همزمان با تغييرات گسترده پادشاه عربستان‌سعودي در كابينه دولت اين كشور از جمله وزير نفت اين كشور و تغيير نام اين وزارتخانه به وزارت انرژي و صنايع معدني و رونمايي از سند چشم‌انداز عربستان براي سال 2030 موسوم به Saudi Vision 2030، پرسش‌هاي زيادي مبني بر آينده سياست‌هاي اين كشور در حوزه نفت و انرژي ذهن كارشناسان و فعالان صنعت نفت را درگير كرده است. اين سياست‌ها زاييده ذهن محمد بن سلمان جانشين وليعهد اين كشور و تيم همراه وي است. شخصي كه پيش از اين در صحبت‌هاي خود نشان داده است كه عربستان به عنوان مهم‌ترين عضو اوپك، بيش از آنكه منافع اين كارتل را پيگيري كند به فكر افزايش سهم خود و كنار زدن رقباي خود است.
در اين بين شايد بتوان گفت بزرگ‌ترين ضربه را ساير كشورهاي اوپك و خصوصا روسيه كه از پايين آمدن قيمت نفت به‌شدت ضرر ديده بودند، از همراهي خود با عربستان در ماه‌هاي اخير براي اجراي طرح فريز نفتي خوردند. نشست نافرجام دوحه در اواسط ماه آوريل روس‌ها را در شوك فرو برده است و با گذشت حدود يك ماه از اين نشست كماكان اظهارنظرهاي مقامات روسي درباره اين نشست ادامه دارد. در تازه‌ترين اظهارنظر، ايگور سچين، مديرعامل روسنفت كه از ابتدا مخالفت خود را با همكاري روسيه با كشورهاي عضو اوپك اعلام كرده بود به‌شدت به اعضاي اين كارتل نفتي انتقاد وارد كرده است و مقامات روسي را از هرگونه همكاري با سازمان كشورهاي صادركننده نفت در آينده بر حذر داشته است. ايگور سچين معتقد است كه اختلافات داخلي در حال نابودي اوپك و قابليت اثرگذاري آن بر بازار است. در ادامه گزارش «تعادل» در اين زمينه را ملاحظه مي‌كنيد.
در ماه‌هاي اخير افت قيمت جهاني نفت‌خام ضربه بزرگي را به اقتصاد روسيه وارد كرد. در نتيجه اين كشور از سر ناچاري ايده همكاري با كشورهاي اوپك را در پيش گرفت تا اينكه نشست دوحه شكست خورد و طرح فريز نفتي به انزوا رفت.
ايگور سچين مديرعامل و رييس هيات‌مديره و يكي از نزديكان ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در تازه‌ترين اظهارنظر خود در گفت‌وگو با رويترز به صورت بي‌سابقه‌يي به اعضاي اوپك تاخته است. وي كه در فضاي رسانه‌يي روسيه به ترسناك‌ترين مرد روي زمين (Darth Vador) معروف است، تنها مقام رسمي عالي‌رتبه روسي بود كه از همان ابتدا به صورت شفاف از همكاري روسيه با اوپك حتي پس از اعلام رسمي كرملين انتقاد كرد.
اكنون كه پيش‌بيني بدبينانه سچين در مورد سرانجام مذاكره روسيه با اوپك تحقق يافته است، وي از مظان اتهام خارج شده است و با اعتماد به نفس بيشتري در اين رابطه صحبت مي‌كند. سچين قصد دارد تا به روس‌ها كمك كند تا از تكرار چنين سرافكندگي براي اين كشور در آينده جلوگيري شود.
به گزارش تعادل و به نقل از رويترز، مديرعامل غول نفتي روسيه اظهار مي‌كند: «در حال حاضر شواهد زيادي وجود دارد كه امكان ديكته‌كردن تمايلات هرگونه كارتلي را بر بازار سلب مي‌كند. در مورد اوپك نيز بايد اذعان كرد كه عملا اين كارتل موجوديت خود را به‌عنوان يك سازمان متحد از دست داده است. شركت روسنفت از همان ابتدا نسبت به دستيابي به هرگونه توافقي با اعضاي اوپك در شرايط فعلي با ديده شك و ترديد مي‌نگريست.»
