كاهش قيمت نفت كه در روز پنج‌شنبه به پايين‌ترين حد خود در 12سال گذشته رسيد، باعث شد كه بازارهاي بورس جهان هم ريزش داشته باشند. اين ريزش كه اقتصاد جهاني را در شوك فرو برد دوباره همه نگاه‌ها و تحليل‌ها را به سمت اثرات كاهش قيمت نفت بر اقتصاد جهاني برد. هفته‌نامه اكونوميست هم در شماره اخير خود به اين موضوع پرداخته و سرمقاله خود را به اين سوال اختصاص داده كه « چه كسي از نفت ارزان مي‌ترسد؟»
به نوشته اكونوميست، شوك‌هاي نفتي كه ريزش بازارها و سختي‌هاي اداره بانك‌ها را به همراه آورده است به ندرت اين قدرت را دارد تا زيان‌هاي عظيم از دست رفته را جبران كند. مردم از زمان تحريم‌هاي نفتي اعراب كه در سال 1973 رخ داد اين نكته را ياد گرفته‌اند كه افزايش ناگهاني قيمت نفت باعث مي‌شود كه اقتصاد هم آسيب ببيند اما بالعكس زماني كه قيمت نفت به دليل انباشت توليد كاهش يابد مثل سال 1986 باعث مي‌شود كه دنيا را به سمت قدرت توليد كالا ببرد. يك حساب سرانگشتي نشان مي‌دهد كه 10درصد كاهش در قيمت نفت باعث مي‌شود كه بين يك دهم تا نيم درصد واحد رونق رخ دهد. اين هفته‌نامه مي‌نويسد در 18ماه گذشته قيمت نفت حدود 75درصد كاهش يافته است يعني از 110دلار در هر بشكه به زير 27دلار رسيده است. اما با اين حال اين بار منافع حاصل از آن خيلي اطمينان‌بخش نيست. با آنكه مصرف‌كنندگان سود مي‌برند اما توليد‌كنندگان به شدت آسيب مي‌بينند. آثار اين كاهش در بازارهاي مالي هم پخش شده و توانسته اطمينان مصرف‌كنندگان را تا اندازه‌يي از بين ببرد. شايد منافع چنين كاهش بي‌حد و حصر نفت ارزان توانسته باشد بر هزينه‌هاي آن غلبه كند اما بازارها آنقدر سريع سقوط كرده‌اند كه حتي روشنايي در پيش رو متصور نيست.
دنيا غرق در نفت
نويسندگان اكونوميست در ادامه يادداشت خود مي‌نويسند، دنيا درحال غرق شدن در نفت است. عربستان سعودي با تمام ظرفيت خود توليد مي‌كند. اين اعتقاد عميق وجود دارد كه سعودي‌ها مي‌خواهند توليد‌كنندگاني كه با هزينه‌هاي زياد نفت توليد مي‌كنند ازجمله شركت‌هايي كه توليد نفت را در ايالات متحده به شدت رونق داده و آن را از 5 ميليون بشكه در روز در سال 2008 به بيش از 9ميليون بشكه در روز درحال حاضر رسانده‌اند از اين صنعت دور كنند. همچنين عربستان سعودي آماده شده تا به ايران، كشور رقيبش كه در هفته گذشته پس از برداشتن تحريم‌هاي هسته‌يي با پتانسيل 3 تا 4ميليون بشكه در روز آماده ملحق شدن به بازار نفتي است، آسيب جدي برساند.
