رجب طيب اردوغان رييس‌جمهوري تركيه پس از بركنار كردن قضات مخالف دولت، زنداني كردن خبرنگاران منتقد و تلاش براي كسب قدرت بيشتر چندي پيش با كنار زدن احمد داوود اوغلو نخست‌وزير و يكي از متحدان اصلي خود در حزب عدالت و توسعه، قدم بزرگي براي انحصار قدرت به‌عنوان رييس‌جمهوري برداشت.
به گزارش نيويورك تايمز، براي احمد داوود اوغلو، چهارشنبه گذشته، پس از لغو رواديد شهروندان تركيه از سوي اتحاديه اروپا مي‌توانست به يكي از روزهاي ماندگار دوران رياستش تبديل شود، چراكه از نظر داوود اوغلو كه مذاكره‌كننده اصلي با اتحاديه اروپا بود لغو ويزاي شنگن شرط اساسي براي همكاري تركيه در انتقال پناهجويان به كشورهاي خودشان است اما تحركات داخلي حزب در عصر همان روز شرايط را به جايي كشاند تا او اعلام كند از رهبري حزب عدالت و توسعه كناره‌گيري مي‌كند و در نشست فوق‌العاده اين حزب در 22ماه مه براي تعيين رهبر جديد نامزد نخواهد شد. اين دومين كنگره فوق‌العاده حزب عدالت و توسعه در 14سال گذشته و پس از تاسيس آن است. رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه عصر همان روز پيش از ملاقات با نخست‌وزير در جمع گروهى از روساى روستاها سخنراني كوتاهي كرد كه تنها حاوى يك پيام بود: «فراموش نكنيد كه چگونه به اين مقام رسيديد.» ساعتي پس از اين سخنراني داوود اوغلو و اردوغان ديداري محرمانه و دوساعته داشتند كه هنوز چيزي از محتواي آن به بيرون درز نكرده است. پيش از آن نيز سخنگوي حزب عدالت و توسعه اعلام كرده بود كه در نشست آتي اين حزب، اعضا بر سر انتخاب رهبر جديد تصميم‌گيري خواهند كرد، اما پس از اين ملاقات دوساعته بود كه نخست‌وزير از تصميم جديدش خبر داد.
داوود اوغلو پس از اعلام اين خبر گفت: «سال2007 به اصرار اردوغان از فضاي دانشگاهي وارد عرصه سياسي شدم. يك روز پس از انتخاباتي كه با 50درصد آرا در آن پيروز شديم، تاكيد كردم كه اگر يك‌درصد فكر مي‌كردم شايستگي اين مقام را نداشته باشم آن را قبول نخواهم كرد. سرنوشت حزب مربوط به يك نفر نيست. در مورد اصول و ارزش‌هاي خود با كسي وارد رايزني نمي‌شوم چراكه به قيمت زير پا گذاشتن ارزش‌ها به‌دنبال مقام نبوده و نيستم.» احتمالا اين اختلافات پس از آن رخ داد كه هفته گذشته حزب حاكم نخست‌وزير را از اختيار انتصاب مقام‌هاي استاني خلع كرد. اختلاف‌نظر اردوغان و داوود اوغلو بيش از همه بر سر خواسته‌هاي اردوغان است كه بحث تغيير قانون اساسي و تغيير نظام سياسي تركيه را مطرح كرده است. هواداران اردوغان، داوود اوغلو را متهم مي‌كنند كه در پي محدود كردن قدرت رييس‌جمهور است. روزنامه «جمهوريت» پيش‌بيني كرده است كه جانشين داوود اوغلو در حزب عدالت و توسعه «بن‌علي يلديمير»، وزير راه و ترابري يا داماد اردوغان «برات آلبايرك»، وزير انرژي خواهد بود كه هر دو وفاداري كامل خود را به اردوغان ثابت كرده‌اند.
داوود اوغلو باوجود عقب رانده شدن ازسوي رييس‌جمهوري، بارها وفاداري‌اش را نسبت به اردوغان به صورت عمومي اعلام كرده بود. او پس از آنكه استعفايش را اعلام كرد، گفت: «رابطه برادرانه من و رييس‌جمهوري ادامه خواهد داشت. شما هرگز يك كلمه ازسوي من در نقد رييس‌جمهورمان نخواهيد شنيد و وفاداري من نسبت به او تا آخر ادامه خواهد داشت.»
