صمت- امروز بیش از میلیون‌ها نفر از پایتخت‌نشینان در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. فرسودگی بافت‌های شهری امروز به معضلی تبدیل شده که عمده شهرهای کشور با آن روبه‌رو هستند.
بافت‌های فرسوده تنها مختص ایران نیست و چرخه تغییرات شرایط کالبدی، اجتماعی و زیست‌محیطی شهرها باعث شده این پدیده به معضلی برای تمام شهرهای جهان تبدیل شود. معضلی که کانون مخاطره به شمار می‌رود و با توجه به تراکم جمعیت در این بافت‌ها و دسترسی محدود به خدمات شهری، جمعیت بیشتری نسبت به سایر بافت‌های شهری در آن زندگی می‌کنند که دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و خدمات آموزشی برای آنها امکان‌پذیر نیست زیرا ورود وسایل نقلیه، تامین ایمنی بافت و امنیت انسان‌های درون بافت غیرممکن است. در حقیقت دسترسی ساکنان به خدمات شهری ناممکن یا به شدت با محدودیت مواجه است. درحالی که متوسط تراکم جمعیت در سایر بافت‌های تهران ۱۳۱ نفر در هکتار است؛ در بافت‌های فرسوده این رقم به ۳۷۰ نفر در هکتار افزایش می‌یابد. به‌طور تقریبی ۳ برابر جمعیت در سایر بافت‌های شهری، در این بافت‌ها زندگی می‌کنند.در طول سال‌های ۸۷ تا ۸۹ در محدوده بافت‌های فرسوده ۵۸ هزار و ۶۵۳ پروانه ساختمان صادر شد که به ترتیب مناطق ۱۰، ۱۱ و ۱۲ بیشترین آمار را به خود اختصاص داده‌اند.در این باره عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی گفت: تهران بیش از ۲۵۰۰ بافت فرسوده و ۷۵۰۰ بافت ناپایدار دارد که تاکنون درباره حل آن کار اطمینان بخشی انجام نشده و با صراحت می‌توان گفت که در صورت وقوع بحران، توان مدیریت آن را نداریم.
وجود بافت فرسوده و ناپایدار از چالش‌های اساسی شهر تهران است که به دلیل زلزله‌خیز بودن شهر و قابل پیش‌بینی نبودن مشکل بزرگی به شمار می‌رود. محمد سالاری در گفت‌وگو با صمت افزود: یکی از مهم‌ترین راهکارهای رفع مشکل بافت فرسوده شهر تهران آن است که تمام سطوح حاکمیت در یک اهتمام ملی در این موضوع ورود پیدا کنند. وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و همکاری بانک‌های عامل برای اعطای تسهیلات باید زمینه رفع این مشکل را فراهم کنند، به‌طوری که بانک‌ها مجاب شوند تسهیلات قابل‌توجه با سود کم در اختیار سرمایه‌گذاران بخش خصوصی قرار دهند تا بافت‌های فرسوده در مقیاسی بزرگ احیا شوند.او ادامه داد: بدون اعتبار، برنامه‌ریزی و استفاده از تجربه سایر کشورها رفع این مشکل ممکن نیست. شهرداری و شورای اسلامی شهر تهران بر اساس وظایف قانونی خود درباره نوسازی و احیای بافت فرسوده، بسته‌های تشویقی در این زمینه درنظر گرفته‌اند که دریافت نکردن ۵۰درصد عوارض ساخت‌وساز از آن جمله است که‌گاه تا صد درصد می‌رسد.عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران تاکید کرد: با وجود این بسته‌های تشویقی متاسفانه ما شاهد یک روند قابل‌قبول در احیای بافت‌های فرسوده در شهر تهران نیستیم، اگر دولت معادل شهرداری در این‌باره کمک کند همواره اتفاقی خاص در این زمینه نمی‌افتد.
مهم‌ترین دلیل این امر نرخ تمام شده یک ساختمان و ساخت‌وساز در شهر تهران در مقایسه با عوارض است که سهم قابل‌توجهی است و عوارض بخش جزئی از این نرخ تمام شده است.سالاری بیان کرد: بنابراین بسته‌های تشویقی در مقایسه با نرخ تمام شده مسکن تسهیلگر نبوده و جذابیتی را برای مالکان بافت فرسوده ایجاد نکرده و به‌عنوان یک بسته جاذب و تاثیرگذار به شمار نمی‌رود.اگر ما بخواهیم در حوزه احیای بافت‌های فرسوده موفق عمل کنیم باید به‌صورت محله‌ای و بلوک شهری وارد شویم نه به‌صورت قطعه به قطعه. ۲۵۰۰ هکتار فضای بافت فرسوده در کنار ۷۵۰۰ هکتار بافت ناپایدار را اگر بخواهیم به‌صورت قطعه قطعه احیا و نوسازی کنیم، مستلزم زمانی طولانی است تا این روند پیش رود.او تصریح کرد: دفاتر نوسازی در محله‌های مختلف از اقدامات خوب شهرداری درباره احیای بافت فرسوده است.بازدیدهای میدانی و خانه‌به‌خانه این دفاتر از محله‌ها، تشکیل جلسات مختلف در این زمینه و شرح نقش احیای بافت‌های فرسوده در زندگی شهروندان از اقدامات موثر این دفاتر بوده است. آنها این اقدامات به نوعی شهروندان را مجاب کرده‌اند تا در این فرآیند مشارکت کنند.به نظر من این بعد که بعد اجتماعی این موضوع است بسیار مهم بوده و شهرداری تهران در این زمینه تجربیات خوبی را کسب کرده است. یعنی در مناطقی که از این رویکرد استفاده شده، میزان نوسازی و بهسازی بیشتر از سایر مناطق است.
