به دریا نگاه می‌کند و با ناراحتی از مشکلات تأمین آب شرب خانواده اش می‌گوید. از اینکه برای خرید هر 7 متر مکعب آب شرب باید کوپن تهیه کند و حدود 5 هزار تومان بپردازد. در حالی که این آب کفاف 10 روز مصرف شرب آنها را هم نمی‌دهد. البته برای پرورش دام و کشاورزی محدود خود نیز باید از همین آب استفاده کند چراکه آب دریای خلیج فارس بسیار شور است و دسترسی به آب‌های سالم تر هم ممکن نیست.
«احمد ایرانی» یکی از روستا نشینان جزیره قشم در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایران، از روزهایی می‌گوید که امکان تهیه یک متر مکعب آب شرب حتی با قیمت‌های بالاتر نیز وجود ندارد و مجبور است که برای امرار معاش خانواده اش با بطری آب بخرد.
نبود آب شرب، زندگی در روستاهای این جزیره توریستی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد به طوری که او بیان می‌کند اگر بخش خصوصی در جزیره قشم دستگاه‌های آب شیرین کن نصب نمی‌کرد الان خانواده اش حتی این رفاه حداقلی را هم نداشتند. به هر حال این روستانشینان بر خلاف تمام اهالی روستاهای ایران نمی‌توانند به‌راحتی دامپروری و کشاورزی کنند و این موضوع بر درآمد آنها بسیار اثرگذار است. در این خصوص «ایرانی» اظهار می‌کند: محدودیت منابع آب بهداشتی به ما اجازه نمی‌دهد که از محل کشاورزی و دامپروری درآمد کسب کنیم. به همین خاطر اکثر ساکنان روستاهای جزیره سال‌ها به دنبال قاچاق سوخت بودند اما اکنون با کاهش قیمت نفت دیگر از قاچاق سوخت درآمدی به دست نمی‌آید و تقریباً 5 ماه است که این کار متوقف شده و مردم در شرایط سختی بسر می‌برند.
اما کمبود آب شرب تنها مربوط به این جزیره نیست بلکه اغلب روستا‌ها و شهرهای حاشیه خلیج فارس و جزیره هایی مانند قشم با آن درگیر هستند و این مشکلی است که با نصب گسترده دستگاه‌های آب شرین کن حل خواهد شد. البته دولت در تلاش است تا با تشویق بخش خصوصی برای شیرین‌سازی آب خلیج فارس و فروش آن به دولت برای عرضه به مردم، تشنگی منطقه را برطرف کند اما هزینه تمام شده تولید آب شیرین از این راه بسیار زیاد و قیمت فروش آب بسیار کم است. به طوری که بخش خصوصی هر متر مکعب آب شیرین را حدود 2500 تومان به دولت می‌فروشد اما دولت این آب را در حدود 100 تومان برای هر متر مکعب به مردم روستانشین تحویل می‌دهد. این موضوع در شرایطی که اقتصاد آب به بن بست رسیده است و هر روز به دلیل فاصله زیاد قیمت تمام شده آب با قیمت فروش آن بدهی دولت به بخش خصوصی بیشتر می‌شود بسیار چالش برانگیز شده است. با این حال دولت برای تأمین رفاه مردم حاضر شده این طرح‌ها را با کمک بخش خصوصی توسعه ببخشد به طوری که اخیراً گروه مپنا یک طرح همزمان تولید آب و برق را در جزیره قشم به بهره‌برداری رسانده است و آب و برق تولیدی را به دولت می‌فروشد تا در مناطق روستایی جزیره توزیع کند. ناگفته نماند که این پروژه تولید همزمان آب و برق برای نخستین بار در ایران راندمان نیروگاه را تا 80 درصد افزایش می‌دهد چون به ازای سوخت مصرفی انرژی و محصول بیشتری تولید می‌کند.
فرایند تولید همزمان آب و برق
نیروگاه تولید همزمان آب و برق قشم (در ۳۵ کیلومتری غرب قشم) یکی از نیروگاه‌های ایران، از دیدگاه نزدیک بودن به محل مصرف از نوع تولید پراکنده (DG) (مصرف برق در محل تولید) و از دیدگاه فناوری، از نوع تولید همزمان گرما و برق به شمار می‌رود. ظرفیت تولید این نیروگاه ۵۰ مگاوات است که شامل ۲ واحد گازی ۲۵ مگاواتی در زمینی به مساحت ۴ هکتار است. برق تولیدی این نیروگاه فقط برای مصرف داخل جزیره است و سوخت مصرفی آن گاز طبیعی است. همانطور که اشاره شد این نیروگاه، نخستین نیروگاه تولید همزمان آب و برق و نخستین نیروگاه با راندمان ۸۰ درصد، در ایران است. چراکه همزمان با تولید برق، آب شیرین نیز تولید می‌شود. میزان تولید روزانه آب شرب این پروژه، ۱۸ هزار مترمکعب آب شیرین است که در جزیره قشم مصرف می‌شود. ناگفته نماند که توربین‌های مورد استفاده در این نیروگاه از طریق انتقال فناوری ساخت، در ایران ساخته شده است.
