بررسی ها نشان می دهد اگر چه ایران نتوانسته آن طور که باید در زنجیره ارزش اقتصادی جهان ظاهر شود و همین مسئله، منجر به تحلیل قدرت واقعی اقتصاد منطقه ای آن شده است، با این حال، مزیت های نسبی غیرقابل انکاری برای تجارت با چین دارد که از آن جمله می توان به مقصد بکر سرمایه گذاری، یکی از مهم ترین مسیرهای کمربند و جاده چین و نیز یکی از 5 تامین کننده اصلی انرژی این کشور اشاره کرد. از سوی دیگر چین نیز نشان داده که خریدار مهمی برای نفت ایران و نیز شریک تجاری مطمئنی برای تجارت خارجی کشورمان بوده است. ضمن این که در غیاب تولیدات غربی، به یکی از مهم ترین مسیرهای ورود کالاهای فناورانه به کشور تبدیل شده است.
چین یکی از بزرگ ترین شرکای تجاری ایران
هنگامی که کشوری به شریک عمده تجاری کشور دیگر تبدیل می شود، به این معناست که موانع مهمی بین دو کشور برای تبادلات اقتصادی وجود ندارد. با این اوصاف باید به جایگاه تقریباً نخست چین در حوزه تجارت خارجی (غیر نفتی) کشور در طول سالیان گذشته اشاره کرد.
به گزارش اتاق بازرگانی ایران و چین، در سال های گذشته (به عنوان مثال 2014)، حجم مبادلات تجاری ایران و چین به 51 میلیارد دلار می رسید اما هم اکنون که این میزان تقریباً نصف شده، چین همچنان شریک اول تجاری در حوزه صادرات ایران و نیز در برخی از سال ها شریک نخست در حوزه واردات ایران به شمار می رود.
چین بزرگ ترین خریدار نفت ایران
علاوه بر جایگاه چین در تجارت خارجی غیر نفتی ایران، سهم چین از خرید نفت ایران نیز بالاست و این سهم حتی در دوره تحریم ها هم حفظ شده است. به رغم محرمانه بودن میزان صادرات نفت ایران اما گزارش های متعدد بین المللی بر این مسئله تصریح می کند. به عنوان مثال 2 بهمن امسال بلومبرگ گزارش داد که طبق داده های موسسه های ورتکسا و کپلر، صادرات نفت خام ایران با روندی رو به افزایش، در نوامبر سال 2022 میلادی به حدود یک میلیون و 300 هزار بشکه رسیده و در این زمینه برآوردها حاکی از آن است که بخش عمده‌ای از محموله‌های نفت خام ایران به مقصد چین بارگیری می‌شوند.
محدودیت های کمتر چین برای تجارت در دوران تحریم
این که چرا در میان فشارهای تحریمی، چین توانسته میزان صادرات نفت از ایران را حفظ کند، به ابعاد بزرگ اقتصاد این کشور به عنوان معمولاً دومین اقتصاد بزرگ دنیا و نیز تحریم ناپذیری آن، نیاز مبرم این کشور به انرژی و در نتیجه همراهی این کشور با دورزدن تحریم های نفت ایران بر می گردد. به طوری که به عنوان مثال داده های رسمی این کشور، واردات نفت از ایران را صفر اعلام می کنند اما رهگیری ها نشان می دهد که نفت خام ایران از مسیرهای دیگری مانند مالزی به این کشور می رسد.
چین مسیر مهم ورود فناوری های نوین به ایران
بررسی جزئیات بیشتر تجارت خارجی ایران و چین نشان می دهد در شرایطی که در دوران تحریم، مسیرهای ورود کالاهای فناورانه از طریق اروپا و ژاپن و... محدود یا مسدود شده، چین به عنوان کشوری که محدودیت های کمتری برای تجارت با ایران دارد، این نقش را به عهده گرفته است. این موضوع را می توان در واردات کالاهایی مانند موبایل، رایانه، خودرو و ... دید. البته وجه دیگر این ماجرا به گسترش تولید چین در این حوزه ها و در سطح جهانی نیز بر می گردد.
چین به دنبال مقصد سرمایه گذاری جدید
بر خلاف ایران که تاکنون عمده رویکرد آن در تجارت خارجی، تامین نیازهای کالایی و کاهش فشار تحریم ها بوده، چین در سطح خود، با مسائل بزرگ تری روبه روست که ایران می تواند بخشی از پاسخ به این مسائل باشد. مجید شاکری کارشناس مسائل اقتصادی در این باره به خبرگزاری مهر گفته است: چین هم اینک بزرگ ترین صادر کننده دنیا و نیز بزرگ ترین دارنده حساب جاری مثبت در دنیا به شمار می‌رود. (به طور خلاصه مازاد حساب جاری به معنی مازاد منابع ارزی در برابر مصارف ارزی است). به لحاظ سنتی چینی‌ها این مازاد حساب جاری را به صورت اوراق قرضه دلاری نگهداری می‌کردند و تا سال ۲۰۱۸ چینی‌ها بزرگ ترین خریداران اوراق قرضه آمریکایی‌ها بودند. با این حال هم اینک رویه‌ای متفاوت وجود دارد و چین به لحاظ امنیتی و سیاسی مجبور به پیدا کردن مقاصد جدید وام دهی (سرمایه گذاری) است. وی البته فاینانس پروژه های سرمایه گذاری ایران توسط چین را مشروط به مواردی از جمله قرارداشتن در قالب تجارت دوجانبه (برای جداماندن از مداخلات تحریمی) و نیز توجه به ذائقه سرمایه گذاری چینی ها دانسته است.
ایران یک مسیر مهم کمربند و جاده
یکی از مظاهر سرمایه گذاری چین، طرح کمربند و جاده است. این طرح که از یک دهه قبل، اجرای آن توسط چین آغاز شده، شامل مجموعه ای از زیرساخت های جاده ای، راه آهن، لوله های نفت و گاز، مسیرهای دریایی و... است. بخشی از این طرح از چین آغاز می شود و پس از پیمودن سراسر آسیای غربی، به مناطق دوردستی نظیر اروپا می رسد. چین با این طرح، اهداف بزرگی در زمینه رشد اقتصادی به خصوص امنیت انرژی، گسترش حوزه نفوذ و تاثیرگذاری بر مناطق مختلف، دسترسی به بازارهای جهانی و نیز ایجاد راه‌های ارتباطی و حمل ونقل مقرون به صرفه‌تر را دنبال می‌کند. در نتیجه، این ایده به دنبال تسهیل و تامین انتقال انرژی، کالا و نزدیک کردن نقاط مختلف کره خاکی به کشور چین است. به گزارش خراسان، با این اوصاف، ایران در قلب یکی از مسیرهای این طرح قرار دارد و در ضمن یکی از راهگذرهای مهم شمال- جنوب در منطقه نیز به شمار می رود.
ایران پنجمین تامین کننده نفت چین
طبق آمارهای بین المللی چین در سال های اخیر به یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان نفت دنیا تبدیل شده و در عین حال بخش قابل توجهی از نفت مورد نیاز خود را از آسیای غربی تهیه می کند. در این میان، واردات نفت این کشور از ایران که در بالا نیز به آن اشاره شد، موجب شده تا ایران طبق برخی گزارش ها در نهایت به یکی از 5 کشور عمده تامین نفت این کشور تبدیل شود.