امید گراوند- حوادث محیط کار، برای کسانی که خبرهای حوزه کار را دنبال می‌کنند موضوع آشنایی است، چراکه روزانه خبرهایی از جان باختن یا مصدوم شدن کارکنان در محیط کار را می‌بینند و می‌شنوند؛
مرگ یک کارگر، قطع عضو یک کارگر، جان باختن چند کارگر در هنگام کار، جزییاتی از حادثه منجر به فوت کارگر پتروشیمی، سقوط کارگر از داربست و نمونه‌های بسیار زیادی از این دست که هر روز در صدر اخبار مربوط به حوزه کار قرار می‌گیرند. پر سروصداترین مورد هم مربوط به فاجعه ساختمان پلاسکو تهران بود؛ فروریختن ساختمان پلاسکو و شهادت آتش‌نشانان، بیکاری کارگران و کسبه، از دست رفتن شغل‌های زیاد و انبوهی از آرزوهای بر باد رفته در آستانه سال نو علاوه بر نمایان کردن اهمال‌های مدیریت شهری و ضعف مدیریت بحران بار دیگر اهمیت وجود استانداردهای ایمنی در واحدهای صنفی و تولیدی را برای همه آشکار کرد. همچنین با ریزش ناگهانی ساختمان پلاسکو مشخص شد که پایتخت با مشکل بزرگی به نام فرسودگی بافت‌های قدیمی و فرسوده دست و پنجه نرم می‌کند. از طرفی بیمه نبودن کارگران بیکارشده مشخص کرد که مشکل دیگری به نام کارگاه‌های غیرمجاز وجود دارد و روشن است که اگر در ساعت شلوغ روز چنین اتفاقی می‌افتاد، ابعاد فاجعه بسی سنگین‌تر، هولناک‌تر و اندوه‌بارتر می‌شد.
حادثه ساختمان پلاسکو فارغ از بحث‌های مهم حیاتی و جان باختن چند تن از هموطنان عزیز از منظر اقتصادی و اشتغال هم بسیار قابل تامل است. محاسبات انجام شده از فرصت‌های شغلی از دست رفته در ساختمان پلاسکو، حکایت از آن دارد که این مجتمع، ۰/۶درصد از کل اشتغال صنعت پوشاک کشور را به خود اختصاص داده بود. براساس آمار رسمی اعلام شده با حادثه دلخراش ریزش و آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو به‌عنوان یکی از بزرگترین مراکز تجاری تولید و عرضه پوشاک کشور، حدود ۵۶۰ واحد تولید و تجاری نابود شدند. یکی از ابعاد بررسی این حادثه ناگوار، میزان فرصت شغلی و اشتغال از دست رفته است که برآوردها و تحلیل‌های غیررسمی حکایت از آن دارد با فرض اشتغال به طور متوسط ۵ نفر در هر واحد تجاری، پیش‌بینی می‌شود حدود ۳هزار فرصت شغلی در این مجتمع از بین رفته باشد.
تلنگر
پیش از این در همین روزنامه چندین گزارش با موضوع ایمنی در محیط کار نوشتیم اما هر روز که خبرهای مربوط به حوادث کارگری را می‌بینیم دوباره بر آن می‌شویم که یک بار دیگر اهمیت این موضوع را یادآوری کنیم شاید بتوان سهم کوچکی در آگاهی بخشی درباره این موضوع بسیار مهم و حیاتی ایفا کرد؛ حال که تب داغ پلاسکو در حال فروکش کردن است باید همه به این فکر باشند که با انجام درست کارها و وظایف هرچند کوچک مربوط به خود، از وقوع چنین حوادثی جلوگیری شود؛ چرا که «آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید. » پلاسکو باید تلنگر و زنگ خطر بزرگی باشد برای مسئولان، کارفرمایان، کارگران و مالکان واحدهای تجاری تا آگاهی آنها را افزایش دهد که کار در محیط بدون ایمنی را متوقف کنند و هم مدیریت شهری و هم بازرسان وزارت کار به سرعت کارگاه‌ها و ساختمان‌های غیرایمن را پلمب کنند تا دیگر شاهد حوادثی مانند حادثه ساختمان پلاسکو نباشیم.
