گردشگري سلامت مدتها محل درآمدزايي كشورهاي پيشرفته بوده است اما به تازگي كشورهاي ديگر هم شروع به سهمخواهي از اين بازار بزرگ كردهاند. معاونت درمان وزارت بهداشت دستورالعمل تاسيس دپارتمان پذيرش بيماران بينالملل را به بيمارستانها ابلاغ كرده است و اينها همه در حالي است كه معاون درمان وزير بهداشت به تازگي اعلام كرده كه دريافتي بيمارستانها از محل هتلينگ بيمارستاني، كمتر از هزينههاي آنهاست و در واقع آنها از اين ناحيه حتي ضرر هم ميكنند. بررسيهاي «تعادل» اما نشان ميدهد وضع بيمارستانهاي خصوصي در زمينه هتلينگ بيمارستاني چندان بد نيست، تا آنجا كه برخي بيمارستانهاي خصوصي در تهران، بابت ارائه يك شب خدمات هتلينگ، 5ميليون تومان از بيمار و همراهش طلب ميكنند. در شرايطي كه برخي كشورها مانند تركيه و هند توانستهاند از بازار رو به رشد گردشگري سلامت براي خود ماهي بگيرند، آيا ايران هم ميتواند از اين بازار استفاده كند؟
به گزارش ایران جیب به نقل از تعادل، ارائه خدمات درماني به بيماران خارجي از ديرباز در نزد كشورهاي پيشرفته به عنوان يكي از راههاي درآمدزايي به حساب ميآمده است، اما در دهه گذشته با توجه به گران شدن ارائه خدمات درماني روند اين صنعت تغيير جهت داده و تعدادي از كشورهاي در حال توسعه كه در زمينه ارائه خدمات درماني به پيشرفتهاي قابل توجه دست پيدا كردهاند، قادرند خدمات درماني ارزانتر از كشورهاي پيشرفته را ارائه دهند. اين مساله منجر به سرازير شدن تعداد كثيري از بيماران خارجي كه به دنبال خدمات ارزان و با كيفيت قابل قبول در زمينه درمان هستند به اين كشورها شده است.
كشور ما جزو يكي از اين كشورها است كه علاوه بر جاذبههاي فراوان براي جذب گردشگر، در عين حال، تواناييهاي زيادي نيز در زمينه سلامت به دست آورده است. كيفيت خدمات سلامت ارائه شده در ايران، از بسياري از كشورهاي منطقه بالاتر است و حتي در بعضي از موارد (همانند پيوند اعضاء، نازايي و...) در سطح بينالمللي، حرفهاي زيادي براي گفتن دارد.
از طرفي هزينههاي خدمات ارائه شده، حتي در بخش غير دولتي، بسيار پايينتر از كشورهاي اروپايي و حتي قابل رقابت با كشورهاي موفق در صنعت گردشگري سلامت است. تمامي اين موارد باعث ايجاد پتانسيلهاي لازم در كشورمان شده است تا به عنوان مقصد درماني براي بسياري از بيماران خارجي قرار بگيرد. با وجود تمامي موارد فوق و پتانسيل بالاي كشور در اين زمينه، در حال حاضر ساز و كار مناسبي براي فعاليت اين صنعت در كشور طراحي نشده است و نگراني از بين رفتن بازار سلامت ايران در كشورهاي همسايه، به دليل ورود افراد غير متخصص در اين بازار وجود دارد.
امروزه در سطح بينالمللي در صورتي كه يك بيمارستان بخواهد در زمينه بينالمللي فعاليت داشته باشد، ميبايست فرآيندي را در بيمارستان طراحي كند كه خدمات درماني به بيماران بينالملل در سريعترين زمان ممكن و خارج از نوبت و به شكل مطلوب و با كمترين هزينه ارائه گردد، و علاوه بر آن فرآيندهايي نيز در زمينه چگونگي پذيرش بيماران قبل از وارد شدن به كشور و همچنين چگونگي انتقال آنها از فرودگاه، خدمات رفاهي خارج از بيمارستان از جمله تهيه هتل، ترانسفر داخل شهري و خدمات تفريحي و گردشگري بايستي دربرنامهريزي بيمارستان در نظر گرفته شود.
راهكاري كه در ساير كشورهاي موفق در زمينه گردشگري سلامت انديشيده شده است، ايجاد و راهاندازي دپارتمان پذيرش بيماران بينالملل (IPD) در بيمارستانهاي كشور است كه به عنوان يك راهكار مناسب در سطح بينالمللي مورد پذيرش و تاييد قرار گرفته و مدت كوتاهي است كه در ايران هم توجهها را به سمت خود برگردانده است.
