عقب‌ماندگی 9 ساله در اجرای اهداف اقتصادی

9 سال از اجرای سند چشم‌انداز در کشور گذشته است و اکنون مقامات دولتی از تحقق‌نیافتن اهداف این سند بالادستی در کشور خبر می‌دهند. سخنگوی دولت گفته است: برنامه چهارم توسعه را پشت سر گذاشته و برنامه پنجم نیز سال دیگر تمام می‌شود و به این صورت نیمی از زمان اجرای افق چشم‌انداز 1404 را که باید از 1384 تا 1404 طی می‌کردیم، سپری کرده‌ایم اما هنوز به نیمه راه نرسیده‌ایم. رییس کمیسیون چشم‌انداز و امور نخبگان دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام هم می‌گوید «کشور به‌لحاظ اقتصادی 9سال از سند توسعه چشم‌انداز عقب است.» این اظهارات به آن معناست که از سال 84 تاکنون که موضوع سند چشم‌انداز 20ساله عنوان شده، عملکرد اقتصادی ما، در راستای رسیدن به اهداف سند 20ساله نبوده است. سند چشم‌انداز 20ساله ایران، سندی جهت تبیین افقی برای توسعه ایران در زمینه‌های مختلف فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تدوین شده است. اجرای این سند از سال 84 آغاز شد و به موجب آن قرار بوده است در فاصله سال‌های 84 تا 1404، چهار برنامه توسعه پنج‌ساله‌ای که تدوین می‌شود، همگی در راستای تحقق این سند بالادستی باشد. اجرای این سند، در سال 84همزمان با آغاز برنامه چهارم توسعه بود. برنامه‌ای که با دولت نهم آغاز شد و چون دولت اعتقادی به آن نداشت، برنامه از دستور کار خارج شد. بعد از آن با یک‌سال تاخیر برنامه پنجم توسعه تدوین شد. اما آنچه کارشناسان در این مدت بر آن تاکید کرده‌اند، تعهد‌نداشتن دولت به برنامه‌های توسعه بوده است و عقب‌ماندگی‌های اساسی از آن؛ حال این بی‌توجهی به برنامه خود را در سند چشم‌انداز هم نشان می‌دهد.

عدم تسلسل در برنامه‌های توسعه، عامل عقب‌ماندگی

به گزارش ایرنا معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهوری با اشاره به عقب‌ماندگی از اجرای سند چشم‌انداز گفت: نیازمند جهشی بیشتر در برنامه‌های پیش‌رو یعنی برنامه ششم و هفتم هستیم و از این جهت برنامه ششم برنامه‌ای بسیار پراهمیت است. نوبخت تصریح کرد: باوجود پنج برنامه پیش از پیروزی انقلاب و پنج برنامه بعد از پیروزی انقلاب، ما هنوز به مرزهای توسعه‌یافتگی نرسیده‌ایم، درحالی‌که برخی کشورها همراه یا بعد از ما این برنامه‌ها را شروع کرده‌اند اما هم‌اکنون در مراحل توسعه‌یافتگی قرار دارند و از نظر توسعه انسانی نیز در پله‌های بالاتری ایستاده‌اند. وی یکی از مسایل موجود در برنامه‌های توسعه‌ای کشور را فاقد نگاه بلندمدت‌بودن‌ ذکر کرد و گفت: این برنامه‌ها متسلسل نبوده و گاهی اوقات مسیرها تغییر می‌کردند. مثلا در یک برنامه ما محور توسعه را صادرات و در برنامه‌ای دیگر محور توسعه را کشاورزی و در برنامه‌ای دیگر محور توسعه را صنعت مشخص کردیم؛ این در حالی است که باید برنامه مشخصی در پیش می‌گرفتیم تا بتوانیم به هدفمان دست یابیم.

عقب‌ماندگی اقتصادی 9 ساله

به گزارش ایسنا رییس کمیسیون چشم‌انداز و امور نخبگان دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس دبیرخانه دایمی اقتصاد مقاومتی با بیان اینکه «9 سال از سند توسعه چشم‌انداز 20ساله کشور عقب هستیم» گفت: باید برای جبران این عقب‌افتادگی تلاش شود تا به اهداف موردنظر در این سند برسیم. محمدابراهیم مداحی با بیان اینکه «رضایت مقام‌معظم‌رهبری از تحقق کامل اصل 44 قانون اساسی، زمینه‌ساز دغدغه ما برای تحقق کامل برنامه چشم‌انداز 1404 شده است» افزود: هرچند از برنامه چشم‌انداز حدود 9سال عقب هستیم و همچنین وضعیت خوبی در حوزه اقتصاد نداریم، اما در مقابل در حوزه‌‌های علمی و فناوری، سیاسی، امنیتی و بهداشت عملکردمان خوب بوده است. وی تصریح کرد: راه عقبگردی در کار نیست و به اجبار باید حرکت روبه‌جلو داشته باشیم و برای تحقق آن از تمام ظرفیت‌‌های کشور استفاده کنیم. در این ارتباط سند آمایش سرزمینی کمک خوبی برای ما خواهد بود و تاکنون از سفر به 26 استان کشور آنها را به سه گروه الف، ب و ج تقسیم کرده‌‌ایم. همچنین نشست‌های مشترکی با خانه صنعت و معدن و خانه کشاورز داشته‌ایم تا نسبت به شناسایی فقدان یا خلأهای قانونی اقدام کنیم که نتیجه کار پالایش این اطلاعات و ارایه آنها به مجلس شورای اسلامی برای اصلاح قوانین بوده است.

