واگذاری سهام ایران‌خودرو به شرکت کروز، همه متفق‌القول منتظر بودند تا سهام سایپا هم به کرمان‌موتور واگذار شود. امری که کسی شک چندانی در آن نداشت. کرمان‌موتور مدت‌هاست برای داشتن 42درصد سهام سایپا برنامه دارد تا وقتی که پای بابک زنجانی و بقیه هم به ماجرا باز شد. کرمان‌موتور همین حالا هم 9 درصد سهام سایپا را دارد. اگرچه کرمان موتور برای افزایش سهام خود نیز اقداماتی کرده است. یعنی مذاکره با فولاد و... ماجرای 16درصد سهام. اما سرسخت‌ترین و جدی‌ترین رقیب بابک زنجانی و بقیه متقاضیان؛ کرمان‌موتور است، خودروساز خصوصی که سابقه 30 سال حضور در این صنعت را دارد، چم و خم و زیر و زبر این صنعت را حفظ است و توانسته رشد خودش را در تولید نشان بدهد. سابقه همکاری با فولکس واگن، جک و هیوندای را دارد. خودروسازی که در دوران تحریم بیشترین میزان تولید را داشته و اگر بحث «اهلیت» در میان باشد بیش از همه متقاضیان به واسطه تجاربش، خودروساز اهل است. خط تولید موتور و گیربکس، خط اتوماتیک بدنه و رنگ را تأسیس کرده است. از لحاظ اقتصاد اجتماعی نیز در منطقه بم، کارآفرینی ایجاد کرده تا جلوی مهاجرت فصلی و شغلی گرفته شود و از لحاظ امنیت مرزهای آن منطقه خالی از سکنه نباشد. اقتصاد محلی را تقویت کرده و از همه مهم‌تر با تربیت نیروی ماهر جلوی بزه را گرفته است. در واقع اگر بحث اهلیت باشد و واگذاری 42 درصد سهام سایپا، باید گفت این واگذاری یک پیوند سیاسی نیست بلکه انتخاب یک تجربه و خودروسازی است که با پوست و گوشت خود، تمام مشکلات این صنعت را می‌شناسد.
گروه صنعتی انتخاب از لوازم خانگی تا خودرو
محمدرضا دیانی، صاحب گروه صنعتی انتخاب که نامش با لوازم خانگی چون برند اسنوا و دوو به گوش رسیده است و به تازگی گفته می‌شود مالک هتل‌های پارسیان نیز شده است. او را جدی‌ترین رقیب در سایه برای خرید 42 درصد سهام سایپا می‌دانند. گفته می‌شود بانک شهر و کنسرسیوم قطعه‌سازها که شامل 30 قطعه‌ساز شناخته شده است به همراه گروه صنعتی انتخاب برای خرید این سهام جلو آمده‌اند. این اتحاد قطعه‌سازها که مدت‌هاست از عدم پرداخت بدهی‌شان توسط خودروسازان گله دارند، شاید عامل تقویت گروه انتخاب در این واگذاری باشد.
مؤسس ایرانمال هم خواستار سایپا است
علی انصاری، مؤسس ایرانمال، بازار موبایل و مبل است که زمانی به او لقب مالک تایتانیک بتنی 335 همتی را داده بودند.
خاندان گرامی؛ فرداموتور و عدم تحویل خودروها
نام بعدی که خواستار بلوک 42 درصدی سایپا شده است، خاندان گرامی است. صاحبان فرداموتور و گروه گلستان. از واردکنندگان قدیمی کیا و هیوندای. صاحبان اطلس خودرو و آسان موتور. واردکننده موفق و پرسابقه که بعد از آغاز تحریم‌ها مثل سایر واردکنندگان به سمت مونتاژکاری رفت. در آن زمان فرداموتور آغاز به کار کرد که این روزها پرحاشیه‌ترین مونتاژکار صنعت خودرو محسوب می‌شود. خودروهایی که بیش از یک سال است مردم ثبت‌نام کرده‌اند اما تحویل نمی‌گیرند. تا جایی که چند روز گذشته خریداران به یکی از نمایندگی‌ها رفته و داخل آنجا زیلو پهن کردند و کسی هم اهمیتی نمی‌داد و خودرویی هم تحویل داده نمی‌شود. حالا چرا صاحبان فرداموتور با چنین پرونده‌ای و سایر پرونده‌های تخلف اقتصادی؛ برای گرفتن سایپا پیشقدم شده‌اند، جای شگفتی دارد! سایپا همین‌طوری هم مشکل ضرر و زیان و عدم تحویل به موقع و سایر مشکلات دارد؛ چرا یک شرکتی که خودش این حجم مشکلات را دارد برای گرفتن سایپا جلو آمده؟ برای خالی نبودن عریضه؟!
منتظر چینی‌ها هم باشیم؟
در چند روز اخیر از درخواست شراکت یک شریک چینی هم سخن به میان آمد. اگرچه اکثراً معتقدند که تا وقتی شریک ایرانی هست، چرا باید خودروساز دولتی به چینی‌ها داده شود؟! نام چری و چانگان به گوش می‌خورد. البته چانگان بیشتر با سایپایی‌ها قرابت دارد. عده‌ای معتقدند ورود چینی‌ها وضعیت سایپا را سروسامان خواهد داد. عده‌ای دیگر هم معتقدند اگر شریک چینی بیاید، پس کل صنعت خودرو را باید تقدیم شرق دور کنیم و تمام.
کنسرسیوم قطعه‌سازان که همیشه در سایه است
درباره کنسرسیوم قطعه‌سازان شک و شبهه فراوان است. به طور دقیق معلوم نیست با گروه صنعتی انتخاب خواهند آمد یا خودشان دست به کار شده‌اند. حتی در جلسه قطعه‌سازان فقط به یک کنسرسیوم اشاره شد و حالا معلوم نیست قرار است چه اقدامی انجام دهند. در پایان هم نام یکی از هلدینگ‌های معروف قطعه‌سازی به چشم می‌خورد که اسم نمی‌‌آوریم اما صاحب آن با قطعه‌سازی کروز هم قرابتی دیرینه دارد و اگر احتمالاً و یک درصد این هلدینگ برنده این داستان شود، انگار هم ایران‌خودرو و هم سایپا نصیب گروه بهمن شده باشد. البته این موضوع فقط در حد شنیده‌ها و گمانه‌زنی است. در پایان باید دید چه کسی برنده این ماراتن است. پاکت‌ها تحویل داده شده و حالا وقت «اهلیت‌سنجی» است. یک طرف خودروساز بخش خصوصی و با تجربه کرمان‌موتور است. سمت دیگر بابک زنجانی که مدت‌ها صدر اخبار بود و البته سایر خواستگاران پولدار که باید دید کدامیک سهام 42 درصدی سایپا را خواهند گرفت. البته اگر اهالی شرق دور هم در این میان محاسبه کنیم قصه بسیار پیچیده خواهد شد. 64 همت رقم کمی نیست.