چند سالي است كه شبكههاي مجازي داراي نقش پررنگي در زندگي روزمره ما شده است. زماني بود كه همه ارتباطات از طريق جلسات برگزار ميشد و جلساتي مانند كميسيونها، محلي براي گرفتن جديدترين اخبار در حوزههاي مختلف اقتصاد بود.
به گزارش ایران جیب به نقل از تعادل، امروز اما بسياري از اين گفتوگوها در فضاي مجازي برگزار ميشود. تقريبا همه تشكلهاي فعال اقتصادي كشور داراي گروههاي مختلف تلگرامي، وايبري و شبكههاي ديگر مجازي و اجتماعي هستند. بسياري از مباحث در همين شبكههاي مجازي برگزار ميشود و حتي شاهد رايگيري در اين فضاها هستيم. اما سوال اين است كه آيا اين شبكههاي اجتماعي ميتوانند روزي جايگزين تشكلهاي بخش خصوصي شوند؟
شروع رايگيريهاي مجازي در تشكلها
در دوره قبل اتاق بازرگاني عملا 2 گروه در اتاق بازرگاني ايران وجود داشت كه به صورت اقليت و اكثريت فعاليت ميكردند. اين گروهها از شبكههاي اجتماعي و در آن زمان وايبر استفاده ميكردند و اوج استفاده مربوط به رايگيري درون گروهي در يكي از انتخابات نايبرييس بود. اين روال
كم كم باعث شد كه در دوره قبل اتاقهاي بازرگاني پيشنهاد ايجاد اتاق بازرگاني مجازي توسط اعضا مطرح شود.
حضور اعضا در جلسات هيات نمايندگان يكي از پرهزينهترين جلسات ماهانه تشكلها را رقم ميزند. حدود 300 نفر از اعضاي هيات نمايندگان اتاق ايران ساكن تهران نيستند و بر همين اساس هر ماه حداقل يك بار بايد به تهران سفر كرده و اين گردهمايي ماهانه هزينههاي سفر و اقامت زيادي براي اين تشكل در پي دارد. اين هزينه جدا از هزينه فرصت حضور 300 چهره مطرح اقتصادي است كه هر روز آنها درآمد زيادي ايجاد ميكند.
بر همين اساس پيشنهاد ايجاد هيات نمايندگان به صورت مجازي و در قالب ويديو كنفرانسها مطرح شد. اين موضوع حتي در دوره اخير در دستور كار هيات رييسه نيز قرار گرفت و مسوولان فني اعلام كردند، چنين كاري كاملا ممكن است اما تاكنون اجرايي شدن اين طرح عملياتي نشده است. در كنار هيات نمايندگان جلسات كميسيونها نيز با تاخير بسيار برگزار ميشود كه علت آن همين عدم حضور اعضاست. با اين شرايط به نظر ميرسد حداكثر در دوره آينده اتاق بازرگاني شاهد حضور جلسات مجازي در هيات نمايندگان هستيم. اين موضوع ميتواند آغازي براي فعاليت مجازي تمامي تشكلهاي بخش خصوصي باشد. در حال حاضر بسياري از تشكلهاي ايران ماهيتي ملي دارند. اين تشكلهاي ملي داراي اعضاي زيادي در سراسر كشور هستند اما عملا امكان برگزاري جلسات آنها بسيار محدود است. نتيجه اين موضوع رياست و محوريت نسبي تهرانيها بوده است در حالي كه ميتوان انتظار داشت با استفاده از پروژه جلسات مجازي اين كار به صورت متفاوتي انجام شود.
جايگزيني نقش تشكلهاي نسل دوم با شبكههاي اجتماعي
اما اگر مساله از زاويه بالاتري نگاه شود، متوجه احتمال تغييرات ديگري در ساختار تشكلها به وسيله اين ابزارهاي مجازي ميشويم. تشكلهاي نسل اول، تشكلهايي با وظايفي همچون ايجاد ارتباط ميان اعضا درون تشكلي، حمايت از اعضا و افزايش قدرت چانهزني و لابي ميان تشكلها بود اما اين نقش به مرور افزايش يافت. در اوائل قرن بيستم ميلادي و همگام با توسعه هرچه بيشتر تشكلهاي كشورهاي توسعه يافته، رويكرد حاكميت محور و غفلت از پتانسيلهاي جمعي منسوخ و ماموريت و رسالت جديدي در تشكلها تعريف شد، لذا تشكلهاي نسل دوم به سمت
عضو محوري، ايجاد ارتباط بين اعضا، خلق شبكههاي كسب و كار و برقراري رابطه با فعالان اقتصادي كشورهاي ديگر متمايل شدند و اين هم افزايي رونق بيشتر كسب و كار را در پي داشت.