----------------------------------

برخورد تشریفاتی با اسناد بالادستی
 بایزید مردوخی .  اقتصاددان

سند چشم‌انداز 1404 به نیمه راه رسیده و نتایج مورد انتظار آن محقق نشده است. دلیل این موضوع هم واضح است؛ ما با هر سند بالادستی؛ از قانون اساسی گرفته تا قانون برنامه پنج‌ساله، تا سند مهمی مانند سند چشم‌انداز 20ساله، به‌صورت تشریفاتی برخورد می‌کنیم. سندی را تدوین می‌کنیم، همایش‌های متعدد برگزار و اخبار آن را مکرر بیان می‌کنیم و بعد ناگهان همه‌چیز در سکوت فرومی‌رود و دیگر خبری از آن نمی‌شود. در حالی که تدوین چنین اسنادی نیازمند مطالعه پیش از تدوین و مطالعات جدی‌تر پس از تدوین است. لازم است پس از تدوین سند، تمامی نهادها و سازمان‌های مختلف مطالعات جدی بسیاری را انجام دهند تا دریابند برای تحقق آرمان‌ها و الزامات این سند چه اقداماتی باید انجام دهند. یعنی این مطالعات باید مبنای تصمیم‌گیری و عمل سازمان‌ها قرار گیرد. یعنی اگر در سند چشم‌انداز اعلام شده ایران باید در بین 23 کشور منطقه مقام اول اقتصادی باشد، چه اقداماتی باید در حوزه صنعت انجام شود، بخش کشاورزی باید چه کند، وضعیت کلانشهرها باید چگونه باشد، اشتغال باید چه وضعیتی داشته باشد و هزاران سوال و مطالعه جامع دیگر. اما کمتر خبری منتشر شده که نشان دهد سازمان و وزارتخانه‌ای به این سمت رفته باشند. از طرف دیگر، اجرای برنامه‌های توسعه، پیش‌برنده سند چشم‌انداز است. اما برنامه‌های توسعه چهارم و پنجم که باید در راستای سند چشم‌انداز می‌بود این اهداف را محقق نکرد. نمی‌توان گفت که آنچه در سند آمده است اجرایی و عملیاتی نیست. درست است که این سند بخشی نیست اما بیانگر یک حالت آرمانی امکان‌پذیر است. مهم‌ترین مشکل اجرایی‌نشدن آن هم، برخوردتشریفاتی‌داشتن با آن است.  

-------------------------------

برنامه‌های بی‌برنامه
 حسین راغفر .  اقتصاددان

مهم‌ترین علت عقب‌ماندگی ما از برنامه‌ها این است که ما در تدوین و تهیه این برنامه‌ها، هدف‌گذاری و استراتژی توسعه‌ای نداریم. در تمام برنامه‌هایی که تدوین شده ما مشخص نکرده‌ایم استراتژی اصلی ما کدام است که بخواهیم تمام قدرت و توان خود را برای رسیدن به آن صرف کنیم. مثلا اگر هدف، صنعتی‌شدن ایران است، باید مشخص کنیم چگونه به این هدف می‌رسیم و همه بخش‌ها و امکانات را در این‌راستا به کار بگیریم. بعد از آن می‌توان مشخص کرد برای رسیدن به این اهداف چه شاخص‌های کمی‌ای را باید مدنظر قرار داد. مثلا باید گفت بهره‌وری ما در بخش صنعت به چه نحو باید باشد و چه محصولاتی را باید تولید کرد. از طرف دیگر رسیدن به یک چشم‌انداز 20ساله باید در برش‌های زمانی کوچک‌تر هم دیده شود. مثلا باید در برنامه پنج‌ساله توسعه اهدافی را مقرر کرد و در یک برش کوچک‌تر بررسی کرد بودجه سالانه کشور باید چگونه هزینه شود که اهداف اسناد بالادستی تامین شود. ما در تمام این سال‌ها به هیچ‌کدام از این برش‌های زمانی توجه نکرده‌ایم. برنامه‌های توسعه و اهداف چشم‌انداز، اهدافی آرمانی و کیفی بوده و با شاخص‌های کمی سنجیده نشده است. دولت‌ها هم سالانه برنامه‌های خود را پایش نکرده‌اند که بدانند باید در هر سالی چه مسیری را طی می‌کرده‌اند. بنابرین عملیاتی‌نشدن اهداف سند 1404 به‌دلیل مجموعه‌ای از مشکلات است. با توجه به اینکه زمان اجرای سند جشم‌انداز به نیمه رسیده و هدفی حاصل نشده، می‌توان گفت عملا این سند به اهداف خود نمی‌رسد. پس باید یک برنامه جدید تدوین کرد و هدف را سال1424 گذاشت. اما سوال این است که با این روش فعلی و تداوم آن، چه ضمانتی وجود دارد که این چرخه باز هم تکرار نشود.