گزارشی از اجرای طرح ساماندهی بازار ارز در خیابان فردوسی

اینجا خیابان فردوسی تهران است. خیابانی که در بسیاری از تحولات اقتصادی کشور نقش داشته است. دراین خیابان نرخ ارز برای تمام کشور تعیین می‌شود و حتی صرافان هم براساس آن نرخ فعالیت می‌کنند.

درروزهایی نه چندان دور دلالان حاکمان بلامنازع بازار ارز غیررسمی خیابان فردوسی بودند. درآن سال‌ها وقتی دراین خیابان قدم می‌گذاشتی به وضوح التهاب و نوسانی که بر بازار ارز حکمفرما بود را حس می‌کردی. اواخر سال 90 و کل سال 91 اوج نوسانات ارزی بود. دراین دوره با حضور چشمگیر دلالان و واسطه‌ها نقش بانک مرکزی به عنوان نهاد متولی این بازار نیز به چشم نمی‌آمد. آن زمان برای اینکه از نرخ ارز مطلع شوی تنها باید در جمع خیل کثیری که در اطراف پاساژ افشار در تقاطع خیابان منوچهری و فردوسی بودند، حاضر می‌شدی تا نرخ همان لحظه را بشنوی، چرا که این نرخ تنها در همان مقطع کاربرد داشت و دقایقی بعد نرخ بازار تغییر می‌کرد.

اما همزمان با برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و تأیید اخبار مربوط به پیروزی حسن روحانی، بازار رویه‌ای تازه در پیش گرفت و به تمام نرخ‌های پرنوسان قبل پشت کرد. برخلاف چند روز قبل که قیمت‌ها میل به صعود داشت، نرخ‌ها روز به روز کمتر می‌شد. دراین دوره کسب و کار دلالان دیگر رونق گذشته را نداشت و شایعه‌ها هم تأثیر قبل را نداشتند. با رسیدن دلار به نرخ سه هزار تومان بازار ارز حدود 10 ماه را بی‌حاشیه و کم نوسان طی کرد تا اینکه در دو ماه اخیر نوسانی محدود به بازار بازگشت.

اما این بار دولت قصد دارد تا نوسان و دلالی را برای همیشه از بازار ارز خارج کند. قدم نخست ساماندهی صرافی‌هاست که جریان عرضه ارز آزاد از آنها می‌گذرد. برهمین اساس مقررات ناظر بر فعالیت ارزی صرافی‌ها در روزهای پایانی دی ماه امسال ابلاغ شد تا سبک و سیاق بازار دگرگون شود. براساس این مقررات بانک مرکزی اعلام نرخ بازار آزاد ارز را به کانون صرافان که تشکلی خصوصی و منتخب تمام صرافان است، سپرده است که باید هر یک ساعت یکبار میانگین قیمتی معاملات بالای 10 هزار دلار را اعلام کند. ازسوی دیگر در مقررات جدید تنها مجوز دارها می‌توانند در بازار ارز فعالیت کنند و تمام معاملات باید ثبت شود.

 چهره خیابان فردوسی تغییر کرده است

چند روز پس از ابلاغ مقررات ناظر بر صرافی‌ها به خیابان فردوسی می‌رویم. دیگر آن جنب و جوش و هیاهویی که قبلاً سراغ داشتیم دیده نمی‌شود. بانک مرکزی به وعده خود برای جلوگیری از فعالیت ارزی واحدهایی که مجوز ندارند عمل کرده است و کرکره تعدادی از صرافی‌ها و فروشندگان سکه‌های بانکی در حاشیه میدان فردوسی پایین کشیده شده است. هرچند تابلویی درخصوص دلیل تعطیلی این صرافی‌ها نصب نشده است، اما از معدود دلالان ارزی که ناامیدانه در جست و جوی مشتری هستند، سؤال می‌کنیم، همه دلیل تعطیلی آنها را می‌دانند. یکی از این دلالان می‌گوید: این واحدها به دلیل نداشتن مجوز از سوی بانک مرکزی تعطیل شده‌اند و اگر بخواهند دوباره بازشوند باید چندین ماه فرایند اداری را طی کنند.

 خرید و فروش ارز نداریم

به نظر می‌رسد تعطیلی تعدادی از صرافی‌های بدون مجوز که در حوالی میدان فردوسی به چشم می‌آید، تأثیر زیادی روی فعالیت بقیه واحدهای بدون مجوز داشته است. درحالی که پیش ازاین اکثر واحدهای صنفی خیابان فردوسی به نوعی در بازار ارز هم فعال بودند، اما به شیشه مغازه‌ها که نگاه می‌کنی اکثر آنها با نصب تابلوی «خرید و فروش ارز نداریم» عطای فعالیت ارزی را به لقایش بخشیده‌اند.