در بازدیدی که به همراه یک تیم خبری از این نیروگاه انجام دادیم جزئیات بیشتری از این فرآیند شیرین‌سازی به دست آمد. در نیروگاه قشم، پس از استفاده از سوخت فسیلی برای چرخاندن توربین گاز، به گردش درآمدن مولد جریان الکتریسیته (ژنراتور) و تولید برق، حرارت اتلافی توربین به سامانه آب شیرین‌کن هدایت می‌شود. در این سامانه، آب شور دریا از طریق تبخیر به آب شیرین خالص تبدیل شده و با افزودن مواد معدنی و کلسیم، آب آشامیدنی تولید می‌شود. از این مرحله آب شرب به شرکت آب و فاصلاب روستایی جزیره قشم تحویل داده می‌شود تا آن را در روستا توزیع کند. در حال حاضر این شرکت تنها 9 هزار متر مکعب در روز آب شرب از مپنا خریداری می‌کند که این میزان نیمی از ظرفیت پروژه است. البته قرار است که بزودی و بعد از برگزاری مناقصات همکاری‌ها گسترش یابد.
در جزیره قشم حدود 160 هزار نفر سکونت دارند که در ایام تعطیلات جمعیت این منطقه توریستی بیشتر نیز می‌شود. اما برای این تعداد ساکنین 50 هزار متر مکعب آب نیاز است.
به هر حال تولید آب شرب از بازیافت انرژی‌های هدررفته طرح جالبی است که از بهمن ماه توانسته آب شرب بسیاری از روستاهای قشم را تأمین کند.
یکی از اهالی روستایی که به تازگی آب شرب در لوله‌های خانه اش جریان یافته در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار کرد: مدت‌ها با معضل آب ناسالم دست و پنجه نرم می‌کردیم. به طوری که با وجود دستگاه‌های آب شیرین کن حتی تجربه چند ماه بی‌آبی را نیز داشتیم اما الان با تأمین آب شرب از طریق شرکت آبفای روستایی مشکلات برطرف شده و مدتی است که آب سالم مصرف می‌کنیم.
و اما شوری آب خلیج فارس ...
در تقسیم بندی چهارگانه دریاها از نظر دمایی، خلیج فارس جزو دریاهای معتدل گرم قرار می‌گیرد، دمای آب در خلیج فارس متأثر از شرایط سخت اقلیم بوده و در آب‌های ساحلی دمای سطحی آب بین 10 تا 39 درجه سانتی گراد گزارش شده است. در آب‌های دور از ساحل، دمای سطحی آب بین 18 تا 33 درجه سانتی گراد است. شوری آب در خلیج فارس از غرب به شرق کاهش یافته و در آب‌های سطحی بین 6/36 در هزار و حدود 40 در هزار در شمال شرق آن متغیر است.در آب‌های سطحی محدوده شمال شرق خلیج فارس میزان شوری بین 37 تا 2/ 40 در هزار، مقدار دما بین 21 تا 5/ 34 درجه سانتی گراد گزارش شده است.
اکنون کارشناسان نگران هستند که مبادا با شیرین‌سازی آب این دریا و بازگشت پساب حاصل از این کار به دریا شوری آب آن بیشتر شود. در این باره یکی از مدیران نیروگاه قشم می‌گوید که مؤلفه‌های پساب بازگشت داده شده به دریا بر اساس استانداردهای زیست محیطی و بین‌المللی است و چندان با درجه شوری آب دریا فاصله ندارد. به طوری که ما برای تولید هزار متر مکعب آب شیرین 10 هزار متر مکعب آب از دریا دریافت می‌کنیم تا بعد از شیرین‌سازی هزار متر مکعب آن پساب حاصل شده که شوری زیادی دارد را با 9 هزار متر مکعب آب دریا مخلوط کنیم و بعد به دریا تزریق کنیم تا زیست بوم آبزیان تهدید نشود.
با این حال به نظر می‌رسد که شوری آب دریا در بلند مدت بیشتر شود چراکه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس چندین برابر ایران به شیرین‌سازی این آب مشغول هستند و با تکیه بر این راهکار از بی‌آبی فرار کرده‌اند.در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس 75 درصد آب شیرین از طریق شیرین‌سازی آب دریا به دست می‌آید، هزینه تولید هر مترمکعب آب شیرین به طور متوسط 0.5 دلار است.
یکی از این کشورها کشور کوچک امارات است که روزانه 250 میلیون مترمکعب شیرین‌سازی انجام می‌دهد و در واقع 500 برابر ایران از آب خلیج فارس استفاده می‌کند. عربستان نیز فقط در یک واحد شیرین‌سازی آب، روزانه 800 هزار مترمکعب شیرین‌سازی انجام می‌دهد. این میزان برداشت در حالی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس صورت می‌گیرد که در کشور ما به دلیل ایجاد نشدن زیرساخت‌های مناسب در طول دهه‌های گذشته، برخی مناطق جنوب کشور با وجود امکان شیرین‌سازی آب، دچار مشکلات تأمین آب و حتی جیره‌بندی است.