در 30سال گذشته تشكلهاي اقتصادي وظائف ويژهيي براي خود تعريف كردهاند و خوشبختانه افزايش سطح توسعهيافتگي در كشورهاي مختلف باعث ارتقاي تفكر و دانش مديريتي شده است و بر همين اساس تشكلها به اين نتيجه رسيدهاند كه ميتوانند نسبت به بهبود وضعيت جامعه از دريچه اقتصاد، حقوق بشر، فقر، محيط زيست، ايجاد ارتباطات گسترده با ساير سازمانهاي غيردولتي و جهاني، صندوق بينالمللي پول و... متعهد شوند و در پي اين ديدگاه تشكلهاي نسل سوم با تفكر جامعه محوري به مرحله ظهور رسيدند.
اما سوال اصلي اين است كه در چنين شرايطي چه ميزان از اين نقشها توسط شبكههاي اجتماعي عملياتي ميشود؟ موضوع ارتباط ميان اعضا از طريق شبكههاي اجتماعي سادهترين استفاده از اين پتانسيل است كه اتفاقا همين سطح امروز مورد استفاده قرار گرفته است. اما در نسل دوم شبكهسازي يكي از اصلهاي اساسي تشكلي است. در حقيقت در نسل اول اعضا دور يكديگر جمع ميشدند تا بتوانند با كمك هم مشكلات صنف را حل كنند اما در تشكلهاي نسل دوم تشكل محل مذاكرات B2B و ابزاري براي گسترش روابط تجاري و بازاريابي اعضاست. طبيعتا در اين شرايط ميتوان انتظار داشت كه شبكههاي مجازي حتي بهتر از جلسات حضوري بتواند در اقتصاد نقشآفرين باشد.
امروز كانالهاي تلگرام بسيار بهتر از يك تشكل ميتواند بحث بازاريابي بين بنگاهي را انجام دهد اما اين شبكههاي اجتماعي فاقد اعتبار تشكلها هستند. حال اگر تشكلي معتبر چنين شبكههايي را ايجاد كند نتيجه چه خواهد شد؟ همه اينها اين نظريه را ايجاد ميكند كه در آينده شاهد ايجاد تشكلهايي مجازي در قالب تشكلهاي نسل دوم خواهيم بود. تشكلهايي كه عملا تنها يك دفتر دارند اما در داخل شبكههاي اجتماعي ارتباطات گستردهيي ميان اعضاي خود پديد ميآورند.
تشكلهاي نسل سوم داراي قدرت نقش آفريني در عرصه اجتماعي و دولتي هستند. شايد اين نقش براي يك تشكل خصوصي كمتر در نظر گرفته شود اما براي كمپينهاي اجتماعي همين تشكلهاي مجازي ميتوانند بسيار نقشآفرين باشند.
فرهنگ تجاري جهان هنوز پاسخگو نيست
مجيدرضا حريري نايبرييس اتاق بازرگاني مشترك ايران و چين درباره نقش شبكههاي اجتماعي در جايگزيني تشكلها در گفتوگو با «تعادل» اعلام كرد: هنوز در شرايط فعلي شبكههاي اجتماعي و ابزارهاي IT تنها در حد يك ابزار براي كمك به ارتباطات مطرح است و نميتوان تصور كرد كه در آينده نزديك بتوانيم شاهد ايجاد تشكلهاي مجازي باشيم.
به گفته حريري تشكلهاي صنفي از طريق ارتباط با اعضاي خود ميتوانند، تقويت شوند به همين دليل تمامي ابزارهاي ممكن را در اختيار ميگيرند و امروز شاهد هستيم كه شبكههاي مجازي و اجتماعي حتي جايگزين سايتهاي رسمي روابط عمومي تشكلها شده است اما هنوز شرايط فرهنگ اقتصادي آماده پذيرش اين كار به عنوان يك آلترناتيو براي تشكل نيست.