وقتي از IPD حرف ميزنيم از چه حرف ميزنيم؟
IPD به منزله پيشخوان ارتباط بيمارستان با بيماران خارجي از نخستين تماس تا دريافت درمان و مراجعت به وطن و دريافت مراقبتهاي پس از عمل است. كاركرد IPD در بيمارستانهاي كشور اعم از دولتي و خصوصي شامل مواردي از اين قبيل است: پاسخگويي به بيماران اعم از ارتباط تلفني، ايميلي يا برقراري كنفرانس با پزشك معالج، هماهنگي با پزشك معالج و واحدهاي بيمارستان اعم از درمانگاه، پاراكلينيك، اتاق عمل، بخش بستري، ترخيص و امور مالي جهت تسهيل فرآيند تشخيص و درمان و ارتباط با ارجاعكننده بيمار، انجام برآورد هزينه تقريبي درمان و اعلام آن به بيمار پيش از سفر، ارتباط با ارجاعدهنده بيمار و تعامل بر اساس قرارداد معتبر، هماهنگي با بخشهاي پشتيباني خارج از بيمارستان جهت خدمات مورد نياز بيمار و همراهان وي اعم از استقبال و بدرقه فرودگاهي، هتل، مترجم وساير نيازهاي رفاهي و گردشگري. IPD ميتواند به عنوان يك واحد حقوقي جدا اما وابسته به بيمارستان مديريت برنامههاي گردشگري درماني را اعم از بازاريابي و فروش و خريد خدمت از بيمارستان را بر عهده بگيرند. معاونت درمان وزارت بهداشت دستور العملي جامع را تنظيم و به بيمارستانها تقديم كرده است تا نسبت به ايجاد اين واحد اقدام كنند. بنا به آخرين آمارها در حال حاضر 201 واحد بيمارستاني در ايران بخش IPD را راهاندازي كردهاند. به سراغ يكي از اين بيمارستانها در غرب تهران رفتيم. خانم غفاري مسوول روابط عمومي بيمارستان ابن سينا در گفتوگو با «تعادل» گفت: «ميزان استقبال بيماران خارجي كه عمدتا عرب هستند در دو سال اخير به چند دليل افزايش پيدا كرده است. دليل اول اينكه تعرفه درمان در كشور ما براي آنها مناسب است و ترجيح ميدهند براي درمان به كشور ما بيايند تا به كشورهاي غربي بروند و هزينههاي سنگين بپردازند. دليل دوم اينكه پزشكان ايراني از آوازه خوبي برخوردارند و عمدتا حاذق هستند كه كشورهاي همسايه در اين مورد كمبود دارند. ديگر اينكه به لحاظ نزديكي اعتقادي و مذهبي بين كشور ما و كشورهاي مسلمان منطقه بيماران خيالشان از اين بابت راحت است. دليل ديگر اين است كه از آنجا كه همميهنان ما به كشورهاي همسايه مثل عراق رفت و آمد زيادي دارند مردمان اين كشورها با فرهنگ و تا حدودي زبان كشور ما آشنايي دارند و كمتر احساس غريبي ميكنند. و بالاخره آخرين و واضحترين دليل هم نزديكي از لحاظ بعد مسافت و سهولت در سفر است.»او ادامه داد: «در سال گذشته معاونت درمان وزارت بهداشت دستورالعملي را به تمام بيمارستانهاي دولتي و خصوصي ابلاغ كرد كه بر طبق آن بيمارستانها موظف شدند بخشي مربوط به گردشگران سلامت كه به اختصار IPD ناميده ميشوند مهيا كنند و سياستهاي تشويقي خاصي براي بيمارستانها در نظر گرفته شد. همچنين تبليغاتي در اين زمينه توسط وزارت بهداشت و خود بيمارستانها انجام گرفته است.»
او در مورد راهاندازي بخش IPD گفت: «بخش IPD كمتر از يك سال است كه در بيمارستان ابن سينا راهاندازي شده است اما تختهاي VIPچندين سال است كه مشغول به كار شدند.»
خانم غفاري افزود: «معمولا بيماراني كه بيمه تكميلي دارند و دوره بستري آنها كوتاهمدت (يك الي دو روز) است از اتاقهاي VIP استفاده ميكنند. همچنين بيماراني كه جهت انجام عملهاي خاص از جمله زيبايي بستري ميشوند و هزينههاي بيمارستان برايشان اهميتي ندارد عمدتا از اين اتاقها استقبال ميكنند. به دليل اينكه ايجاد بخش IPD از نظر اقتصادي براي مجموعه به صرفه باشد در مواقعي كه متقاضي خارجي استفاده از اين بخش وجود نداشته باشد ما اين اتاقها را به متقاضيان داخلي عرضه مينماييم.»
