مركز مطالعات شهرداري تهران به عنوان يك پايگاه علمي بايد طرح‌هاي پژوهشي شهري را مورد بررسي قرار دهد تا مديريت شهري قبل از اجراي پروژه‌هاي گران‌قيمت بتواند دورنمايي از آنچه در شهر اتفاق خواهد افتاد را داشته باشد اما شواهد موجود از اجراي طرح‌هاي شكست خورده شهرداري تهران در سال‌هاي گذشته مانند پياده‌راه 17شهريور، درياچه چيتگر، پل صدر و.. نشان مي‌دهد كه اين مركز يا مطالعاتي انجام نداده است يا اگر هم طرح پژوهشي تهيه كرده باشد آن‌قدري كه بايد، كارايي نداشته است، عاملي كه از دو جهت حايزاهميت است؛ اول صرف بودجه 20ميليارد توماني است كه در لايحه بودجه شهرداري براي پژوهش درنظر گرفته شده و در واقع از جيب شهر مي‌رود. دوم بودجه‌هاي كلاني كه صرف پروژه‌هاي بدون مطالعه شهرداري شده و در نهايت پيچيده‌تر شدن كار مردم در شهر را رقم مي‌زند.
به گزارش ایران‌جیب به نقل‌از تعادل، شهريور سال گذشته البته بابك نگاهداري، رياست مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهرداري تهران در جلسه علني شوراي شهر تهران حاضر شد و گزارش‌هايي از تعداد پروژه‌هاي مطالعاتي در دست اجراي اين مركز را ارائه كرد. گزارشي كه شورا را قانع نكرد، چراكه موفقيت هيچ دستگاه و نهادي به صرف اعلام اعداد و ارقام كمي اثبات نشده است و در اين زمينه به‌خصوص هم لازم است نتيجه در بهبود وضعيت شهر ديده شود. نكته‌يي كه اكنون نيز اعضاي شوراي شهر تهران به آن تاكيد دارند.
ترديد در كارآيي مطالعات شهرداري
احمد حكيمي‌پور عضو كميسيون اجتماعي و فرهنگي شوراي شهر در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: البته اين مركز اقدامات زيادي انجام داده است و نتيجه آن نيز انبوه توليدات مكتوبي است كه اكنون با آن مواجه هستيم اما اينكه اين مطالعات تا چه ميزان به كار شهرداري تهران آمده است و در روند شهرسازي تاثيرگذار بوده است، جاي ترديد دارد.
حكيمي‌پور ميزان بودجه‌هايي كه صرف مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهرداري تهران مي‌شود را نمي‌داند اما مي‌گويد: به هر حال ما بايد نتيجه كار مطالعاتي اين مركز را در شهر مشاهده كنيم و اينكه بگوييم مركز اين تعداد طرح تحقيقاتي انجام داده است دردي از ما دوا نمي‌كند. بايد بررسي كنيم تا مشخص شود طرح‌ها چه ميزان كاربرد داشته است. اصولا طرح‌هاي مطالعاتي و تحقيقاتي بايد در تصميم‌گيري‌هاي درست مديريت شهري تاثيرگذار بوده باشد اما موضوعي كه در حال حاضر ما با آن مواجه هستيم، مطالعاتي است كه نتوانسته با مديريت شهري و شهرداري تهران ارتباط برقرار كند.
او تاكيد مي‌كند: البته ظاهر قضيه اين است كه پروژه‌ها دقيق و كنترل شده است اما ما به‌دنبال نتيجه هستيم كه البته تاكنون نيز آن را ما نديده‌ايم. به نظر مي‌رسد مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهرداري بيشتر جنبه پرستيژ در شهرداري داشته باشد و جنبه كاربردي آن پايين باشد. شايد زمان آن رسيده است كه كميسيون برنامه و بودجه شهرداري تهران گزارشي اثر بخشي پروژه‌هاي اين مركز را آماده كند تا مشخص شود آيا متناسب با بودجه‌يي كه هزينه شده، مركز مطالعات شهرداري تهران كارآيي داشته است؟
ناهمخواني ظرفيت با حجم پروژه‌ها
البته ابوالفضل قناعتي عضو كميسيون حمل‌ونقل و عمران شوراي شهر تهران نظر ديگري در اين باره داد. قناعتي به «تعادل» مي‌گويد: ظرفيت اين مركز پايين است در حالي كه پروژه‌هاي شهري زياد است و مركز با اين ظرفيت توانايي انجام مطالعات اين حجم پروژه‌هاي شهر را ندارد. او در ادامه به ضرورت توجه به توان مطالعاتي اين مركز توضيح مي‌دهد: در شهر تهران حجم زيادي از پروژه‌هاي عمراني وجود دارد، از مترو گرفته تا جمع‌آوري آب‌هاي سطحي، راه‌ها، تقاطع‌ها و آسفالت خيابان‌ها و موضوعات مختلفي كه براي فعاليت‌هاي عمراني و فرهنگي درنظر گرفته مي‌شود. همچنين طرح‌هاي شهري در حوزه معماري و شهرسازي و حوزه خدمات شهري و سلامت كه از بزرگ‌ترين معاونت‌هاي شهرداري تهران است از بهشت‌زهرا گرفته تا ميادين ميوه و تره‌بار و غيره. آن‌قدر حجم اين پروژه‌ها زياد است كه حتي اگر بخواهيم همه اين پروژه‌ها را در مقياس مركز پژوهش‌ها و مطالعات شهرداري تهران قرار دهيم، توان انجام آن چه به لحاظ زماني و چه به لحاظ ظرفيت وجود ندارد. بنابراين بيشتر پروژه‌ها از طريق بررسي‌ها، مطالعات و تحقيقات مشاوران طرح‌ها، معاونت‌ها يا هيات‌مديره‌ها انجام مي‌شود.