وي افزود: «براي يادآوري شما، در پاسخ به سوالي كه (در زمان مخالفت روسنفت با توافق با اوپك) بارها از ما پرسيده مي‌شد كه «روسيه با چه كسي و چگونه بايد توافق كند؟ بايد عرض كنم روند اتفاقاتي كه به وقوع پيوست نشان مي‌دهد نظر ما درست بود.»
اما اظهارات تند و تيز سچين با عزل و نصب‌هاي جديد در كابينه دولت عربستان‌سعودي همزمان شده است. خالد الفاتح كه روز يك‌شنبه جايگزين عليالنعيمي كهنه‌كار شد در سال‌هاي گذشته به علت اظهارنظرهايش در مورد نياز بازار نفت براي رسيدن به تعادل در قيمت‌هاي پايين بسيار مشهور شده بود. الفاتح پيش از اين اعلام كرده بود كه عربستان به دليل داشتن ذخاير قابل توجه نفتي خود مي‌تواند در سطح قيمت‌هاي پايين نيز به انتظار بنشيند. بنابراين به نظر نمي‌رسد روسيه در آينده بتواند براي حمايت از قيمت در بازار نفت بر عربستاني اتكا كند وزير انرژي‌اش چنين ايده‌هايي را در سر داشته باشد.
پيش از اين محمد بن سلمان، فرزند ارشد پادشاه عربستان و كسي كه در حال حاضر سياست‌هاي كلان نفتي عربستان را تدوين مي‌كند نيز در اظهارنظرهاي خود اين پيام را به جهان مخابره كرده بود كه در آينده قيمت نفت به جاي اوپك در قالب عرضه و تقاضا تعيين خواهد شد.
ايگور سچين از مقامات روسيه مي‌خواهد كه از هرگونه اميد براي ثابت نگهداشتن قيمت نفت توسط هر عاملي (از جمله همكاري با اوپك و خصوصا عربستان) جز تعادل مجدد بازار دست بكشد. وي معتقد است: «در حال حاضر، مسائل مالي، تكنولوژي و رگولاتوري عوامل كليدي هستند كه بر بازار نفت تاثير مي‌گذارند. شاهد اين صحبت‌ها نفت شيل است كه در حال حاضر تبديل به يك ابزار قدرتمند براي تاثيرگذاري بر بازارهاي جهاني شده است.»
چرا النعيمي بر كنار شد؟
تغيير وزير نفت عربستان در روزهاي گذشته ذهن كارشناسان را مشغول به خود كرده است. بسياري معقتدند كه اين تحولات در كابينه دولت عربستان‌سعودي و رونمايي از طرح چشم‌انداز عربستان سعودي تا سال 2030 را بايد نشانه‌يي بر تغيير سياست‌گذاري عربستان در حوزه انرژي دانست. اما سارا وخشوري مديرعامل شركت مشاوره انرژي SVB Energy International در يادداشت خود كه در پايگاه خبري شوراي آتلانتيك منتشر شده معتقد است كه تغيير وزير انرژي عربستان به صورت سنتي پس از تغيير هر پادشاهي در اين شبه‌جزيره اتفاق مي‌افتد. وي معتقد است كه با وجود تغيير عليالنعيمي بعد از سال‌ها و روي كار آمدن خالد الفاتح، بسيار غيرمحتمل است كه شاهد تغيير سياست‌هاي انرژي عربستان‌سعودي باشيم. به گزارش «تعادل» و به نقل از
Atlantic Council، از زمان پادشاهي سلمان بن عبدالعزيز فرضيه و نگراني‌هاي بسياري در مورد سياست‌هاي انرژي سعودي‌ها به وجود آمده است. نظر به مازاد عرضه موجود در بازار نفت و افت قيمت جهاني اين كالا، پرسشگري در مورد آينده سياست‌هاي نفتي عربستان‌سعودي از اهميت بالايي برخوردار است. اما با اين وجود چند نكته بايد مد نظر قرار بگيرد.