بازبینی استانداردهای ایمنی
نامه وزیر صنعت، معدن و تجارت به رییس اتاق اصناف ایران برای تشکیل فوری ستاد بازرسی و بازبینی استانداردهای ایمنی در واحدهای صنفی تولیدی می‌تواند آغازی مناسب و راهگشا برای جدی گرفتن ایمنی محیط کار باشد. مهندس نعمت‌زاده در نامه‌ای به رییس اتاق اصناف ایران، ضمن ابراز تاسف از سانحه آتش‌سوزی و تخریب ساختمان پلاسکو و خسارات و تلفات وارده، خواستار تشکیل فوری ستادی برای بازبینی واحدهای صنفی از جهات ایمنی و استانداردهای لازم شده است. وزیر صنعت، معدن و تجارت تصریح کرده است: در این راستا انتظار دارم تا به فوریت و با تشکیل ستادی در اتاق اصناف ایران متشکل از رییس مرکز اصناف، روسای سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها و سایر مسئولان مربوط استانی نسبت به انجام این امر اقدام لازم معمول شده و مراتب را به اینجانب گزارش کنید، بدیهی است تمام ارکان وزارتخانه همکاری و هماهنگی شایسته را در این‌باره به عمل خواهند آورد.
بیشترین حوادث
سالانه حدود ۲۰هزار حادثه ناشی از کار اتفاق می‌افتد که از این تعداد نزدیک به ۱۵هزار حادثه در بخش ساختمانی است. پس از آن، بیشترین میزان مرگ و میر در محیط کار به کارگران معادن و کارگران صنایع اختصاص دارد. پزشکی قانونی این آمار را ۱۸۹۱ نفر، وزارت کار ۱۱۵۰ نفر و سازمان تامین اجتماعی آن را ۱۲۰ نفر در سال گذشته اعلام کرده‌اند. همچنین براساس آمارهای منتشر شده، ۹۰درصد قربانیان این حوادث زیرپوشش سازمان تامین اجتماعی نیستند و وزارت کار نیز آمار کارگرانی را اعلام می‌کند که در پیوند با وزارت کار بیمه هستند، مانند بیمه حوادث و غیره.
با توجه به این آمار، به‌طور متوسط حدود ۱۰درصد کارگران فوت می‌کنند که این یعنی در هروز ۵ نفر. موضوعی که همواره بازرسان کار در بازدیدهای خود از مراکز صنعتی و تولیدی بر آن تاکید دارند و معتقدند آموزش، فرهنگ‌سازی و ارتقای فرهنگ ایمنی در این حوزه باید جدی گرفته شود تا آمار مرگ‌ومیر ناشی از حوادث کار کاهش یابد. حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس ارشد بازار کار در گفت‌و گو با اظهار کرد: حادثه ساختمان پلاسکو باعث شد که موجی از نگرانی درباره بحث ایمنی به وجود بیاید در حالی‌که این موضوع جدیدی نیست. در قانون کار فصلی به نام حفاظت فنی و بهداشت کار وجود دارد، تاکید ماده ۱ این فصل بر اینست که برای صیانت از نیروی کار و حفظ سرمایه‌های مادی کشور باید ایمنی و بهداشت محیط کار مورد توجه قرار گیرد. یعنی جدا از آیین‌نامه‌های متعدد در این زمینه، قانونگذار در قانون کار به طور صریح بر حفاظت فنی و بهداشت محیط کار برای سلامتی و صیانت نیروی کار و حفظ سرمایه‌های مادی کشور تاکید کرده است. این فعال کارگری افزود: همانطور که در حادثه ساختمان پلاسکو مشاهده شد براساس تخمین‌ها بیش از ۱۵۰۰میلیارد سرمایه مادی از بین رفت و چند تن از عزیزان کشور جان باختند. بنابراین توجه به بهداشت و ایمنی محیط کار در همه کارگاه‌های کشور و به ویژه آن دسته از کارگاه‌هایی که با ریسک بالایی مواجه هستند امری ضروری و حیاتی است و به‌طور حتم باید این کارگاه‌ها شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار داشته باشند. این شورا متشکل از نمایندگان کارگری و کارفرمایی و کارشناسان فنی است و رسالت آن اینست که به بحث ایمنی و بهداشت محیط کار توجه دارد، تهدیدات و خطرهای موجود در محیط کار را شناسایی کرده و در جهت رفع آنها گام بر می‌دارند، همچنین با رعایت این نکته‌ها از سرمایه مادی کارفرما هم محافظت می‌شود.