قناعتي بااشاره به اينكه مركز چه به لحاظ نيروي انساني و چه فاكتورهاي ديگر پاسخگوي تمام نيازهاي مطالعاتي شهري تهران نيست، ادامه مي‌دهد: حتي اگر مشاوران طرح‌ها و هيات‌مديره‌ها هم مطالعات پروژه‌هارا انجام ندهد اين مركز نمي‌تواند به تمام آنها پاسخ دهد. نيازمندي‌هاي شهرداري‌ها اين‌طور نيست كه بتوانند ماه‌ها يا حتي سال‌ها معطل شوند تا پروژه‌ها در نوبت بررسي مركز مطالعات قرار بگيرند درحالي كه اگر شهرداري بخواهد زمان را از دست بدهد پروژه‌هاي شهري پايتخت در سكون مي‌ماند و شهر قفل مي‌شود. او معتقد است كه اگر همه پروژه‌هاي شهري بخواهد در مركز مطالعات مورد بررسي قرار گيرد از سرعت كارهاي شهري گرفته مي‌شود.
ظرفيت مركز افزايش يابد
پس چه راه‌حلي وجود دارد كه هم پروژه‌ها مطالعه داشته باشند و هم مركز از عهده آنها بر بيايد؟ موضوعي كه عضو هيات‌رييسه شوراي شهر تهران درباره آن توضيح مي‌دهد: فكر مي‌كنم اگر بخواهيم به معناي واقعي به مركز مطالعات شهرداري تهران توجه كنيم بايد مقدمات توسعه آن را فراهم كنيم تا بعد بتوانيم كار بيشتر و با كيفيت‌تر از آن طلب كنيم. بنابراين بهتر است كه تعداد افراد كارشناسان و كيفيت اين افراد را افزايش دهيم تا طرح‌ها با دقت بيشتري انجام شود.
همان‌طور كه مي‌دانيد براي برخي پروژه‌ها در دولت‌ها ممكن است حتي تا 20سال زمان صرف شود و مطالعاتي براي آن انجام شود، اما در مورد مباحث شهري اين‌طور نيست. ما نمي‌توانيم زمان را از دست بدهيم چون شهر زنده است و نياز به حيات و تحرك دارد. در واقع فعاليت‌هاي يك شهر بايد هر چه زودتر انجام شود و اين طور نيست كه بشود مثلا 15 يا 20سال زمان براي مطالعه و انجام آن در نظر گرفت.
پژوهش ضرورت پروژه‌هاي شهري
باوجود اين سخنان اما قناعتي معتقد است، بررسي طرح‌هايي در مركز مطالعات شهرداري تهران اولويت دارد كه هزينه‌هاي زيادي براي آن صرف مي‌شود يا به قدري مهم است كه نتيجه آن دامنه گسترده‌يي از مردم را در بر مي‌گيرد بنابراين طرح‌هايي كه به اندازه پروژه صدر يا بزرگراه امام‌علي(ع) يا برخي پروژه‌ها مانند پياده‌راه 17شهريور هزينه‌بر و مهم است بايد رويكرد مطالعاتي و تحقيقاتي عميقي نسبت به آن داشت. لازم است اين طرح‌ها پژوهش يا پالايش شود تا خروجي لازم از آنها گرفته شود و بعد از خروجي و نتيجه شهرداري براي اجرا به آن ورود پيدا كند.
