علاوه بر اینکه استفاده از سهمیه‌بندی بنزین بر بستر کارت سوخت توانست توطئۀ تحریم واردات را در اواسط دهۀ 80 خنثی کند، حفظ و ارتقاء ابزار کارت سوخت می‌تواند در صورت اعمال تحریم‌ها، مدیریت توزیع بنزین را تسهیل نماید.
روند تقاضای بنزین طی سال‌های 1375 تا 1385 همواره سیر صعودی داشته است؛ به‌طوری که میزان مصرف روزانۀ آن از حدود 33 میلیون لیتر در سال 1375 به 73.6 میلیون لیتر در سال 1385 افزایش یافت. با ادامه روند افزایش میزان مصرف و به تبع آن واردات بنزین در سال 1385 و همچنین قوت گرفتن زمزمه های تصویب طرح تحریم فروش بنزین توسط آمریکا، موضوع سهمیه بندی بنزین با استفاده از کارت سوخت در قانون بودجۀ سال 1386 تصویب و از 6 تیرماه همان‌سال اجرا شد.
با اجرا شدن این طرح، روند فزایندۀ قاچاق و مصرف متوقف شد و درنتیجه واردات بنزین کاهش یافت. شکل زیر روند واردات بنزین را قبل و بعد از اجرای سهمیه‌بندی نشان می‌دهد.
شکل 1- نقش سهمیه بندی بنزین با استفاده از کارت سوخت بر کاهش واردات
پس از لغو نظام سهیمه‌بندی در خرداد 94 و احتمال از بین رفتن سامانۀ هوشمند سوخت، مجلس شورای اسلامی با تصویب بند «ح» تبصرۀ 14 در قانون بودجۀ سال 95، استفاده از کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین را الزامی کرد که با روی کار آمدن مجلس دهم، این بند از قانون حذف شد.
این در حالی است که روند روبه رشد واردات بنزین در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، همچنان خطر تحریم واردات وجود دارد و غفلت از نقش ابزارهای کنترلی در این شرایط عاقلانه نیست.
به طور مشخص، حفظ کارت سوخت و استفاده از ظرفیت‌های متعدد آن می‌تواند از دو طریق کشور را در مقابل تحریم‌ها مقاوم کند:
1- پیشگیری از اعمال تحریم واردات بنزین:
تجربۀ اجرای سهمیه‌بندی بنزین در سال 86 نشان داد کنترل مصرف بنزین می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کاهش تقاضای بنزین داشته باشد. همین امر سبب شد دشمن خلع سلاح شده و از اعمال تحریم‌های واردات بنزین منصرف شود. از این رو، با کنترل مصرف بنزین و اجرای سیاست‌های تشویقی و تنبیهی بر بستر سامانۀ هوشمند می‌توان وابستگی به واردات را کم و از اعمال تحریم‌های مرتبط با واردات سوخت جلوگیری نمود.
2- مدیریت توزیع بنزین در صورت اعمال تحریم:
اگر با توجه به افزایش چشمگیر واردات بنزین، دشمنان مجدداً به فکر تحریم ایران بیفتند و یا به هر علت، افت تولید در یک یا چند پالایشگاه کشور رخ دهد، ممکن است ذخایر موجود پاسخگوی تقاضای بنزین در شرایط بحرانی نباشد. حفظ کارت سوخت سبب می‌شود دولت بتواند در هر شرایطی مدیریت توزیع را به‌خوبی انجام دهد و با تخصیص سهمیۀ موقت به هر کارت، از بروز بحران و آشوب در جامعه جلوگیری نماید.
اصرار برخی از مسئولان برای حذف کارت سوخت در حالی مطرح شده است که راهکار جایگزینی برای مقابله با تحریم و مدیریت شرایط بحرانی ارائه نشده است. به علاوه، راه‌اندازی پالایشگاه ستارۀ خلیج فارس، به عنوان اصلی‌ترین راهکار خودکفایی در تولید بنزین و خنثی‌سازی تحریم‌ها همچنان به تاخیر می‌افتد. در این شرایط ضروری است با حفظ کارت سوخت و اجرای سیاست‌های کنترل مصرف با استفاده از آن، تقاضای بنزین و واردات آن کنترل شود تا دشمنان مجدداً در پی اعمال توطئه علیه نظام جمهوری اسلامی ایران نباشند.
- محسن دانشمند