حادثه شهران در کمین 400 نقطه تهران

خیلی دور از انتظار نبود، حادثه انفجار لوله گاز در شهران هم به سرنوشت بقیه اتفاق‌ها در ایران دچار شده است: «سخنرانی مسئولان درباره اتفاق و هشدار درباره لزوم جلوگیری از تکرار آن.» جلسه دیروز شورای شهر تهران هم این فرصت را برای اعضای شورا ایجاد کرد تا درباره «آسیب‌پذیری تهران و لزوم توجه به آن» و «ناهماهنگی ارگان‌های مختلف در زمان بروز حادثه» و «جلوگیری از اجرای پروژه‌های بی‌مطالعه» و از این قبیل موارد صحبت کنند.

به گزارش ایران جیب به نقل از شهروند، شهرداری تهران که در تمام روزهای بعد از حادثه تلاش خود را برای تکذیب و انکار احتمال نقش داشتنش در بروز حادثه کرده بود؛ شورای شهر هم دیروز در جلسه غیرعلنی‌اش از آسیب‌پذیری تهران در برابر حادثه‌هایی با این مقیاس ابراز نگرانی کرد. رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و خدمات شهری شورای شهر تهران ازجمله اعضایی بود که به موضوع پرداختند. به گفته او، حادثه شهران نشان داد که آسیب‌پذیری شهر تهران و شهرهای بزرگ کشور در برابر حوادث احتمالی مثل زلزله بسیار بالاست. در این «حادثه محدود» حوزه‌های مختلف در مرحله بحران سردرگم بودند و مدیریت و فرماندهی واحدی نداشتند. حافظی ضعف ساختاری ستاد مدیریت بحران کشور را یکی از دلایل سردرگمی دانسته و گفته سایر دستگاه‌ها از ستاد مدیریت بحران تبعیت نمی‌کنند و بهتر است این ستاد به سطح معاون رئیس‌جمهوری ارتقا یابد تا بتواند تمام دستگاه‌های اجرایی را تحت امر خود قرار دهد. به اعتقاد او، مجلس نهم شورای شهر را رقیب خود می‌دانست و همکاری لازم را نداشت و  در همین ارتباط از مجلس دهم خواست با تصویب طرح مدیریت یکپارچه شهری زمینه فرماندهی واحد در عملیات مقابله با بحران را فراهم کند.

در این جلسه «تحقق مدیریت یکپارچه شهری» نسخه اغلب اعضای شورای شهر تهران برای کاهش ناهماهنگی در مواقع بحران بود. همین موضوع رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران را به این فکر انداخت تا به همکارانش در شورا پیشنهاد دهد «یک مدیریت یکپارچه غیررسمی» تشکیل دهند. محمد سالاری معتقد است «وقتی نمی‌گذارند مدیریت یکپارچه ایجاد شود» باید برای شهری که آبستن حوادث است «خودمان» کار کنیم.

به گفته سالاری، شهرداری تهران چند سالی می‌شود که رصدخانه  شهری ایجاد کرده که باید در آن تمام اطلاعات شهری گنجانده شود، اما وزارتخانه‌ها به جای آن‌که اطلاعات خود را در اختیار این رصدخانه بگذارند در اقدامی موازی رصدخانه خودشان را ایجاد کرده‌اند. به اعتقاد سالاری، اگر وزارتخانه‌ها اطلاعات مورد نیاز ازجمله نقشه‌های تاسیساتی را در اختیار شهرداری بگذارند، شاهد چنین حادثه‌هایی نخواهیم بود. سالاری در ادامه پیشنهاد ایجاد مدیریت یکپارچه شهری غیررسمی، گفته با این اقدام هر چند نمی‌توان از بروز حوادث جلوگیری کرد، اما به یقین ابعاد آن بسیار کاهش خواهد یافت.