اكونوميست در ادامه مي‌نويسد هر چند با وجود تلاش سعودي‌ها، توليد‌كنندگان نشان داده‌اند كه آماده انعطاف هستند. بسياري از شركت‌هاي استخراجي به بازدهي‌هاي خود اضافه كرده‌اند. آنها از اين ايده كه درب چاه‌هاي نفت‌شان را ببندند و فقط زماني كه قيمت‌هاي نفت دوباره رونق گرفت براي درو كردن آن دوباره به آن نقب بزنند ديگر متنفر شده‌اند. آنها تا زماني كه قيمت‌ها هزينه‌هاي روزانه آنها را مي‌پوشاند كه البته در برخي مواقع 15دلار در هر بشكه هم مي‌شود، درب چاه‌ها را نمي‌بندند. در همين حال ذخيره نفت در اكثر كشورهاي ثروتمند عضو او اي سي دي در ماه اكتبر به سطح واردات خالص 267روز رسيد كه تقريبا 50 درصد بالاتر از 5 سال قبل است. آنها در نظر دارند تا اين سطح را ادامه دهند به ويژه اگر تقاضا از سمت چين و مابقي آسيا بيشتر از حد انتظار كاهش يابد. پيش‌بيني قيمت نفت هنوز مبهم است(چنانكه برخي از روزنامه‌ها از روي تجربه از قيمت 5 دلار در هر بشكه حرف مي‌زدند) اما تعداد كمي انتظار دارند كه تا پيش از سال 2017 قيمت‌ها افزايش يابد. قيمت روز مي‌تواند افق قيمت هر بشكه نفت را نشان دهد. برخي حتي قيمت 10دلار در هر بشكه را پيش‌بيني مي‌كنند.
به نوشته اين هفته‌نامه انگليسي شايد بگوييد هر چه قيمت پايين‌تر باشد بهتر است. توجه كنيد كه در چه قيمت ارزاني، واردكننده‌ها از اروپا گرفته تا آسياي جنوبي منفعت مي‌برند. از اواسط سال 2014 به اين طرف بيلان واردات نفت حوزه يورو حدود 2درصد توليد ناخالص داخلي سقوط كرده است. هند هم پيشروترين اقتصاد رو به ر شد را در جهان در دست گرفته است.
با اين حال آخرين نوسان هم منشأ يك هيجان است. سقوط درآمدها مي‌تواند براي بخش‌هاي شكننده دنيا از قبيل ونزوئلا و كشورهاي حوزه خليج فارس و نيز رقابت‌هاي سوخت در خاورميانه بي‌ثباني سياسي بياورد. نفت ارزان هم يك حركت دروني سبز دارد زيرا مي‌تواند قيمت جهاني گاز طبيعي را پايين بياورد و در نتيجه زغال سنگ را كه يك سوخت كثيف است از صحنه بيرون كند. اما در درازمدت سوخت‌هاي فسيلي ارزان انگيزه براي كنش روي تغيير آب و هوا را كاهش مي‌دهد. نگران‌كننده‌تر از همه اينها اقتصاد جديد نفت است.
اكونوميست مي‌نويسد در گذشته نفت ارزان اقتصاد جهاني را تقويت مي‌كرد زيرا مصرف‌كنندگان يك دلار اضافي در جيبشان را بيشتر از توليد‌كنندگان خرج مي‌كردند. امروزه اين حساب نسبت به گذشته كاربرد ندارد. مصرف‌كنندگان امريكايي بيشتر از حد انتظار پس‌انداز مي‌كنند. توليد‌كنندگان نفت هم كمربندهايشان را سفت‌تر بسته‌اند و زماني كه قيمت نفت بالا بود بيشتر اسراف كرده‌اند. بعد از آخرين سقوط قيمت نفت، روسيه از كاهش هزينه‌هاي عمومي‌اش 10درصد كاست حتي عربستان سعودي هم با توجه به كسري بودجه‌يي كه معادل 15درصد توليد ناخالص داخلي است، بودجه خودش را سفت‌تر كرده است.