نايبرييس اتاق بازرگاني ايران و چين افزود حتي در مذاكرات تجاري هم با وجود اينكه همه فكر ميكردند شبكههاي اجتماعي يا امكانات ويديو كنفرانس ميتواند جايگزين سفرهاي تجاري شود هنوز مذاكرات رودررو حرف اول را ميزند و براي امضاي يك قرارداد تجاري حتما شاهد حضور افراد در جلسات گفتوگوي مستقيم هستيم. به همين دليل نميتوان تصور كرد كه در آينده نزديك اين فرهنگ به قدري تغيير كند كه افراد تشكلها را به صورت مجازي اداره كنند. حريري همچنين با اشاره به نقش مهم شبكههاي مجازي افزود اين شبكهها امروز توانستهاند مانند يك اتاق فكر عمل كنند و حتي شاهد شكلگيري كنفرانسهاي مجازي در اقتصاد هستيم اما واقعيت اين است كه اين جلسات براي تصميمگيري نيست و تنها قالب نظرسنجي و گفتوگو دارد. به گفته نايبرييس اتاق ايران و چين اعتبار تشكل هنوز به وجود فيزيكي آن است به همين دليل بايد حتما دفاتر رسمي و سازماني مشخص براي تشكل وجود داشته باشد و حتي فروشگاههاي اينترنتي معتبر خود داراي ساختار اداري و تشكيلاتي گستردهيي در اقتصاد هستند.
مرحله اول پذيرش جلسات مجازي
در همين رابطه محمدرضا طلايي رييس كميسيون فناوري اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد رسانه اتاق بازرگاني ايران در گفتوگو با «تعادل» گفت: اصولا IT موتور محرك اقتصاد است و امروز مزيت اقتصادها بر اساس مزيت آنها در قدرت رقابت در بخش IT مطرح ميشود و اطلاعات حرف اول را براي تقويت يك اقتصاد ميزند اما در شرايط فعلي نميتوان شرايطي را متصور بود كه IT جاي نظام تشكلي كشور را بگيرد.
به گفته رييس اتحاديه توليدكنندگان و صادركنندگان نرمافزار ايران هنوز در مرحلهيي هستيم كه ابزارهاي IT مانند شبكههاي مجازي و شبكههاي اجتماعي تنها ابزاري در دست اقتصاد است. به گفته وي ما مدت طولاني است كه امكان برگزاري ويديو كنفراس در هيات نمايندگان اتاق ايران را داريم تا به جاي يك جلسه در ماه شاهد 4 جلسه هيات نمايندگان در ماه باشيم اما اين كار انجام نشده است. طلايي تاكيد داشت: براي تسهيل ارتباط ميتوان روي اين شبكهها حساب ويژه باز كرد اما امكان جايگزين آنها در شرايط فعلي قياس معالفارغ است و هنوز در مراحل اوليه استفاده از IT در تشكلها هستيم.
آيندهپژوهي تشكلي
هماكنون در جهان امكان شكلگيري شبكههاي همكاري مجازي ميان فعالان اقتصادي كاملا فراهم است. اين موضوع در بخشهايي كه اطلاعات اهميت بيشتري و نقش روشنتري دارد مانند بازار سرمايه بيشتر ديده ميشود و بر همين اساس فرومهاي تخصصي نقش پررنگي در عرصه اقتصاد ايفا ميكنند. اگر قبول كنيم كه روال حركت تشكلها به سمت تشكلهاي نسل دوم و سوم است طبيعتا در آينده نه چندان دور اين فرومها ميتوانند بخش مهمي از وظايف تشكلي را ايفا كنند. اما مشكل برنامهريزي تشكلي امروز ماست. اگر اعتقاد داشته باشيم كه 20 سال آينده فضاي مجازي ميتواند بسياري از وظايف تشكلي را ايفا كند آنگاه سرمايهگذاري امروز تشكلها در بخش ساختمان و ايجاد ساختار اداري ديگر معني خاص نخواهد داشت و شاهد خواهيم بود كه در سالهاي آتي بسياري از اين ساختارهاي فيزيكي بلااستفاده باقي خواهد ماند.