ادامه اختلاف نظرها درباره علت حادثه

محسن سرخو، دیگر عضو شورای شهر تهران بود که درباره تبعات این حادثه صحبت کرد و گفت شهرداری «نباید بدون دریافت استعلامات پروژه اجرا کند.» به گفته رئیس کمیته حمل‌ونقل شورای شهر تهران، باید مهندسان مشاور را ملزم کرد که در پروژه‌های عمرانی به‌ویژه اجرای تونل‌ها که تغییر مسیر آب رخ می‌دهد، رفتار خاک را به دقت تحلیل کنند تا شاهد ایجاد حفره‌های آنچنانی نباشیم. به اعتقاد سرخو، در حادثه اخیر شرکت پیمانکار مسئولیت اصلی را دارد، چرا که ‌باید مطالعات دقیقی را انجام می‌داده و استعلامات مورد نیاز از سازمان‌های تاسیساتی (آب، برق و گاز ) دریافت می‌کرده که البته اقدام به این کار کرده «ولی به‌موقع هم جواب نگرفته، اما این دلیل نمی‌شود که شروع به عملیات کند.» سرخو همچنین با اشاره به این‌که باید از این حادثه درس گرفت، گفت این حادثه به ما نشان داد که «کارگاه‌های مترو آسیب‌پذیرند» که این آسیب‌پذیری باید رفع شود تا در بحران‌های بدتر دچار مشکل نشویم. اقبال شاکری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران هم دیگر عضو شورا بود که «انجام مطالعات دقیق ژئوتکنیکی» را لازمه اجرای پروژه‌ها دانست و اعلام کرد تا وقتی این مطالعات انجام نشده «نباید پروژه‌ای اجرا شود، ولو به قیمت زمان‌بر شدن آن.» شاکری همچنین گفته مدیریت شهری تهران و شورای شهر «باید صدقه بزرگی کنار بگذارند» چرا که اگر این حادثه در ساعاتی غیراز ساعت حادثه اتفاق می‌افتاد، تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها بسیار فراوان می‌شد. این عضو شورا هم معتقد است باید «از این حادثه درس گرفت.»

به اعتقاد شاکری، خطرناک‌ترین قسمت کار در حوزه شهری «فضای زیرسطحی است» بنابراین باید مطالعه دقیق فضای زیرسطحی انجام شود. این عضو شورای شهر تهران برخلاف ادعای شهرداری تهران که معتقد است حفاری مترو عامل این حادثه نبوده، مسئول اصلی پاسخگویی درباره حادثه را «مشاور حمل‌ونقل در ساخت مترو» دانسته چرا که این مطالعات مربوط به آنهاست. او البته گفته دستگاه‌های اجرایی نظیر آب و برق و گاز هم باید پاسخگو باشند که «آیا آنها نقشه‌های زیرسطحی تاسیساتشان را دارند؟»  علی صابری، عضو حقوقدان شورای شهر تهران هم پیشنهاد کرد ساختمان‌ها به صورت اجباری بیمه شوند. به گفته او، پیچیدگی زندگی شهری به ما این امکان را نمی‌دهد که به راحتی به آسیب‌دیدگان کمک کنیم و نیز مقصر را نمی‌توان به راحتی پیدا کرد. صابری معتقد است اگر بیمه برای ساختمان‌ها همانند خودرو اجباری شود و نیز خود شهرداری مانند سایر سازمان‌ها بیمه شود، می‌توان به جبران خسارات آسیب‌دیدگان امیدوار بود.

اسماعیل دوستی، نایب‌رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران هم در جلسه دیروز توصیه کرد در بررسی‌های کارشناسی از حوادث به‌ویژه حادثه اخیر «قبل، حین و بعد حادثه مورد بررسی قرار گیرد» تا از حوادث آینده جلوگیری شود. به گفته او، در کشور فقط بعد از بحران بررسی می‌شود.