اين عضو شوراي شهر تهران ادامه مي‌دهد: اما موضوع‌هايي چون فضاي سبز شهري، پل‌ها و تقاطع‌ها بايد با سرعت زيادي انجام شود و نمي‌شود زمان زيادي به آنها داد. از سوي ديگر با كيفيت و كميت موجود نمي‌توانيم تمام پروژه‌ها را مورد مطالعه قرار دهيم ضمن اينكه معتقدم پروژه‌هايي كه هزينه و بودجه آن از 20ميليارد تومان تجاوز مي‌كند، حتما بايد مورد مطالعه مركز مطالعات شهرداري تهران انجام شود و مطالعات بقيه پروژه‌ها نيز توسط مشاوران يا معاونت‌ها تحت نظر اعضاي شوراي شهر و كميسيون‌هاي تخصصي شوراي شهر تهران انجام شود.
موازي‌كاري دستگاه‌ها
اگرچه قناعتي پاي نبود ظرفيت را به ميان مي‌كشد و حتي مي‌گويد كه برخي مشاوران مطالعات پروژه‌هاي كوچك‌تر را در دست بگيرند اما رحمت‌الله حافظي نه تنها اين اعتقاد را ندارد بلكه نام آن را موازي‌كاري دستگاه‌ها و معاونت‌هاي مختلف شهرداري تهران مي‌داند. او پيش از اين گفته بود: اين رويه منجر به ايجاد موازي‌كاري در ميان دستگاه‌هاي مختلف شهرداري و معاونت‌ها شده است. شهرداري بايد در ساختار سازماني خود بازنگري كند و حوزه‌هاي موازي را حذف كند. در حوزه‌هاي مختلف شهرداري منابعي براي پژوهش در نظر گرفته شده است مثلا «معاونت اجتماعي يا حوزه شهرسازي و ديگر معاونت‌ها منابع سنگين و كلاني براي پژوهش درنظر مي‌گيرند و از طرفي هم مركز مطالعات و برنامه‌ريزي در شهرداري» وجود دارد. حافظي گفته بود كار مركز مطالعات مورد پذيرش معاونت‌ها نيست اين مطالعات از ديد معاونت‌ها مطالعات كتابخانه‌يي است. يعني مطالعه انجام مي‌شود ولي به واسطه اينكه در حوزه عمليات معاونت‌ها نتايج آن را نمي‌پذيرند و آنچه خواسته آنها است انجام نمي‌شود جزوه و كتاب مي‌شود و به كتابخانه مي‌رود و ميلياردها تومان هزينه آن مي‌شود و از طرفي هم معاونت‌ها بودجه‌هاي موازي دارند.
كيفيت مطالعات شهري مهم است
شهريور سال گذشته نيز كه بابك نگاهداري، رييس مركز مطالعات شهرداري تهران گزارشي را در يكصدو هفتاد و هشتمين جلسه شوراي شهر تهران ارائه داد، انتقادهاي زيادي را از اعضاي شوراي شهر شنيد بطوري كه حتي مهدي چمران به‌عنوان رييس شوراي اسلامي شهر تهران و كسي كه بيشتر در دفاع از شهرداري سخن مي‌گويد، در اين باره گفت: «افزايش كمي تعداد پروژه‌ها در مركز مدنظر نيست. آنچه اهميت دارد كيفيت اين طرح‌ها و قابليت اجرايي و كاربردي شدن آنهاست.»
اين وضعيت تا جايي بود كه حتي مجتبي شاكري، رييس كميته فرهنگي شورا نيز گفت: از كاربست طرح‌هاي مركز كه در حوزه برنامه‌هاي شورا فعاليت مي‌كند، راضي نيستيم. گسترده بودن ماموريت‌هاي مركز موجب شده تا بخش عمده‌يي از كاربست‌ها قابليت اجرا نداشته باشند. ازسوي ديگر تا چه ميزان بر ترجمه‌هايي كه در اين مركز صورت مي‌گيرد نظارت وجود دارد در كدام نظرسنجي از مديران مشخص شده است كه چند درصد كتاب‌هاي اين مركز مطالعه شده است؟ غلامرضا انصاري عضو كميسيون برنامه و بودجه شورا نيز معتقد بود كه مركز مطالعات شهرداري تهران بايد تمركز فعاليتش بر تصميمات كاربردي و ميداني مورد نياز مديريت شهرداري باشد. همچنين محمد حقاني، رييس كميته محيط‌زيست و خدمات شهري شورا نيز به همان نكته‌يي كه حافظي، رييس كميسيون سلامت اشاره كرده بود تاكيد كرد و گفت: وجود تحقيقات موازي با مركز مطالعات در مورد پروژه‌هاي شهري ازسوي ساير مناطق، شركت‌ها و سازمان‌هاي مستقل شهرداري را مشكلات عمده و هدررفت بودجه شهر است متاسفانه در بسياري از سازمان‌ها، شركت‌ها و حتي مناطق طرح‌هاي مطالعاتي مشابه آنچه در مركز مطالعات در حال انجام است در دست تهيه است كه با ايجاد بانك مطالعات يكپارچه از بسياري دوباره كاري‌ها جلوگيري مي‌شود.