اولا، تغيير وزير انرژي پس از تغييرات قدرت در خاندان سعودي به‌صورت سنتي انجام مي‌شده است. بنابراين، اين تحول غيرمنتظره نبود. از سال 1960 تا به امروز اين كشور تنها 5وزير نفت داشته است. از سال 1960 به مدت 2سال، عبدالله الطريقي به عنوان وزير انرژي مشغول بود. در سال 1962، ملك‌فيصل پادشاه وقت عربستان، احمد زكي يمني را جايگزين الطريقي كرد. يمني از سال 1962 تا 1968 به مدت 24سال بر مسند وزارت انرژي نشست. پس از وي، هشام ناظر با حكم ملك‌فهد به اين پست منصوب شد. ناظر نيز به مدت 9سال و تا سال 1995 عنوان وزير انرژي پادشاهي عربستان‌سعودي را يدك مي‌كشيد. تا اينكه در سال 1995 ملك‌عبدالله، علي النعيمي را بر كرسي وزارت انرژي نشاند كه اين سمت تا شنبه گذشته در اختيار النعيمي قرار داشت.
بنابراين مي‌توان گفت كه بركناري النعيمي به خودي خود نبايد به عنوان يك شگفتي درنظر گرفته‌شود. بلكه بايد اين تغييرات را در چارچوب اصلاحات اساسي انرژي و اقتصاد كه توسط محمد بن سلمان به پيش مي‌رود، در نظر گرفت.
النعيمي 80 ساله، در مقاطع مختلف از تمايل خود براي بازنشستگي خبر داده بود. در واقع مي‌توان گفت با توجه به اينكه خالد الفالح، رييس هيات‌مديره و مديرعامل شركت آرامكو در همان تيمي قرار دارد كه رهبري آن را النعيمي بر عهده داشت، يك انتخاب بديهي براي جايگزيني وزير انرژي سابق بود.
نكته بعدي كه بايد مدنظر قرار بگيرد، اين است كه عربستان‌سعودي به صورت سنتي ترجيح مي‌دهد تا يك فرد با مهارت‌هاي فني را به جاي يكي از اعضاي خاندان سلطنتي بر مسند وزارت بگمارد. بنابر اين معيار نيز الفالح گزينه مناسبي به نظر مي‌آمد. خالد الفالح داراي پيش‌زمينه و تحصيلات در حوزه نفت و بيش از 30سال تجربه فعاليت در صنعت انرژي و شركت آرامكوست.
سياست‌هاي انرژي شبه‌جزيره به كدام سو مي‌رود؟
همان‌طور كه اشاره شد، الفالح يكي از اعضاي تيم عليالنعيمي است بنابراين محتمل است كه همان سياست‌هاي سابق را در پيش گيرد. به گزارش «تعادل» و به نقل از شوراي آتلانتيك، سارا وخشوري بيان مي‌كند كه انتظار اعلام كاهش توليد عربستان‌سعودي در نشست ماه ژوئن اعضاي اوپك را ندارد.
انتظار مي‌رود كه عربستان از سهم خود در بازار محافظت كند و قافله را به هيچ يك از رقباي خود، چه ايران، چه روسيه يا حتي نفت شيل امريكا واگذار نكند. اگرچه علي النعيمي استراتژي‌اي بر مبناي قيمت پايين نفت طراحي و اجرا كرده بود و بر پايه آن سهم عربستان را از بازار نفت حداكثر كرده بود، اما به نظر مي‌رسد كه رهبر جديد اين كشور زيرك‌تر از آن باشد كه به اين سياست ادامه دهد. محمد بن سلمان جانشين وليعهد پادشاه عربستان، به‌طور مشخص بر باقي‌ماندن توليد اين كشور در سطح فعلي و پيگيري سياستي بر پايه اين باور كه بازارها (و نه اوپكي‌ها) قيمت نفت را تعيين مي‌كنند، تاكيد جدي دارد.
نشست ماه آوريل دوحه، برخي اختلافات بين جانشين وليعهد و وزير انرژي سابق عربستان در زمينه سياست توليد نفت اين كشور را برملا كرد. تصميم عربستان در دوحه مبني بر عدم همراهي با طرح فريز نفتي تا زماني كه ايران نيز وارد اين بازي نشود، به نوعي متاثر از ديدگاه‌هاي محمد بن سلمان بود. بنابراين مي‌توان گفت كه وزير جديد انرژي عربستان‌سعودي همان سياست‌هاي قبلي عربستان‌سعودي در زمينه توليد نفت ولو با احتياط و محافظه‌كاري بيشتري را دنبال خواهد كرد.