تخت پادشاهي در بيمارستان
در تماس با بيمارستانهاي مختلف دولتي و خصوصي اكثريت قريب به اتفاق آنها هيچگونه اطلاعاتي راجع به بخش IPD نداشتند. اين امر يا به كم كاري بيمارستانها در راهاندازي اين بخش برميگردد يا به كمبود اطلاعات پاسخگويان. اين در حالي است كه گفته ميشود در برخي بيمارستانها، بخش VIP و بخش IPD، عملاٌ يكي هستند. در ادامه قيمت اتاق VIPچند بيمارستان خصوصي و دولتي را آوردهايم كه نشاندهنده اختلافهاي تعجببرانگيز است. اين قيمتها فقط مربوط به يك شب بستري در اتاق VIP است. بيمارستان امام خميني 400 الي 500هزار تومان، بيمارستان خصوصي آريا 734هزار تومان، بيمارستان عرفان 4.5 الي 5ميليون تومان، بيمارستانهاي خصوصي پاسارگاد، آتيه و آراد 800هزار تومان، بيمارستان ابن سينا يكميليون و 290هزار تومان، بيمارستان خصوصي دي يكميليون و 370هزار تومان و بيمارستان پارسيان يكميليون و 200هزار تومان.
در همين حال، معاون درمان وزير بهداشت فاصله ميان قيمت تمام شده خدمات در بيمارستانها و تعرفههاي مصوب را باعث تاثير منفي بر كيفيت خدمات دانست و آن را خلاف قانون عنوان كرد.
به گزارش ايسنا، دكتر محمدآقاجاني با انتقاد از فاصله ميان قيمت تمام شده خدمات و تعرفههاي مصوب، اظهار كرد: تعرفههاي پزشكي طبق برنامه پنجم توسعه بايد براساس قيمت تمام شده خدمت باشند كه البته
حق الزحمه پزشك نيز بخش كوچكي از آن است. وي افزود: «در حال حاضر فاصله تعرفهها با قيمت تمام شده خدمت، بسيار زياد است؛ مثلا تعرفه خدمات هتلينگ و يك شب اقامت بيمار در بيمارستانهاي دولتي حدود 108هزار تومان است، در حالي كه همين خدمت براساس مصوبه شوراي عالي بيمه براي امسال 203هزار تومان است؛ اين يعني تنها نيمي از هزينهها به بيمارستان پرداخت ميشود.»
معاون درمان وزير بهداشت اين فاصله را باعث ارائه نامناسب خدمت در بيمارستانها دانست و افزود: «اين موضوع خلاف قانون برنامه پنجم توسعه است، چراكه قيمت تمام شده با تعرفهها فاصله زيادي دارد. به همين دليل است كه شوراي عالي بيمه هر سال بايد براساس قانون نرخها را مشخص كند، اما به دليل محدوديت منابع هنوز با قيمت تمام شده فاصله زيادي داريم و البته چند سال است كه تعرفهها با تاخير اعلام ميشوند.»
وي در پايان گفت: «اين فاصله كسري ميان تعرفههاي مصوب و قيمت تمام شده خدمت، اعتبار بيمارستانها را در پي دارد و نشاندهنده فاصله بين هزينه و درآمد است. در نتيجه تاثير خود را بر كيفيت خدمات نشان ميدهد.»اختلاف قيمتها حتي در بين بيمارستانهاي خصوصي كه بعضا تا شش برابر گرانتر است، نشاندهنده لزوم نظارت بيشتر بر نحوه قيمتگذاري و ارائه خدمات در اينگونه بيمارستانها است.
باري بر دوش خصوصيها
داوود دانش جعفري، وزير پيشين اقتصاد و مشاور كنوني وزير بهداشت، نيز در گفتوگويي كوتاه با خبرنگار روزنامه «تعادل»، از سهم بيشتر بخش خصوصي در زمينه گردشگري سلامت گفت. از او پرسيديم در حالي كه كشورهاي مانند تركيه و هند مراكز درماني اي دارند كه صرفاً به بيماران خارجي ارائه خدمت ميكنند، ايران چه برنامهيي براي گردشگري سلامت در مراكز درمانياش دارد. دانشجعفري پاسخ داد: «گردشگري سلامت يكي از حوزههاي جذاب اقتصادي است كه ميتواند جايگزين واردات شود. در حال حاضر تعداد زيادي از بيماران ما براي انجام خدمات خاص به كشورهاي اطراف مراجعه ميكنند پس در صورتي كه مراكز بيمارستاني داخلي اين خدمات را انجام بدهند در واقع از خروج ارز جلوگيري شده است. مهم اين است كه تعداد دستگاهها و خدمات به گونهيي باشد كه بيماران ما براي خدمات درماني به خارج از كشور نروند.»
