پس از اجرای طرح وام 25 میلیون تومانی خرید خودرو از سوی دولت در راستای تحریک تقاضا و تامین منابع مالی خودروسازان، این‌بار سازمان بورس و اوراق بهادار وارد میدان شده و تصمیم دارد از طریق اوراق گواهی خرید خودرو به تامین بخشی از مشکلات مالی خودروسازان بپردازد؛
روشی که به گفته رییس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، گواهی خودرو، یکی از ابزارهای مبتنی بر مشارکت است که علاوه بر تسهیل تأمین مالی شرکت‌های خودروساز، مزایای بیشتری نسبت به روش‌های خرید نقدی و پیش‌فروش به همراه خواهد داشت. حسین فهیمی که معتقد است این روش یک ابزار سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود، اظهار کرده که گواهی خرید خودرو روش مناسبی برای خرید خودرو در تاریخ معینی در آینده است. براساس گفت‌وگوی صمت با کارشناسان فروش، خرید خودرو در کشور با اوراق گواهی بی‌سابقه است و اگر در کنار طرح‌های مختلفی که برای تامین مالی خودروسازان پیشنهاد شده به اجرا درآید، به طور حتم از اثرگذاری بالایی برخوردار خواهد بود.
یکپارچه‌سازی پیشنهادها
آذر سال گذشته انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازی کشور طرحی با عنوان «بسته ۵بخشی جبران کمبود نقدینگی به روش‌های غیرپولی» تدوین و به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال کرد. به گفته دبیر این انجمن، این طرح معادل یکی از بندهای بسته پیشنهادی است که با عنوان «انتقال اموال یا سهام نقدشونده بدون دخالت خودروساز یا قابل معامله در بورس به شرکت‌های قطعه‌ساز» پیشنهاد شده است. چک و اوراق مالی به صورت جمعی ۳۵درصد از این بسته را به خود اختصاص داده است و بالاترین سهم را دارد. آرش محبی‌نژاد اظهارنظر درباره طرح گواهی خرید را دشوار توصیف کرد و به صمت گفت: جزییات این طرح هنوز مشخص نشده و علاوه بر آن ضمانت بازپرداخت نهایی این اوراق نیز اعلام نشده؛ اینکه خودروساز ضمانت می‌دهد یا بورس! وی اضافه کرد: در حال‌حاضر برای تامین مالی خودروسازان طرح‌های مختلفی به اجرا درمی‌آید اما باید به این مسئله توجه کرد، اگر اقدامات پراکنده‌ای در قالب بسته‌ای کامل و یکپارچه دیده نشده و سهم هرکدام از اقدامات در کسری نقدینگی صنعت خودرو مشخص نشود، با تاخیر و تقدم زمانی نتیجه مطلوب به‌دست نمی‌آید.
دبیر انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازی کشور با توضیح یک مثال سخنان خود را اینگونه کامل کرد: خرید دین، انتشار اوراق مشارکتی، اعطای وام ۲۵ میلیون تومانی خرید خودرو و... هرکدام در حکم مسکنی موقتی است که باید با سیاست‌گذاری واحد، این اقدامات به‌صورت یکجا با هم آغاز و به اجرا درآیند. بنابراین این طرح به تنهایی نمی‌تواند اقدام موثری برای تامین مالی خودروسازان باشد. این کارشناس صنعت خودرو تصریح کرد: اکنون یک پرسش مطرح می‌شود که آیا سیاست‌گذار و خودروساز تدبیری اندیشیده‌اند که موجودی حاصل از این گواهی‌های خرید جایگزین منابع تامین نقدینگی نظیر تسهیلات مالی خودروساز می‌شود یا نقش مکملی داشته و قرار است به زنجیره تامین انتقال یابد؟ وی با بیان اینکه اگر تصمیم به جایگزینی منابع قبلی باشد، با آن مخالف هستیم زیرا نتیجه منفی دارد، گفت: مصداق این روش پرداخت بدهی خودروسازان به بانک‌ها در سال ۱۳۹۳ است؛ خودروسازان از محل بدهکار شدن به قطعه‌سازان، به دلیل بهره‌های بالا بدهی‌های بانکی خود را کاهش دادند و از آن طرف بدهی آنها به قطعه‌سازان افزایش یافت که با این طرح هم بی‌تردید قطعه‌سازان آسیب می‌بینند. از نگاهی دیگر اگر وجوه حاصل از این اوراق به زنجیره تامین تزریق شود، برای این دسته از صنعتگران، نویدبخش روزهای خوبی است.