بقيه اعضاي شورا از جمله اسماعيل دوستي، محمد سالاري، اقبال شاكري، احمد مسجدجامعي و محمد سرخو نيز به فعاليت و كيفيت كار مركز انتقاد داشتند و همان زمان بود كه طرح تشكيل مركز مطالعات شوراي شهر تهران به صورت مستقل از شهرداري تهران مطرح شد؛ طرحي كه البته به‌زودي كم‌رنگ‌تر شد اما همچنان ضرورت آن در پارلمان شهري تهران ديده مي‌شود.
ضعف‌هاي مطالعاتي را قبول داريم
البته همچنان باوجود گذشت يك‌سال از گزارش مركز مطالعات شهرداري تهران در شوراي شهر تهران نواقص اين مركز به قوت خود باقي است. شنيده‌ها حاكي از صرف بودجه‌هاي كلان تحقيقاتي اين مركز خبر مي‌دهند كه بيشتر براي تحقيقات كتابخانه‌يي صرف مي‌شود با اين وجود ناصر اماني، معاون برنامه‌ريزي شهرداري تهران اين موضوع را قبول ندارد. او با اشاره به بودجه 15 تا 20ميليارد توماني كه در لايحه بودجه براي اين مركز تصويب شده است به «تعادل» مي‌گويد: وضعيت مركز مطالعات شهرداري تهران نسبت به گذشته بهتر شده است. البته منظور اين نيست كه تمام مطالعاتي كه اين مركز انجام مي‌دهد به مطالعات كاربردي تبديل شده است و اجرا مي‌شود اما در حال حاضر و به خصوص طي يكي دو سال گذشته وضعيت مركز مطالعات بهبود پيدا كرده است و سعي شده كه مطالعات شهرداري تهران با هدف كاربردي شدن تهيه شود.
همچنين كميته‌هاي كارشناسي در اين مركز تشكيل شده است كه با مسووليت معاونان شهرداري تهران در حال فعاليت است. يك كميته كارشناسي نيز در شوراي شهر پيش‌بيني شده است به‌طوري كه از اين پس پروژه‌هاي مطالعاتي پيش از آغاز در كميته‌هاي گفته شده مطرح مي‌شود تا به تصويب شوراي شهر برسد. ناصر اماني بااشاره به اقداماتي كه براي بهبود وضعيت مركز مطالعات شهرداري تهران انجام شده است، توضيح مي‌دهد: اينها اقدامات مثبتي است كه باعث شده است روند بهبود يابد.
حتي در مورد لوايح و طرح‌هايي كه در دستور كار شورا قرار مي‌گيرد مركز به نحوي عمل مي‌كند كه قبل از اينكه طرح‌ها در دستور قرار بگيرد نظر كارشناسي بي‌طرفانه بدهد و بعضي اوقات حتي ممكن است نظر مركز با لايحه شهرداري هم مغايرت داشته باشد اما ما به عنوان شهرداري هيچ مخالفتي انجام نداديم. ما نيز از رياست مركز خواستيم كه نظرات دقيق كارشناسي در اختيار اعضاي شوراي شهر قرار گيرد. در حال حاضر مركز مطالعات يك نماينده دايم هم در شورا دارد كه در مورد همه طرح‌ها و لوايح به صورت مكتوب نظرات كارشناسي خود را دراختيار شورا قرار مي‌دهد. البته معناي گفته من اين است كه 100درصد مطالعاتي كه در اين مركز انجام مي‌شود كاربردي است اين را قبول داريم كه بخشي از مطالعات ما نيازمندي‌هاي كاربردي - راهبردي شهرداري را تامين نمي‌كند ولي به هر حال وضعيت بهتر شده است.
او گفته‌هايي كه درباره طرح‌هاي بدون مطالعه شهرداري مطرح مي‌شود را تكذيب كرده و مي‌گويد: تمام طرح‌هايي كه گفته شده ازجمله 17شهريور يا پروژه صدر همگي طرح مطالعاتي داشته‌اند. متاسفانه اطلاعات اعضاي شورا در اين باره ناقص است چون امكان ندارد طرحي بدون مطالعه انجام شود. برخي طرح‌هاي پژوهشي شهرداري توسط معاونت‌هاي مختلف شهرداري انجام مي‌شود تا جايي اعضاي شورا آن را موازي‌كاري با مركز مطالعات مي‌دانند كه در اثر ناكارآمدي مركز مطالعات به وجود آمده است. اماني در اين باره نيز توضيخ مي‌دهد: مركز مطالعات ما پژوهش‌هاي راهبردي را انجام مي دهند و معاونت‌هاي ما پژوهش‌هاي كاربردي. اين تقسيم كاري است كه بين معاونت‌ها و مركز مطالعات انجام شده است.