چرا نباید نگران نقدینگی بالای هزار هزار میلیارد تومان باشیم؟

بدهی‌هایی که از گذشته به دولت تحمیل شده، خرج بالایی روی دست دولت گذاشته است.

آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد در سه سال اخیر نقدینگی افزایش شدید نامتعارفی داشته است، برخی کارشناسان هشدار می دهند که این رشد «سونامی پول» در پی خواهد داشت که منجر به خرابی برای اقتصاد ایران می شود. اما آیا باید این هشدار جدی گرفته شود؟

به گزارش ایران‌جیب به نقل از خبرآنلاین، بررسی متغیرهای پولی در سه سال گذشته نشان می دهد حجم نقدینگی از 479هزار میلیارد تومان در تیرماه 92 به یک هزار و81هزار میلیارد تومان در تیرماه 95 رسیده است؛ یعنی در عرض سه سال حجم نقدینگی نزدیک به دو برابر افزایش یافته، عددی که خیلی ها نسبت به آینده آن هشدار می دهند.

در ادبیات اقتصادی سپرده های غیردیداری را اصطلاحا شبه پول می نامند که شامل سپرده های قرض الحسنه، پس انداز مسکن و سپرده های بلند مدت یک تا چندساله می شود.

بررسی ها نشان می دهد تا زمستان سال پیش نسبت شبه پول به حجم پول به طور قابل توجهی بالا رفت که این موضوع سبب شد نرخ سود بالا به طور خودكار در انتهای سال نقدینگی را افزایش بدهد. فرض کنید، شخصی یك میلیون تومان سپرده دارد و ٢٥ درصد سود می گیرد. این یعنی ٢٥ درصد به این سپرده ای كه دست نخورده اضافه شده، یعنی ٢٥ درصد به حجم نقدینگی اضافه شده است. در واقع دلیل افزایش نقدینگی در دو سال اخیر به تغییرات نسبت شبه پول به حجم پول است.

از سویی به دلیل بدهی هایی که از گذشته به دولت تحمیل شده، دولت مخارج بالایی دارد كه نیاز به افزایش نقدینگی را ایجاب کرده است. طی هشت سال دولت های نهم و دهم تعداد کارکنان بیش از سه برابر افزایش یافته و این عامل سبب شده تا هزینه های جاری دولت و داستان هرساله افزایش دستمزدها بار مالی سنگینی بر دوش دولت بگذارد. در نتیجه فشار هزینه ای که به بنگاه ها تحمیل شده و دولت هم برای اینكه این فشار را تسهیل كند، بانك مركزی را وادار كرده كه نقدینگی را افزایش بدهد.

کارشناسان می گویند اینكه نقدینگی به هزار میلیارد تومان یا بیشتر رسیده، خیلی مهم نیست، زیرا با توجه به رشد متغیرهای دیگر، اعم از متغیرهای پولی، سال دیگر به این عدد می رسیدیم، از همین رو نباید نگران هزار هزار میلیارد تومان نقدینگی بود.

حساسیت روانی و واقعیت ها

بررسی ها نشان می دهد نسبت پول به شبه پول طی دو دهه اخیر عموما كاهشی بوده، اما از اواخر سال ٩٢ شكاف بزرگی در متغیرهای پولی اتفاق افتاده است. یعنی در حالی كه نرخ رشد پول در سال ٩٣ به ٣/١ درصد رسیده، نرخ رشد شبه پول عدد ۲۷ درصدی را ثبت کرده است. بررسی ها نشان می دهد نرخ رشد پول تا پاییز ۹۴ در محدوده ارقام منفی نوسان داشته است و از آذرماه سال گذشته این عدد به ٢/٠ درصد رسیده است، در حالی كه نرخ رشد شبه پول به ۲۹ درصد افزایش یافته است.

در واقع نرخ رشد شبه پول در این دوره اگرچه نسبتا بالا بوده ولی نرخ رشد پول بسیار پایین گزارش شده است. این موضوع نشان می دهد، اتفاقی كه در متغیر پولی ما افتاده، نرخ های رشد بسیار پایین حجم پول در برابر نرخ های رشد بالای شبه پول از اواسط ٩٢ تا پاییز ٩٤ بوده که سبب شده نرخ تورم به زیر ۱۰ درصد، با وجود نرخ بالای رشد نقدینگی برسد.

کارشناسان اقتصادی علت این پدیده را کاهش درجه نقدشوندگی نقدینگی می دانند. بنا به گفته آنان اگرچه نقدینگی با نرخ بالا در حال افزایش است، اما درجه نقدشوندگی، كه در نسبت پول به شبه پول در نقدینگی منعكس می شود، در حال كاهش است. البته پول و شبه پول در بلندمدت با هم حركت می كنند اما تحولات كوتاه مدت آنها، اثرات بسیار مهمی بر روی تورم می گذارد.

رکود مهم است یا رشد؟

مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس جمهوری روز گذشته گفت بیماری اقتصاد ایران رکود نیست، بلکه رشد کم اقتصادی است. همان موضوعی که او از آن تحت عنوان رشد بد اقتصادی یاد کرده است.

کارشناسان می گویند تورم 40 درصدی ابتدای دهه 90 سبب شد تا مردم هیچ سرمایه گذاری ای را بهتر و مطمئن تر از بانک ها ندانند، لذا بخش بزرگی از سرمایه های شان را در بانک ها سپرده گذاری کردند. در همین حال نرخ سود بالا موجب شد مردم حساب های جاری خود را به حساب پس انداز تبدیل کرده و حساب های پس انداز را از حساب كوتاه مدت به میان مدت و بلندمدت تبدیل كنند، تا نرخ سود بالاتری را دریافت كنند. همزمان با این اتفاق، شرایط ركودی در اقتصاد حاکم شد که نتیجه آن نیاز كمتر به پول بود. 

نتیجه بررسی اقتصاددانان تأکید می کند که رفتار اقتصادی مردم چنین بود که ترجیح دادند پول خود را در بانك پس انداز كرده و از سود بانكی برای مصارف آتی استفاده كنند، اما از زمستان ٩٤ دو اتفاق افتاد؛ اول بانك مركزی سیاست های كاهش نرخ سود اسمی را آغاز كرد و نرخ سود را ابتدا از ٢٢ به ٢٠ درصد و پس از آن به ١٨ درصد رساند و اكنون نیز به ١٥ درصد رسانده است. این محرك سبب شده تا دوباره فرآیندی كه پول را تبدیل به شبه پول می کند، مردم را ترغیب به تبدیل شبه پول به پول كند.

اما دومین نکته که شاید کمی خطرناک به نظر برسد، تحریك بازار است که سبب می شود سپرده هایی كه طی دو سال با نرخ های بالا مدام در حال بازتولید و مهم ترین عامل رشد نقدینگی بود، به سمت تبدیل شدن به پول حركت كند.

اقتصاددانان می گویند، این محرک ها که برای رشد اقتصادی و خروج از رکود به اقتصاد وارد می شود، باید منجر به رشد شود، حتی اگر تورمی هم ایجاد کند اما رکود همراه با تورم خطرناک است. نکته ای که حالا باید بانک مرکزی برای آن نسخه های تازه ای بنویسد.