صنعت سیمان یکی از مزیت‌های مهم تولیدی کشور به شمار می‌رود. به گفته کارشناسان، ایران براساس آمارهای جهانی، هفتمین مصرف‌کننده بزرگ سیمان در جهان است و در حال حاضر 73 کارخانه تولید سیمان و 93 خط تولید کلینکر در کشور وجود دارد.
به گزارش ایران جیب به نقل از صمت، این صنعت در شرایط رکود با مشکلات زیادی روبه‌رو شد به گونه‌ای که میزان تقاضا برای سیمان کاهش و منجر به بروز مشکلات مالی عدیده روبه رو شد. کاهش تقاضا برای مصرف سیمان در داخل کشور به دلیل رکود ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی در کشور در حالی است که این تولیدکنندگان برای گسترش بازارهای مصرف خود در کشورهای خارجی نیز با مشکل روبه‌رو شدند. ممنوعیت عراق برای واردات سیمان ایران و هزینه بالای حمل‌ونقل سیمان به سایر کشورها از جمله این مشکلات است. عراق را می‌توان بازار بسیار مناسبی برای تولیدکنندگان این صنعت دانست.
این کشور از لحاظ بعد مسافتی و دسترسی نیز بازار مناسبی برای تولیدکنندگان ایرانی است اما مدتی است واردات سیمان ایران را ممنوع اعلام کرده که این اقدام با توجه به سهم 50 درصدی تولیدکنندگان ایرانی از بازار سیمان عراق شرایط تولیدکنندگان سیمان ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با این حال فعالان این صنعت از بازارهای جایگزین برای صادرات سیمان سخن می‌گویند و معتقدند باید بازارهای مصرف را گسترش داد البته برای گسترش بازارها باتوجه به بعد مسافت با مشکل هزینه‌های حمل‌ونقل روبه‌رو است که قرار شده برای رفع این معضل نیز یارانه‌ای از طرف دولت به صادرکنندگان سیمان تعلق بگیرد تا بازارهای صادراتی خود را از دست ندهند.
جایگاه ایران در بین تولیدکنندگان
به گفته رییس هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان ایران در سال ۲۰۱۴م چهارمین تولیدکننده بزرگ سیمان در جهان بود و در سال ۲۰۱۵م رتبه ایران در بین تولیدکنندگان بزرگ سیمان در جهان به پنجم تنزل یافت؛ مجموع تولید جهانی سیمان در سال ۲۰۱۵م بیش از ۴ میلیارد و ۴۲۲ میلیون تن بود که از این میزان تولید حدود ۲ میلیارد و ۴۷۰ میلیون تن آن مربوط به چین و ۲ میلیارد و ۴۲۶ میلیون تن هم مربوط به سایر کشورها بود. بنابراظهارات محمد اتابک، متوسط رشد تولید جهانی سیمان از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵م حدود ۵/۵ درصد است این در حالی است که متوسط رشد تولید جهانی سیمان بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰م معادل ۳/۶ درصد بود. آنطور که اتابک می‌گوید: درحال‌حاضر ۷۳ کارخانه تولید سیمان در ایران وجود دارد و در سال ۲۰۱۵م ظرفیت تولید سیمان در ایران معادل ۷۹ میلیون و ۷۰۶ هزار تن بود که تغییر چندانی را نسبت به سال ۲۰۱۴م نشان نمی‌دهد، در حقیقت برای نخستین‌بار در ۱۰ سال اخیر، در سال گذشته افزایش ظرفیت تولید سیمان در ایران به صفر رسید.
به باور رییس هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در سال ۲۰۰۴م ظرفیت تولید سیمان ایران حدود ۳۳میلیون تن بود و از آن سال به بعد با اجرای طرح‌های توسعه مختلف ۴۷ میلیون تن به ظرفیت تولید سیمان کشور افزوده شده و این رقم به ۸۰ میلیون تن رسیده است. بنابراظهارات اتابک ۹۳ خط تولید کلینکر در کشور وجود دارد و از این تعداد ۴۷ خط عمری کمتر از ۱۰ سال دارند همچنین صنعت سیمان ایران درحال‌حاضر قادر است ۱۴ نوع سیمان را تولید کند و هم‌اکنون ۲۰هزار نفر به صورت مستقیم در بخش‌های مختلف صنعت سیمان ایران کار می‌کنند و ۱۲۰ هزار شغل نیز به صورت غیرمستقیم وابسته به این صنعت است. اتابک بیان کرده تولید سیمان ایران در سال ۲۰۱۵م معادل ۵۸ میلیون و ۶۹۶ هزار و ۷۶۴ تن بود، این میزان تولید نسبت به تولید سال ۲۰۱۴م افت ۱۲ درصدی را نشان می‌دهد و به این ترتیب رتبه چهارم ایران در بین تولیدکنندگان بزرگ سیمان جهان در سال ۲۰۱۴م به رتبه هفتم در سال ۲۰۱۵م تنزل یافت همچنین درحال‌حاضر سرانه تولید و مصرف سیمان در ایران به ترتیب ۸۸۹ و ۶۵۰ کیلوگرم است.