ازیکی از این مغازه‌ها که درباره تابلوی نصب شده سؤال می‌کنیم، می‌گوید: بانک مرکزی شوخی ندارد، هر واحدی که بدون مجوز ارز خرید و فروش کند، پلمب می‌شود و ما نمی‌خواهیم شب عید از نان خوردن بیفتیم.یکی دیگر از واحدهایی که پشت شیشه‌اش نوشته «ارز نداریم لطفاً سؤال نفرمایید» می‌گوید: پیش از این نه تنها ما بلکه همه سکه فروش‌های بازار، ارز هم خرید و فروش می‌کردند و برای این کار مجوزی نیاز نبود. اما بخشنامه جدید بانک مرکزی تنها صرافان دارای مجوز را برای این کار مجاز می‌داند.برهمین اساس تنها تابلوی قیمت ارز صرافان دارای مجوز در خیابان فردوسی خودنمایی می‌کند و بسیاری از سکه فروشان در تابلوهای خود بخش نرخ ارز را خالی گذاشته‌اند.

 هنوز هم دلالان قیمت را اعلام می‌کنند

از 29 دی ماه امسال که بانک مرکزی از کانون صرافان خواست تا قیمت ارز آزاد را اعلام کند، هنوز این امکان برای کانون فراهم نشده است و برهمین اساس تا فراهم‌سازی بسترهای مورد نیاز از بانک مرکزی مهلت خواسته است. هرچند براساس اعلام معاون ارزی بانک مرکزی قرار بود که از هفته جاری این اعلام نرخ آغاز شود ولی تاکنون اتفاقی نیفتاده است.

اما سؤالی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که درحال حاضر نرخ ارز بازار آزاد را چه کسی یا نهادی تعیین می‌کند. وقتی این سؤال را از یکی از صرافی‌های دارای مجوز می‌پرسیم، می‌گوید: از آنجا که هنوز کانون صرافان اعلام نرخ را آغاز نکرده است همانند گذشته نرخ ارز توسط دلالان تعیین می‌شود. به گفته وی تعدادی از دلالان پاساژ افشار هر روز صبح قیمت انواع ارز را تعیین می‌کنند و همان نرخ می‌شود نرخ بازار.حتی صرافان رسمی نیز تاکنون از نرخی که از سوی دلالان اعلام می‌شود تبعیت می‌کنند. به نظر می‌رسد یکی از مهمترین اهداف بانک مرکزی برای سپردن اعلام نرخ ارز به کانون صرافان برهم زدن همین رویه موجود است. در واقع این بانک قصد دارد فرایند قیمت‌گذاری را از دست دلالان خارج و به کانونی بسپارد که نماینده تمام صرافان رسمی است. بنابراین بازار ارز این روزها میان صرافان رسمی و دلالان تقسیم شده است.

 پاساژ افشار رونق ندارد

به تقاطع خیابان فردوسی و منوچهری که می‌رسیم، از آن سوی خیابان جمع 60 – 50 نفره دلالان خودنمایی می‌کند. نزدیک که می‌شوی هر کدام،  یک ارزی را فریاد می‌زند. یکی می‌گوید دلار دلار، دیگری لیر ترکیه می‌فروشد و تعدادی هم یورو در دست دارند. به یکی از این دلال‌ها که نزدیک می‌شوم، می‌گوید دلار می‌خواهی؟ قیمتی می‌گیرم و سؤال‌های خود را مطرح می‌کنم. وقتی از کار و کاسبی‌اش می‌پرسم، آهی می‌کشد و می‌گوید: دیگر به سختی خریدار پیدا می‌شود. مانند گذشته نیست که کاروکاسبی پررونقی داشتیم. علت را که جویا می‌شوم، پاسخ می‌دهد: پارسال به دلیل نوسان قیمت‌ها هرکسی که پولی در دست داشت برای کسب سود دلار می‌خرید و هفته بعد می‌فروخت. برهمین اساس حتی خانه دارها هم مشتری ما شده بودند. اما اکنون دیگر خبری از نوسانات بالا نیست و خیلی‌ها از این بازار خارج شده‌اند.دلال دیگری که با یک دسته اسکناس 10 دلاری در دستش بازی می‌کند، می‌گوید: من 12 سال است که ارز خرید و فروش می‌کنم و کار دیگری بلد نیستم. قبل از این در بازار شاگرد بودم ولی توسط یکی از دوستان وارد بازار ارز شدم و وضع مالی بهتری پیدا کردم. بخصوص در دوسال اخیر کاسبی خیلی خوب بود.

 شکاف قیمتی مهمترین عامل واسطه گری

هرگاه فاصله قیمتی ارز دولتی و آزاد زیاد شده دلالی هم رونق گرفته است. در دو سال اخیر که میان ارز مرجع و مبادله‌ای با بازار آزاد شکاف حدود 1500 تومانی وجود داشت ناخوداگاه بسیاری را به خود جذب می‌کرد. بنابراین اثرگذارترین راهکار برای حذف دلالی از بازار ارز کاهش این فاصله قیمتی است. در ماه‌های نخست فعالیت دولت یازدهم فاصله ارز مبادله‌ای و آزاد به حدود 400 تا 500 تومان کاهش یافته بود که در ماه‌های اخیر این شکاف افزایش یافته و در نتیجه جذابیت بیشتری برای واسطه‌ها پیدا کرده است.