مشاور وزير بهداشت ادامه داد: «عمده گردشگران سلامت ما به بيمارستانهاي خصوصي مراجعه ميكنند و صادقانه بگويم كه ما در بيمارستانهاي دولتي عرضه خدمات به بيماران خارجي نداريم چون براي بيماران داخلي هم كمبودهاي شديدي داريم. وزارت بهداشت به بيمارستانهايي كه ظرفيت و تمايل راهاندازي اين بخش را داشته باشند مشروط به كسب استانداردها اجازه خدمات رساني به بيماران خارجي را صادر ميكند اما تقريبا همه بار اين بخش در حال حاضر به دوش بيمارستانهاي خصوصي است مگر اينكه مراكز خاصي را صرفا جهت گردشگري سلامت راهاندازي كنيم. اين حوزه براي بخش خصوصي داخلي و خارجي جذابيت دارد و وزارت بهداشت هم از اين سرمايهگذاران استقبال ميكند. ما در بعضي موارد خاص در پزشكي در جهان سرآمد هستيم به عنوان مثال پيوند كبد در بيمارستان نمازي شيراز كه از كشورهاي دور و نزديك به اين بيمارستان مراجعه ميشود و ما طبق برنامههاي بشر دوستانه اين خدمات را به آنها ارائه ميكنيم.»
مشت نمونه خروار است
سيد عباس موسوي رييس دانشگاه علوم پزشكي شاهرود در گفتوگو با «تعادل» به نكاتي اشاره كرد كه لزوم توجه بيشتر به اين حوزه را آشكار ميكند. صحبتهاي موسوي نشاندهنده كمبود زيرساختها در اين مشتِ نمونه خروار است.
او در مورد فعاليتهاي انجام شده در زمينه جذب گردشگر سلامت در منطقه تحت پوشش دانشگاه شاهرود گفت: «اين موضوع بسيار جديدي است كه وزارت بهداشت به تازگي شروع كرده است و در حال حاضر ما زير ساخت خاصي در اين مورد نداريم اما جديدا بيمارستان بهار را افتتاح و در اين بيمارستان استانداردهايي را رعايت كردهايم تا بتوانيم اين بخش را فعال كنيم. البته از نظر زير ساختهاي بيمارستاني وضعيت ما در استان نسبتا مناسب است. به عنوان مثال ما بيمارستان امام حسين(ع) را داريم كه در كريدور تهران- مشهد تنها بيمارستاني است كه رتبه يك عالي كشور را دارد اما جهت جذب بيماران خارجي علاوه بر فضاي بيمارستاني زيرساختهاي ديگري هم لازم است. تعدادي از استانها مانند مشهد و تهران از چند سال پيش در اين زمينه كارهايي را انجام دادهاند و در حال حاضر بيمار خارجي جذب ميكنند اما ما هنوز در اول راه هستيم و برنامههاي خوبي را جهت جذب بيماران خارجي شروع كردهايم.»
او ادامه داد: «استان سمنان دو دانشگاه علوم پزشكي دارد كه يكي در شاهرود و ديگري در سمنان است. بيش ازپنجاه و شش درصد از استان زيرنظر دانشگاه علوم پزشكي شاهرود است كه در اين منطقه ما چهار بيمارستان داريم و يكي هم به تازگي افتتاح شده است.»
دكتر موسوي افزود: «يكي از مهمترين جذابيتهاي كشور ما قيمت پايين درمان است اما مساله اصلي بحث تبليغات مناسب و جذب گردشگر است و مساله ديگر بحث حمل و نقل است كه در حال حاضر در اين دو زمينه مشكلاتي وجود دارد. به عنوان مثال سازمان بهداشت جهاني از تمام خطوط هوايي ايران فقط دو خط هوايي را به عنوان خطوط هوايي ايمن قبول دارد و اجازه پرواز نمايندگان خود به ايران را با ديگر خطوط هواپيمايي نميدهد. اما از نظر قيمت و كادر پزشكي ما كاملا قابليت رقابت با كشورهاي پيشرو در اين زمينه را داريم.»