به گفته اتابک، ایران براساس آمارهای جهانی هفتمین مصرف‌کننده بزرگ سیمان در جهان است، مصرف داخلی سیمان ایران در سال ۲۰۱۵م معادل ۴۸ میلیون و ۶۰۲ هزار و ۹۳۱ تن بود که نسبت به سال ۲۰۱۴م افت ۹ درصدی را نشان می‌دهد. رییس هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان با استناد به آمار، ایران را بزرگترین صادرکننده سیمان جهان در سال ۲۰۱۵م اعلام کرده و گفته است: در سال ۲۰۱۵م صادرات سیمان ایران با افت ۲۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴م به ۱۵ میلیون و ۹۲ هزار و ۴۳۸ تن رسید، عراق با ۴۸ درصد بیشترین سهم از صادرات سیمان ایران را به خود اختصاص داد و افغانستان، کویت و قطر نیز رتبه‌های بعدی را به‌دست آوردند. وی ادامه داده پیش‌بینی می‌شود سرانه مصرف سیمان در منطقه خاورمیانه تا سال ۲۰۲۰م به ۱۱۷۵ کیلوگرم و سرانه مصرف سیمان در ایران به ۸۹۰ کیلوگرم برسد. در این بین ایران موقعیت و دسترسی بسیار مناسبی برای صادرات سیمان به بازار کشورهای منطقه خاورمیانه، شرق افریقا و کشورهای سی‌ای‌اس دارد.
چالش‌های پیش‌روی صنعت سیمان
مشکلات مالی، رکود بخش مسکن و نبود تقاضا برای فروش محصولات از مهم‌ترین مشکلات پیش روی سیمانی‌ها است. در دوران رکود کوره برخی کارخانه‌های سیمان به دلیل مشکل مالی خاموش شد که این وضعیت در تاریخ این صنعت بی‌سابقه بوده است. در سال‌های اخیر یکی از مسائلی که بر مشکلات عدیده صنعت سیمان دامن زد را می‌توان تحریم‌های بانکی دانست. این تحریم‌ها به طورعمده بیشتر سود صادرات سیمان را به جیب دلالان می‌ریخت. صادرات سیمان کشور در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳، حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است.
صنعت سیمان و رشد و فعالیت پایدار این صنعت جدا از پروژه‌های عمرانی، افزایش ساخت‌وساز و رونق مسکن و به تبع آن رشد اقتصادی کشور نخواهد بود. بر این اساس، می‌توان چنین عنوان کرد که در صورت ایجاد تحولات در رویکردهای سیاسی- اقتصادی کشور امکان اینکه صنعت سیمان نیز به دوران رونق خود بازگردد، وجود دارد. بازگشت سرمایه توان تولیدی کشور را در تمامی زمینه‌ها بالا خواهد برد و شروع ساخت‌وسازهای جدید در تاسیسات زیربنایی کشور، توجه بیشتر به پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام یا اجرا نشده و راه‌اندازی کارخانه‌های تولیدی دیگر، صنعت سیمان را جانی دوباره خواهد بخشید. با درنظر گرفتن مشکلاتی که در صنعت سیمان وجود دارد پرداخت مالیات و مالیات بر ارزش‌افزوده نیز بر مشکلات موجود در این صنعت دامن زده است. دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان سیمان پرداخت مالیات به صورت اقساطی در بلندمدت و فرصت دادن به این تولیدکنندگان برای پرداخت مالیات را ازجمله راهکارهایی می‌داند که از فشارهای موجود بر این صنعت می‌کاهد. عبدالرضا شیخان، به صمت گفته است تولیدکنندگان سیمان کشور باید مالیات بر درآمد و مالیات برارزش‌افزوده پرداخت کنند این درحالی است که این تولیدکنندگان مشکل فروش دارند و با وجود مشکلات مالی در این شرکت‌ها انتظار می‌رود با دادن فرصتی به این تولیدکنندگان برای پرداخت مالیات، به آنها کمک شود. عبدالرضا شیخان عنوان کرده باتوجه به مشکلات این تولیدکنندگان باید در بلندمدت و به صورت اقساطی مالیات این شرکت‌ها پرداخته شود.