نوسازی بافت‌های فرسوده در دستور کار
رئیس کمیته حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران به وظایف مهمی که شورای شهر در دوره پنجم باید به آن بپردازد اشاره کرد و گفت: باید در قدم نخست برنامه ۵ ساله دوم به طور دقیق به اجرا درآید و شورای شهر، شهرداری را انتخاب کند که بتواند عقب‌ماندگی‌های موجود در برنامه دوم را جبران کند. محسن سرخو در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه بافت‌های فرسوده، زلزله در تهران را به فاجعه تبدیل خواهد کرد، افزود: شورای شهر در این دوره باید خود را برای تدوین برنامه ۵ساله سوم آماده کند که در ادامه و مکمل برنامه ۵ساله دوم خواهد بود و تدوین این برنامه باید با تاکید بر دو حوزه حمل‌ونقل و بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده تهران باشد. از آنجایی که تهران روی گسل‌های خطرناکی قرار دارد و خطر زلزله این شهر را تهدید می‌کند، بحث بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده دارای اهمیت فراوان بوده و این نگرانی وجود دارد که اگر شرایط به همین ترتیب ادامه یابد در صورت زلزله در بافت‌های فرسوده شهری، با یک فاجعه روبه‌رو خواهیم شد.
راهکارهای ارتقای کیفیت ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده
رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران از اتمام پروژه مطالعاتی «آسیب‌شناسی کیفیت ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده شهر تهران و راهکارهای ارتقای آن» خبر داد.به گزارش مهر، بابک نگاهداری گفت: بالا بودن تراکم جمعیتی در شهر تهران به‌ویژه در محدوده محله‌های فرسوده و همچنین وجود مشکلات محیطی ـ کالبدی، عملکردی، ترافیکی و محیط‌زیستی، سبب شده است که این محدوده‌ها به یکی از آسیب‌پذیرترین محدوده‌ها در شهر تهران تبدیل شوند. وی تصریح کرد: از سویی دیگر تمرکز بر افزایش تعداد ساخت‌وسازها در این محله‌ها در قالب سیاست‌های تشویقی مدیریت شهری، نه تنها سبب بهبود وضعیت کیفیت سکونت در این نواحی از شهر نشده، بلکه با کاهش چشمگیر کیفیت ساخت‌وساز، سبب کاهش کیفیت ایمنی بافت و همچنین کیفیت زندگی نیز شده است.
نگاهداری عنوان کرد: مشکل کیفیت پایین ساخت‌وساز در کشور و به‌طور ویژه در بافت فرسوده باعث شده است در سال‌های گذشته نهادهای متولی تلاش خود را براستفاده از ابزارهای قانونی برای ارتقای کیفیت ساخت‌وساز متمرکز کنند اما تاکنون و در عمل این اقدامات نتوانسته تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای در بهبود کیفیت ساخت‌وساز داشته باش وی تصریح کرد: گذار از روند فعلی به روند مطلوب نیازمند آسیب‌شناسی مبتنی‌بر واقعیات از تمامی مراحل فرآیند ساخت‌وساز به همراه کنشگران دخیل در فرآیند ساخت‌وساز است. ارزیابی مدیریت ساخت‌وسازهای بافت فرسوده نیازمند مدلی است که بتواند تصویر مناسبی از وضعیت ساخت‌وسازهای این بافت ارائه دهد.رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران اظهار کرد: در طرح مطالعاتی که به منظور آسیب‌شناسی کیفیت ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده تعریف و انجام شد، بناها و ساختمان‌های در حال ساخت محلات بافت فرسوده مناطق ۱۴ و ۱۷ به عنوان دو منطقه نمونه، موردارزیابی کیفیت قرار گرفتند. از نگاه کارشناسان، در نوسازی بافت‌های فرسوده باید به ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و مباحث انسان‌شناسی توجه داشت، این ابعاد شامل نیازهای خدماتی زیرساختی، خدمات ۷گانه، مقاوم‌سازی محل کار و زندگی می‌شود، همچنین نوسازی هم شامل مقاوم‌سازی محیط زندگی ساکنان بافت‌های فرسوده می‌شود و هم محیط اجتماعی که معابر، پارک‌ها و خدمات زیرساختی را دربر می‌گیرد امید است با مدیریت یکپارچه شهری، شاهد پیشرفت در روند نوسازی بافت‌های فرسوده باشیم.