اقتصاد جديد نفتي
اين هفته‌نامه با اشاره به اين نكته كه نفت ارزان از بسياري جهات به تقاضاها هم آسيب مي‌زند، مي‌آورد: منطقي است زماني كه قيمت نفت بالاتر از 100دلار در هر بشكه است در بسياري از نقاط از قبيل نقاط قطبي، آفريقاي غربي و در آب‌هاي خيلي عميق برزيل اكتشاف صورت گيرد. همچنانكه قيمت‌ها كاهش مي‌يابد، سرمايه‌گذاري هم كاهش مي‌يابد. پروژه‌هايي كه ارزش 380ميليارد دلاري دارد، نگه داشته مي‌شوند. در امريكا هزينه‌هايي كه روي دارايي‌هاي ثابت در صنعت نفت صورت گرفته به نصف تقليل يافته است. اين وضعيت گسترده‌تر هم شده است: شاخص خريد مديران براي ماه دسامبر از 48.2 كه ثبت شده بود در سراسر توليد امريكا به شدت كاهش يافته است. در برزيل جدا از قيمت نفت كه به پتروبراس صدمه زده، اختلاس هم مزيد بر علت شده و بالاترين رده‌هاي مديريتي حكومت را فلج كرده است. سقوط در سرمايه‌گذاري و قيمت‌هاي دارايي بيشتر آسيب زننده بوده زيرا خيلي سريع رخ مي‌دهد. سقوط قيمت‌هاي نفت مي‌تواند بسياري از پيش‌فرض‌ها را هم تحريك كند.
هفته‌نامه اكونوميست در ادامه مي‌نويسد: خيلي سخت مي‌شود سرريزهاي مالي را ارزيابي كرد. بسياري از بدهي‌هاي 650 ميليارد دلاري كه از سال 2007 در بازارهاي درحال ظهور پديدار شده در صنايع كالايي و نفتي بوده است. نفت يك نقش محوري در بازارهاي درحال ظهور ايفا مي‌كند. همراه با كاهش توليد ناخالص داخلي در روسيه، حكومت در عرض چند ماه با بحران بودجه‌يي مواجه مي‌شود. ونزوئلا كه تورم در آن كشور به 140درصد رسيده وضعيت اضطراري اعلام كرده است. بسياري از توليد‌كنندگان نفت هم در معرض چنين اتفاقاتي از قبيل رشد ضعيف، سقوط ارزش پول ملي، تورم وارداتي و انقباض سياست‌هاي پولي هستند. بانك‌هاي مركزي در كلمبيا و مكزيك در ماه دسامبر نرخ بهره را بالا بردند. نيجريه در يك تلاش نااميدانه براي جلوگيري از كاهش ارزش پول ملي‌اش، فروش دلار را سهميه‌بندي كرد. سرمقاله اكونوميست در ادامه مي‌آورد: همچنين در كشورهاي ثروتمند هم اوضاع تيره و تار است. بانك‌هاي مركزي در كشورهاي غني نگران از اين هستند كه تداوم تورم پايين انتظار سقوط قيمت‌ها را دامن بزند و در اصل نرخ‌هاي بهره را بالا ببرد. توانايي سياست‌گذاران هم ديگر بيش از اين نيست زيرا نرخ بهره كه نزديك به صفر است بيشتر از اين نمي‌توان پايين آورد. در پايان اين يادداشت آمده است: كاهش قيمت نفت تعداد برندگان را در چين و هند بيشتر كرده است. باعث شده كه اقتصادهاي وابسته به نفت مثل عربستان سعودي و ونزوئلا بالاجبار به سمت اصلاح بروند. همچنين به كشورهاي وارد‌كننده نفت مثل كره جنوبي اين بخت را داده تا از يارانه دادن پرهزينه به انرژي دست بكشند. اما اين شوك نفتي زماني مي‌آيد كه اقتصاد جهاني درحال تطبيق خود با دوران پس از ريزش بازارهاي مالي است. شايد فكر كنيد كه هيچ زماني بهتر از حالا براي رونق نيست. در حقيقت دنيا توسط يك غول نفتي كه درحال پرسه زدن است به كنار گذاشته شده است.
* تعادل