نظارت بیشتر
حاج اسماعیلی در ادامه به صمت گفت: اگر بازرسی لازم و نظارت کافی از کارگاه‌های موجود در ساختمان پلاسکو انجام می‌شد، شاید شاهد این حادثه نبودیم و یا حدود ۳۰۰۰نفری که در آنجا مشغول به کار بودند دستکم بیمه می‌شدند و اکنون می‌توانستند از خدمات بیمه اجتماعی استفاده کنند. آمارحوادث ناشی از کار در کشور ما به دلیل رعایت نکردن استانداردهای ایمنی بسیار بالاتر از کشورهای توسعه یافته در دنیا است؛ در ایران ۴ برابر حد جهانی حوادث ناشی از کار اتفاق می‌افتد و این آمارهایی که می‌گویند سالانه ۲۰هزار حادثه ناشی از کار در کشور اتفاق می‌افتد آمارهای رسمی است و در کنار این تعداد، برخی دیگر از حوادث ناشی از کار سرشماری نمی‌شود و در بین آمارها محاسبه نمی‌شود. کارگاه‌های ساختمانی عامل اصلی این حوادث هستند. البته در چند سال گذشته آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی درباره ایمنی و بهداشت محیط کار بهتر شده است و خود کارگران نیز این موضوع را بیشتر رعایت می‌کنند اما سیستم‌های نظارتی باید نظارت بیشتری بر کارگاه‌ها داشته باشند و در صورت اجرای درست قانون، کارفرماها ملزم به در اختیار گذاشتن ابزار و امکانات ایمنی برای کارکنان خواهند شد و در آن شرایط سرمایه‌های خود کارفرماها هم آسیب نمی‌بیند.
وی افزود: با توجه به اینکه محیط‌های کار در کشور از استانداردهای ایمنی برخوردار نیستند از مجموع ۶۰۰۰شغل تعریف شده در ایران نزدیک به ۱۰۰۰شغل جزو مشاغل سخت و زیان‌آور به حساب می‌آیند که این تعداد، رقم بسیار بالایی است. بنابراین نیازمند یک بازنگری جدی در بحث مشاغل سخت و زیان‌آور و نظارت و بازرسی کارگاه‌ها برای رعایت ایمنی و بهداشت محیط کار هستیم.
محسن پیرهادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران با تاکید بر لزوم قانونمند شدن مبحث ایمنی و بهداشت محیط کار به صمت گفت: ۴۰درصد ساختمان‌های تجاری و تولیدی خیابان جمهوری وضعیت مشابه پلاسکو دارند و به‌طور قطع باید نظارت بیشتر و قاطع‌تری درباره ایمنی این ساختمان‌ها لحاظ شود و مردم و کسبه را با اطلاع‌رسانی درست تشویق کنیم که قانون را رعایت کنند. وی درباره چگونگی برخورد شهرداری با واحدهای غیرایمن افزود: آنجا که شهرداری اجازه دارد برخورد کند، مانع فیزیکی بگذارد و پلمب کند جایی است که شهرداری رای کمیسیون ماده ۱۰۰ را دارد و در واقع حکم قضایی برای ساختمانی صادر شده و این در حالیست که در ساختمان پلاسکو اصلا مشکل بنا وجود نداشته و بحث تغییر کاربری هم نبوده و اخطارهایی که شهرداری به مالکان ساختمان پلاسکو داده برای رعایت شیوه‌نامه ایمنی است که از سوی سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران صادر شده است. در حوزه ساختمان تنها بحث موضوع ایمنی مطرح بوده است و در حوزه ایمنی، شهرداری تنها می‌توانسته اخطار بدهد. عضو هیات‌رییسه شورای اسلامی شهر تهران گفت: بی‌مبالاتی برخی‌ها در ساختمان پلاسکو به داغدار شدن خانواده بزرگ آتش‌نشانان منجر شد و به خاطر یک سهل‌انگاری در استاندارد نکردن مباحث مربوط به ایمنی این ساختمان تجاری، متاسفانه ما جمعی از بهترین و مجرب‌ترین آتش‌نشانان خود را از دست دادیم که برخی از آنها فرماندهان ایستگاه‌ها بودند.