دوستی با اشاره به این‌که بررسی نکردن دقیق موجب گمانه‌زنی می‌شود، پرسیده قبل از بحران در مسیری که تونل مترو عبور می‌کرده «آیا گمان نمی‌کردند آنجا حفره‌ای وجود داشته باشد؟» این درحالی است که در شهر تهران کلی خطوط تاسیساتی، نظیر آب و برق و گاز وجود دارد و این درحالی است که خود این سازمان‌ها نظیر گاز اطمینان ندارند که لوله‌های انشعابات استاندارد است.

تهران 400 نقطه مانند شهران دارد

محمدباقر قالیباف، شهردار تهران هم که در این جلسه حضور داشت گفته اگر می‌خواهیم شهری ایمن داشته باشیم «باید شبکه استاندارد زیرسطحی یا کانال مشترک تأسیسات شهری» ایجاد کرد که این امر هم «مستلزم ایجاد مدیریت یکپارچه است.» قالیباف همچنین گزارشی از اقدامات شهرداری در زمان بروز حادثه شهران ارایه کرد و گفت در همان دقایق اول نیروهای آتش‌نشانی در فاصله زمانی ٢ دقیقه در محل حادثه حضور یافتند. قالیباف گفته در بررسی حادثه، شهرداری تهران از موضع دفاع از حقوق شهروندی وارد شده است و خواستار تهیه گزارش دقیقی از خسارت‌های به‌بار آمده و صورت‌برداری از این خسارات شده است. در ادامه شهردار تهران شائبه برخورد دستگاه‌های حفاری با لوله گاز را رد کرد. به گفته او برخورد بیل مکانیکی یا لودر یا ماشین حفاری با لوله گاز کاملا منتفی است چرا که «از تاریخ ٢٦ اردیبهشت‌ماه هیچ فعالیت کارگاهی در تونل مترو که از این مسیر عبور می‌کرده انجام نشده» و البته این تونل استحکام‌سازی هم شده بود.

او همچنین این موضوع را که گفته می‌شود «تونل مترو مقاوم‌سازی نشده بود» درست ندانست و در ادامه به یکی از فاجعه‌های زمان مدیریتش که یک نفر در آن کشته شد، رجوع کرد و مدعی شد: «از این دست شایعات در زمان اجرای تونل توحید هم ایجاد کرده بودند، زمانی که حجم عظیمی از خاک بر تاج تونل ریخت و حفره‌ای ١٨ متری ایجاد کرد.» شهردار تهران باز هم ادعا کرد: «حفره تونل توحید هیچ ارتباطی با تونل نداشت ولی چون آن قسمت را هنوز لاینینگ نکرده بودیم، حجم عظیم خاک بر تاج تونل وارد شد.»
قالیباف همچنین بر لزوم «ایجاد کانال مشترک تاسیسات شهری» هم تأکید کرد. به گفته او امروزه هر دستگاهی حفاری می‌کند که این خود یک عامل تهدیدزا است درحالی‌که اگر مدیریت یکپارچه وجود داشت با ایجاد کانال مشترک تاسیسات چنین وضعیتی به وجود نمی‌آمد. شهردار تهران به کسانی که می‌پرسند چرا شهرداری این کار را نمی‌کند هم پاسخ داد. به گفته او، وقتی از برنامه سوم تا برنامه پنجم موضوع مدیریت یکپارچه مطرح می‌شود و قانون می‌شود و حتی ابلاغ هم می‌شود، اما اجرا نمی‌شود دست شهرداری بسته می‌ماند.

قالیباف با اشاره به این‌که تهران ٤٠٠ نقطه مشابه شهران دارد که احتمال بروز حادثه در آنها می‌رود، گفت: امروزه شهر‌هایی در دنیا ایمن هستند که شبکه عظیم استاندارد زیرسطحی داشته باشند، شبکه حمل‌ونقل، فاضلاب، آب‌های زیرسطحی و اگر بخواهیم تهران را از این منظر مورد بررسی قرار دهیم باید بگوییم شهر ما در حوزه زیرساخت‌های شهری استاندارد نیست و با استاندارد‌های دنیا فاصله‌ای زیاد دارد.