نقطه اوج يك تلاقي
با وجود اين استعفاي نخست‌وزير تركيه، شكافي كه تا پيش از اين پشت پرده‌ها وجود داشت بيش از گذشته آشكار شده است. اختلاف‌نظر ميان نخست‌وزير و رييس‌جمهور تركيه در هفته‌هاي اخير موجب سقوط ارزش لير تركيه شده است. واحد پول تركيه روز چهارشنبه به پايين‌ترين حد خود در برابر يورو در دو ماه گذشته رسيد.
رهبران دو حزب اپوزيسيون «جمهوري‌خواه خلق» و «دموكراتيك خلق» تركيه نيز اعلام كردند، تصميم احمد داوود اوغلو براي استعفا از رهبري حزب عدالت و توسعه و متعاقب آن كنار رفتن از نخست‌وزيري، نشانه كودتاي رجب طيب اردوغان است. به گزارش روزنامه حريت، «كمال قليچداراوغلو»، رهبر حزب مردم جمهوري‌خواه تركيه در كنفرانس خبري در آنكارا اعلام كرد: «استعفاي داوود اوغلو را نبايد به عنوان يك مساله درون‌حزبي تلقي كرد. همه حاميان دموكراسي بايد در برابر اين كودتاي تحميل شده ازسوي كاخ رياست‌جمهوري مقاومت كنند. داوود اوغلو به خواسته ملت به‌عنوان نخست‌وزير انتخاب شد اما اكنون وي وادار شده كه اين مقام را ترك كند؛ آن هم نه به‌خاطر 23.5ميليون نفر كه به وي راي داده‌اند بلكه فقط به‌خاطر يك نفر اين كار را انجام مي‌دهد.»
«صلاح‌الدين دميرتاش» رهبر حزب دموكراتيك خلق در انتقاداتي مشابه گفت: «مردم يكي را انتخاب كردند اما يك نفر در كاخ رياست‌جمهوري مي‌خواهد تصميم بگيرد كه چه كسي كشور را اداره كند، اين يك كودتاست. همان‌طور كه داوود اوغلو در گذشته اعلام كرد، مردم هستند كه در اين باره تصميم مي‌گيرند چه كسي كشور را اداره كند.»
با اين حال، «ناجي بستانجي» معاون گروه پارلماني حزب عدالت و توسعه اعلام كرد: «براي اين تغيير ناگهاني نيازي به نگراني وجود ندارد. اين نخستين‌بار نيست كه اين حزب چنين تصميمي را مي‌گيرد.»
واكنش‌هاي خارجي به استعفاي نخست‌وزير
نخستين كشور خارجي كه نسبت به اين خبر واكنش نشان داد، روسيه بود. «الكسي پوشكف» رييس كميته سياست خارجي پارلمان روسيه در گفت‌وگو با شبكه خبري روسيه24 درباره استعفاي نخست‌وزير تركيه گفت: «اين استعفا تاثيري بر روابط آنكارا و مسكو ندارد و در اين باره تصميم‌ها و اقدامات رجب طيب اردوغان كليدي است. من فكر نمي‌كنم كه اين تغيير تاثير چنداني بر روابط دو كشور بگذارد زيرا روابط مسكو و آنكارا تحت‌تاثير بحران ايجاد شده ناشي از تصميم‌گيري‌هاي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري اين كشور است.» او درباره احتمال نخست‌وزيري برات آلبايراك، وزير منابع طبيعي و انرژي گفت: «اگر چنين انتخابي انجام گيرد در اين صورت خشم اروپا نسبت به اردوغان بيش از پيش خواهد شد.» اين كناره‌گيري به معناي آن است كه اردوغان براي تبديل نظام سياسي تركيه از دموكراسي به حكومتي مستبدانه ثابت‌قدم‌تر از پيش است. رجب طيب اردوغان در سال2003 زماني كه به‌عنوان يك رهبر اسلامگرا در كشوري با اقتصاد رو به رشد وارد عرصه سياسي شد نظر مثبت غرب را به خود جلب كرده بود. او به‌عنوان يك اصلاح‌طلب كاريزماتيك قرار بود سمبل عملي شدن دموكراسي اسلامگرايانه باشد اما جاه‌طلبي‌هاي چند سال اخير او ثابت كرد كه حتي او به‌دنبال چيزي فراتر از اصلاح است.
حالا منتقدان اردوغان درباره حذف برخي امتيازهاي نخست‌وزير از ضرب‌المثل معروف اتوبوس استفاده مي‌كنند. براساس اين ضرب‌المثل «دموكراسي همانند يك اتوبوس در حال حركت است. وقتي شما به مقصد رسيديد بايد از آن پياده شويد.»