در سال‌های اخیر نام دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس را بیشتر به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تفریحی تهران می‌شنویم. دریاچه‌ای که با سروصدای زیاد در شهر تهران ساخته شد. این دریاچه مصنوعی که قرار بود مرکز تفریحی و تجاری برای شهروندان تهرانی و رونق گردشگری باشد، اکنون به مرز بحران رسیده است. تغییرات زیست‌محیطی که به‌دلیل احداث این پروژه به وجود آمده، حاصل نبود برنامه و پژوهش‌های کافی قبل و بعد از ساخت دریاچه خلیج‌فارس است، از طرف دیگر ساخت این دریاچه زمینه‌ای برای ساخت برج‌های سر به فلک کشیده و بالا رفتن یکبار، نرخ زمین در منطقه ۲۲ تهران شد.
به گزارش ایران‌جیب به نقل از صمت، منابع طبیعی محدودی در سراسر دنیا وجود دارد که دسترسی به آنها برای همه آسان نیست. از سوی دیگر نیازهای نامحدود بشر روز به روز افزایش پیدا می‌کند. شلوغی‌ها و سردرگمی‌های که در طول روز با آن روبه‌رو می‌شویم، توجه روز افزون بشر را بیش از پیش به راهکارهای مناسب جلب کرده، تا بتواند با بهره‌گیری از الگوهای نوین و به کمک تفکر خلاق با بکارگیری توانایی‌های ویژه خود در این دنیای سرشار نوعی از رقابت را ایجاد کند. در این زمینه برای بقای بیشتر و به دنبال ایجاد افکار نو و مفاهیم جدید و در نهایت عملی کردن ایده‌های نوین در بستر واقعیت، فعالیت‌هایی را در سراسر دنیا شاهد آن هستیم.
هر روز در رسانه‌ها شاهد انتشار خبر گرم شدن زمین، آلودگی هوا و از بین رفتن اکوسیستم طبیعی در جهان و ایران هستیم. این اتفاق‌ها حاصل فعالیت‌های مردمان کره زمین است. راهکارهای گوناگونی برای جلوگیری از آن پیشنهاد می‌شود؛ راهکارهایی که با بررسی و پژوهش می‌توان به نتایج خوبی درباره آنها دست پیدا کرد.
درگیری زندگی شهری نیز نیاز شهروندان به داشتن فضایی مناسب به منظور بهبود روحیه و آسایش فکری را بیش از پیش نشان می‌دهد. به دنبال همین موضوع مسئولان و کارشناسان حوزه‌های مختلف سراسر جهان به منظور ایجاد توسعه پایدار و صرف اوقات خوش برای مردم شهر ایده‌های جذاب خود را عملی کردند.
سازه‌های مصنوعی جهان
ساخت مجتمع‌های تفریحی، پارک‌های علمی و گردشگری، جنگل‌های و دریاچه‌های مصنوعی از جمله مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد. همان طور که گفته شد عملیاتی کردن این ایده‌ها نیاز به صرف زمان و پژوهش‌های بسیار دارد، زیرا نبود اطلاعات کافی درباره مکان و نحوه ساخت و شیوه نگهداری آن می‌تواند آسیب‌های جدی به دنبال داشته باشد. نمونه این‌گونه سازه‌های تفریحی را می‌توان در کشورهای مختلف دنیا دید، که به دنبال پژوهش‌های محیطی و اجتماعی ساخته شد و علاوه بر اینکه جنبه تفریحی دارند موجب رونق گردشگری داخلی و خارجی آن کشور فراهم کرده‌اند. دوبی به‌عنوان یکی از شهرهای کشور همسایه امارات، نمونه بسیار مناسبی در این زمینه است. ساخت جنگل، پیست اسکی و جزیره‌های مصنوعی مراکزی است که در این شهر کوچک خودنمایی می‌کند که با توجه به آب‌وهوای خشک و بیابانی آنجا ساخته شده و هر سال گردشگران زیادی را از سراسر دنیا و حتی ایران به خود جذب می‌کند.
دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس
سوالی که برای بسیاری از مخاطبان پیش می‌آید این است که چرا ایران به‌عنوان کشوری ۴فصل نمی‌تواند امکاناتی این چنینی داشته باشد؟ همه سال برنامه مختلفی در زمینه بهبود وضعیت و تلطیف چهره شهر در شهرداری ارائه می‌شود. شهرداری تهران نیز در همین راستا ساخت پروژه بزرگ دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس را در دستور کار خود قرار داد. دریاچه شهدای خلیج‌فارس به مساحت ۱۴۰ هکتار، در غرب تهران قرار گرفته است و بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران به‌شمار می‌رود. دریاچه خلیج‌فارس در منطقه ۲۲ شهرداری تهران قرار دارد. این منطقه در طرح تفصیلی تهران به‌عنوان قطب گردشگری تهران مطرح شده تا نیازهای رفاهی شهر تهران را برطرف کند. به نظر می‌رسید همه برنامه اجرا و شهروندان تهرانی محل تفریحی مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت خود دارند، اما آنچه اتفاق افتاد غیراز این را نشان می‌داد.
چالش‌های دریاچه خلیج‌فارس
مدتی پس از ساخت این دریاچه مشکلات آن نیز آغاز شد. چالش‌هایی گریبان منطقه ۲۲ تهران را گرفت. نرخ زمین‌ها به یک باره بالا رفت و برج‌های سر به فلک کشیده، رخ نشان داد. برج و باروهایی که جلوی جریان باد ایستاد و مانع ورود و خروج هوا شد. از زمان آبگیری دریاچه چیتگر تاکنون نقدهای زیادی درباره وضعیت زیست‌محیطی آن نیز مطرح شده است. مسائلی مانند آبگیری در شرایط بحران بی‌آبی و کم‌آبی و تبخیر سالانه آب، احداث نشدن تصفیه‌خانه، راکد بودن آب، هجوم حشرات مزاحم و موذی در فصل گرما و بوی نامطبوع ازجمله مشکل‌های این دریاچه از منظر متخصصان امور آب و کارشناسان محیط‌زیست است. این در حالی است که مسئولان بهره‌برداری از این طرح وجود هر یک از مشکل‌های مطرح شده در دریاچه را انکار می‌کنند و معتقدند این دریاچه مصنوعی با کارشناسی دقیق احداث شده و در زمان حاضر هیچ حشره مزاحمی مانند پشه در این دریاچه وجود ندارد و مشاهده پشه در موارد معدود را امری طبیعی تلقی می‌کنند. کارشناسان محیط‌زیست معتقدند اگر راهکاری علمی و دقیق درباره این دریاچه ارائه نشود با بحران زیست‌محیطی یا حتی انسانی روبه‌رو می‌شویم.
گفت‌وگوی صمت با مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور محیط طبیعی
چالش‌های دریاچه مصنوعی ؛ ضعف مدیریت یکپارچه شهری
توسعه محیط‌زیست شهری نیاز مبرمی به مدیریت منسجم و یکپارچه دارد. گستردگی شهر تهران نیز این مدیریت بهینه را می‌طلبد. شهرداری تهران در سال‌های اخیر شروع به ساخت مراکز تفریحی و تجاری کرده؛ دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس نیز یکی از این پروژه‌هاست. شواهد نشان می‌دهد آسیب‌های این سازه نسبت به مزیت‌های آن بیشتر بوده و چالش‌های زیادی به همراه داشته است. اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور محیط طبیعی در گفت‌وگو با صمت گفت: این دریاچه با عجله ساخته و مرحله آب گیری نیز سریع اجرا شد. این زمین مناسب سرمایه‌گذاری‌های دیگر مانند ساخت‌وساز بود، اما بدون برنامه تبدیل به دریاچه شد. برای ساخت دریاچه ابتدا باید یک دریاچه‌شناس روی اجرای آن مطالعه می‌کرد نه اینکه تنها به نظر مهندس ساخت‌وساز اکتفا می‌شد.