به باور محبی‌نژاد، از آنجایی که خودروسازان بدهی‌های سنگینی به قطعه‌سازان دارند، با تسویه‌حساب، بخش بزرگی از مشکلات مالی آنها برطرف خواهد شد. بنابراین پیشنهاد می‌شود همانگونه که مشتریان از خودروسازان خرید مدت‌دار یا اقساطی انجام داده و در ازای آن چک‌های مدت‌دار با بهره سود مشارکتی پرداخت می‌کنند و خودروساز مانند طرح وام ۲۵میلیون تومانی مبلغ را از بانک دریافت می‌کند، خودروساز به همین شکل می‌تواند به قطعه‌سازان چک‌های مدت‌دار بپردازد. این روش، آسان‌ترین راه برای پرداخت بدهی قطعه‌سازان است که با استفاده از اعتبار درونی صنعت خودرو، این چک‌ها و اسناد تعهدآور مالی جایگزین پول نقد در زنجیره تامین خواهد شد. دبیر انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازی کشور ادامه داد: این گواهی خرید مانند اوراق بهادار و مشارکت است که بانک مرکزی یا بورس این ضمانت را می‌دهد که امکان نقد کردن اوراق در صورت نیاز برای خریدار وجود داشته باشد. بی‌تردید قطعه‌سازان از این طرح استقبال می‌کنند زیرا می‌توانند به بخشی از مطالبات خود از طریق دریافت این اوراق برسند. اگر قطعه‌سازی توان مالی داشته باشد، می‌تواند این اوراق را تا زمان تحویل خودرو نزد خود نگه دارد، در غیراین‌صورت بدون دخالت خودروساز، امکان فروش اوراق در بورس وجود دارد و قطعه‌ساز به‌راحتی پول خود را دریافت می‌کند. وی با مثبت ارزیابی کردن این طرح به اجرای آن در بخش مسکن اشاره و اظهار کرد: این روش‌ها به شرط آنکه در کشتی بزرگی که خودروساز و قطعه‌ساز در آن نشسته‌اند، هر دوطرف خطرپذیری مشابه تقبل کنند، مناسب است. این مدل در بخش مسکن انجام شد که به‌نسبت خوب بود اما در بخش صنایع تولیدی کالا برای نخستین‌بار اتفاق می‌افتد.
کارآیی طرح اوراق خرید
گواهی خرید اگرچه سابقه‌ای دیرینه در صنایع مختلف ایران ندارد اما به نظر می‌رسد در دنیا رسمی قدیمی و شناخته شده است. به گفته استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، گواهی خرید مانند ابزاری است که برای گسترش یک صنعت مهم و اثرگذار خواهد بود، به گونه‌ای که در بسیاری از شرکت‌های دنیا این ابزار مورد استفاده قرار می‌گیرد. امرالله امینی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: این ابزار در ایران قدمت زیادی ندارد و در صورت اجرایی شدن می‌توان نقاط قوت و ضعف آن را تعیین کرد. برای تامین مالی خودروسازان ابتدا باید مشکلات این صنعتگران مشخص شود که البته نقدینگی یکی از بارزترین آنهاست.
خودروسازان باید به‌طور شفاف مشکلات خود را اعلام کرده تا سهامداران بورس برای آن برنامه‌ریزی کنند. در کنار این مسائل در کشورهایی اوراق خرید کارآیی دارد که مدیریت و بهره‌وری بالاست، بنابراین برای به نتیجه رسیدن این طرح در ایران نیز تمام عوامل باید با یکدیگر حرکت کنند تا به نتیجه برسند. وی با بیان اینکه در انتشار این اوراق، خریدار و فروشنده دوطرف معامله به شمار می‌روند و باید حقوق آنها رعایت شود، گفت: برای آنکه حقوق خریدار در این طرح رعایت شود، این اوراق باید قابلیت نقدشوندگی و تحویل کالا در زمان تعیین شده را داشته باشند که برای اجرای این طرح باید اطلاع‌رسانی انجام شود. همچنین از آنجایی که در ردیف نخستین تجربه‌ها قرار دارد، با تداوم آن می‌توان به نتیجه‌ای درست رسید. براساس این گزارش، تامین مالی خودروسازان در صورتی محقق می‌شود که مسئولان و خودروسازان به جمع‌بندی جامع از تمام طرح‌ها و پیشنهادهایی بپردازند که تاکنون از سوی انجمن‌ها، اشخاص و ارگان‌های مختلف پیشنهاد شده است. بی‌تردید از آنجایی که طرح گواهی خرید خودرو در ایران نوپاست، در صورت اجرایی شدن با بالا و بلندی‌های بسیاری روبه‌رو خواهد شد. بهتر است تصمیم‌گیران با برنامه‌ای که نگاهی همه‌جانبه دارد، جزییات این طرح را مشخص کنند تا درصد خطای آن کاهش یابد.