وی بیان کرده فروش شرکت‌های تولیدکننده سیمان کشور به صورت اعتباری است و این تولیدکنندگان بعد از ۳ماه از خریداران پول خود را دریافت می‌کنند این درحالی است که مالیات برارزش‌افزوده را باید به موقع پرداخت کنند. به گفته دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان سیمان کشور بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده سیمان نیز در شرایط کمبود نقدینگی و با وجود مشکلات مالی این شرکت‌ها، قادر به پرداخت مالیات‌های خود نبودند و جریمه شدند. شیخان اظهار کرده پیشنهاد می‌شود شرکت‌های سیمانی برای پرداخت جریمه‌های خودبه صورت اقساطی و با چک‌های بلندمدت اقدام کنند در این صورت کمک بزرگی به این تولیدکنندگان می‌شود از سویی با توجه به وضعیت سیمانی‌ها و نبود بازار مصرف برای این تولیدکنندگان حداقل تا پایان سال ۹۶ سخت‌گیری در زمینه دریافت مالیات از این شرکت‌ها انجام نشود تا این تولیدکنندگان بتوانند نقدینگی خود را حفظ کنند.
بازارهای صادراتی سیمان ایران
بازار عراق برای سیمانی‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است و بیشترین میزان سیمان نیز به این کشور صادر می‌شود. بیشترین میزان صادرات سیمان ایران به عراق است زیرا به دلیل شرایط مکانی و باتوجه به نزدیکی کارخانه‌ها به مرزهای شهرهای غربی دسترسی ما به بازارهای عراق راحت‌تر است اما مدتی است که واردات سیمان ایران از سوی این کشور ممنوع شده و دلیل آن هم حمایت از صنایع داخلی کشور عراق، رکود پروژه‌های ساخت‌وساز و وجود برخی از ناآرامی‌ها در این کشور عنوان می‌شود. با این وجود به گفته فعالان این صنعت بازهم جای امیدواری برای از سرگیری صادرات سیمان به عراق وجود دارد و درصورتی که این کشور اجازه واردات سیمان را اعلام کند تولیدکنندگان سیمان ایرانی برای واردات سیمان به عراق در اولویت قرار خواهند گرفت.
از طرفی نیز برخی از فعالان صنعت سیمان بازار افریقا را بازاری مناسب برای صادرات سیمان ایران می‌داند. البته مشکلی که در این زمینه وجود دارد هزینه بالای حمل‌ونقل سیمان به افریقا برای صادرکنندگان است اما قرار است با جایگزین شدن بازار افریقا به جای عراق، از سوی دولت یارانه‌ای به صادرکنندگان اختصاص یابد و این موضوع در سازمان توسعه تجارت ایران مطرح شده است. درحال‌حاضر به غیراز عراق، به کشورهای افریقایی، آسیای میانه، حوزه دریای مدیترانه، سریلانکا، یمن و بنگلادش نیز سیمان صادر می‌شود. معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران درباره بازار بنگلادش و اهمیت آن برای تولیدکنندگان ایرانی به صمت گفته است بنگلادش کشوری است که منابع طبیعی ندارد و محصولات مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر وارد می‌کند، کشورهای آسیای شرقی مانند تایلند مواد مورد نیاز تولید سیمان را برای این کشور تامین می‌کردند از این‌رو بنگلادش وابستگی شدیدی به واردات سیمان دارد و خواهان دریافت بیشتر محصولات صادراتی ما و پیوند تجاری گسترده‌تر با ایران است.
به گفته محمدرضا مودودی امارات متحده عربی بیشترین سیمان موردنیاز کشور بنگلادش را تامین می‌کند و این نشان می‌دهد که صادرات سیمان برای اماراتی‌ها توجیه اقتصادی دارد بنابراین برای ایران نیز صادرات سیمان به بنگلادش از لحاظ اقتصادی به صرفه است البته گروه‌هایی از شرکت‌های تامین‌کننده سیمان در بنگلادش هستند و درباره بازار این کشور پژوهش‌هایی را انجام می‌دهند و نتایج نشان داده که این کشور از واردات سیمان ایران استقبال خواهد کرد و بنگلادش سالانه ۲۳۰میلیون تن سیمان مصرف می‌کند. بنابراظهارات معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران در بنگلادش کارخانه سیمان وجود دارد که به واردات کلینکر ایران تمایل زیادی دارند از سویی ما با مازاد کلینکر روبه‌رو هستیم و این فرصت مناسبی برای کشورمان به شمار می‌آید و می‌توانیم بازار خوبی در این کشور داشته باشیم.