استفاده از کارشناسان و فعالان محیط‌زیست در پروژه‌های محیط‌زیست و عمرانی از جمله وظایف شهرداری است که باید مورد توجه مسئولان این بخش قرار بگیرد تا با چالش‌های بزرگ روبه‌رو نشویم. در ادامه گفت‌وگوی صمت را اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور محیط طبیعی می‌خوانیم.
وضعیت زیست‌محیطی دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مهم‌ترین چالش دریاچه خلیج‌فارس راکد و ساکن بودن آب آن است. شما در نظر بگیرد در یک رودخانه طبیعی آب از یک سو وارد و از سوی دیگر خارج می‌شود، اما آنچه ما در این دریاچه شاهد هستیم اینکه آب خروجی مناسب ندارد و حشرات و پشه‌ها وارد دریاچه می‌شوند، تخم‌ریزی می‌کنند و به دلیل اینکه تعداد ماهی‌های این دریاچه کم است و نمی‌توانند از این پشه‌های تغذیه کنند، تعداد آنها افزایش پیدا می‌کند. موضوع این است که حدود ۲۵سال طول می‌کشد تا یک دریاچه کامل شود؛ بنابراین نتیجه و آسیب‌های دریاچه چیتگر را می‌توان در سال‌های آینده دید.
در گذشته رودخانه کرج از شهر تهران می‌گذشت و تنها رودخانه تهران بود، اما حالا با توجه به خشکی آب و هوای تهران ساخت یک دریاچه مصنوعی که با حساب و کتاب ساخته می‌شد و مسائل اکولوژی را در آن رعایت می‌کردند می‌توانست از محیط‌زیست شهری محافظت کند و موجب تلطیف هوای تهران شود، اما این اتفاق رخ نداد. ساخت این دریاچه و مرحله آبگیری آن نیز سریع انجام شد. در صورتی که این زمین مناسب سرمایه‌گذاری‌ها دیگر مانند ساخت‌وساز بود بدون برنامه تبدیل به دریاچه شد. برای ساخت دریاچه ابتدا باید یک دریاچه‌شناس روی اجرای آن مطالعه می‌کرد نه اینکه تنها به مهندس ساخت‌وساز اکتفا می‌شد. اکنون زمان مناسبی برای ارزیابی این دریاچه نیست، آینده نشان خواهد داد آیا ساخت این دریاچه اهداف مورد نظر را دنبال کرده، یا خیر.
شهرداری برای نگهداری دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس چه فعالیت‌هایی باید انجام دهد؟
این دریاچه بدون بررسی و پژوهش ازسوی شهرداری ساخته شد و هزینه زیادی برای ساخت آن صرف شد. برای حفظ این دریاچه باید از دریاچه‌شناس‌های داخلی و خارجی کمک گرفته شده و مطالعه‌های لازم درباره دریاچه خلیج‌فارس انجام شود تا مهم‌ترین ایرادهای آن که موجب آزار و اذیت مردم منطقه می‌شود، شناسایی شود. ورودی و خروجی‌های آن باید به طور دقیق بررسی شده تا در جهت بهبود این وضعیت و تعبیه خروجی‌های کافی چاره‌ای اندیشیده شود و آب در دریاچه جریان پیدا کند.
نکته مهم این است که تا به حال ساخت و تعمیر دریاچه بر عهده مهندسان بوده اما از این به بعد و برای تعیین سرنوشت دریاچه باید زیرنظر کارشناسان محیط‌زیست و دریاچه‌شناسان باشد. از نظر یک مهندس این دریاچه یک گودی است که در آن آب ریخته شده اما از نظر یک اکولوژیست دریاچه موجودی زنده است و این موجود زنده دارای حیات است و باید با آن با ملاطفت رفتار شود و یک کارشناس محیط‌زیست و دریاچه‌شناس می‌تواند چگونگی ادامه حیات آن را بررسی، چالش‌ها و مشکلات آن را شناسایی و اقدام به حل آن می‌کند. احیای دریاچه از جمله مشکلات ایران است. دریاچه ارومیه نیز در همین راستا نیاز به کمک دارد که باید ازسوی اکولوژیست‌ها مورد پیگیری و بررسی قرار بگیرد.