آينده‌نگری گازی برای ال‌نينو

ايران با داشتن حدود 34 تريليون ميليارد متر مكعب از ذخاير گازي، يكي از بزرگترين كشور‌ها از لحاظ داشتن ذخاير گاز در جهان است. اگر چه اين مقدار از ذخاير گازي، پتانسيل بالايي را در صنعت گاز ايران به وجود آورده است و توجه به افزايش صادرات اين بخش می‌تواند به رشد و رونق اقتصادي كمك چشمگيري داشته باشد، اما هر ساله با فرا رسيدن فصل سرما به دليل افزايش مصرف گاز خانگي مشكلات فراواني از جمله قطع گاز و افت فشار آن در مناطق مختلف كشور ديده می‌شود. بهره‌برداري نامناسب و ناكافي از ذخاير گازي يكي از دلايل بروز مشكلاتي از اين قبيل است. در چنين شرايطي كه ايران در تامين گاز برخي از استان‌ها از جمله استان‌های شمال و شمال شرقي كشور همواره با مشكل مواجه است، روزانه حدود 31 ميليون مترمكعب گاز به تركيه صادر می‌كند. اخيرا نيز به علت كاهش دماي هوا و نزديك شدن فصل زمستان، تركيه درخواست افزايش واردات گاز به كشور خود را به ايران ارائه داده است. 
 
در شرايطي كه تامين درصد بالايي از نياز‌های گازي تركيه و كشور‌هایی نظير سوريه را ايران بر عهده گرفته است، چندين سال است نسبت بالايي از گاز مصرف خانگي مورد نياز مناطق شمالي كشور از طريق كشور تركمنستان تامين می‌شود. اما بار‌ها در اوج سرما و در سردترين روز‌های سال شاهد بروز مشكلات مختلفي از قبیل توقف صادرات اين محصول حياتي به ايران از سوي تركمنستان بوده‌ايم. هر بار هم اين كشور به بهانه‌هاي مختلفي مثل افزايش قيمت و كمبود گاز و يا بنا به دلايلي سياسي از ورود گاز به ايران جلوگيري كرده است. البته در زمان‌هایی هم كه به صادرات گاز مشغول بوده‌اند، فقط نيمي از مقدار منعقد شده در قرارداد را به ايران صادر كرده‌اند. 

 زمستان امسال؛ عصر يخبندان

معمولا در مناطق استوايي بادهاي شرقي- غربي وجود دارد كه هر هفت سال يك بار از غرب به شرق می‌وزد و معادلات را از نظر دماي آب اقيانوس و فشار سطح دريا تغيير می‌دهد و باعث می‌شود كه آب و هوا از نظر دما، بارش و الگوهاي بارش تغيير كند. چنين پديده‌ای كه آن را ال‌نينو ناميده‌اند، كاهش دما و سرماي سختي را به همراه دارد. به عقيده بسياري از كارشناسان و طبق آمار مراكز پژوهشي، وقوع ال‌نينو در ايران در زمستان امسال چندان دور از ذهن نيست. هر چند وقوع چنين اتفاقي صد در صد نيست، اما بايد گفت براي يك دستگاه اجرايي، پيش‌بيني چنين مسائلي بسيار مهم و حياتي است. نقش سازمان هواشناسي، سازمان مديريت بحران كشور و وزارت نيرو در كاهش بروز آسيب‌های احتمالي، بسيار پر رنگ است. در حال حاضر به نظر می‌رسد اين سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها اختلافات چشمگيري با يكديگر دارند. اما آن‌ها بايد در نظر داشته باشند، تبعات اين اختلافات صرفا گريبانگير مردم می‌شود و مشكلات جبران ناپذيري را به وجود می‌آورد. در نتيجه اين سازمان‌ها بايد نهايت همكاري را با يكديگر داشته باشند تا ميزان آسيب‌ها را به صفر رسانند. نباید از یاد برد كه در ماجراي وقوع طوفان تهران، اختلافات اين سازمان‌ها چندين كشته و مجروح و آسيب‌های مالي فراواني را به همراه داشت. در اين جا يادآوري اين هشدار بسيار حائز اهميت است كه آنها نبايد طبق سنوات گذشته عمل كنند و بايد جان و مال مردم بيش از هر نفع شخصي و گروهي مورد توجه قرار گيرد. 

 قطع گاز در روزهاي سرد زمستان

نتايج تحقيقات دانشگاهي، پديده ال‌نينو و وقوع آن را پيش‌بيني می‌كند. به عقيده بسياري از كارشناسان و الگوهاي آب و هوايي سه ماه گذشته كشور، پديده ال‌نينو در حال رخ دادن است. اين طور كه پديده‌های رگباري و رگبارهاي طولاني مدت در زمستان سال جاري به وجود مي‌آيد. روند آب و هوايي پاييز، نشانگر بارش‌های بيش از حد نرمال و كاهش دمای بي‌سابقه در زمستان سال جاري است. همان طور كه بدان اشاره شد و بنابر تجربه، كاهش شديد فشار گاز صادراتي تركمنستان به ايران در روزهاي سرد، در سال‌های گذشته دردسرهاي زيادي را براي بسياري از استان‌های شمالي كشور ايجاد كرد. در چند سال گذشته، تركمنستان چندين بار در ماه‌های سرد، اقدام به قطع گاز و چانه زني براي افزايش قيمت بهاي گاز صادراتي به ايران كرده است. در نتيجه مسئولان در وزارت نيرو در سال جاري وظيفه خطيري نسبت به سال‌های گذشته دارند و از همين امروز بايد به فكر تامين گاز تمامي شهر ها، روستا‌ها و تمامي نقاط كشور تا پايان سال باشند و آن را تضمين كنند. البته بايد اشاره داشت اعتماد به كشور‌هایی نظير تركمنستان در سال‌هاي گذشته، مشكلات فراواني براي مصرف‌كنندگان به وجود آورده است، پس دولت بايد از منابع داخلي اين تامين را تضمين سازد. 

  افزايش قميت گاز به علت سرما

بسياري از مسئولان پس از سرماي جانفرساي سال 86 و عدم گازرساني تركمنستان و افزايش قيمت در آن سال، از توسعه زيرساخت‌های انتقال گاز شهري و كاهش وابستگي به تركمنستان خبر دادند. اما مذاكرات ايران و تركمنستان در بهار و تابستان سال 87 كه در نهايت منجر به افزايش حجم صادرات و نيز افزايش قيمت گاز وارداتي شد، خلاف اين اظهارات را ثابت می‌كند. با اين حال، اين مذاكرات اميدي ايجاد كرد كه ديگر گاز تركمنستان به سمت ايران قطع نشود. اما با اين وجود و عقد تفاهمنامه‌های دو جانبه، باز هم تركمنستان در زمستان سال 90 همانند چهار سال قبل بدون اطلاع قبلي، اقدام به كاهش صادرات گاز خود به ايران در اوج سرما كرد. اين امر فقط به سال 90 منتهي نشد، چنان كه سال گذشته هم شاهد افت فشار گاز حتي در پايتخت كشور بوديم. بايد اشاره داشت زمستان سال گذشته، پاييزوار سپري شد و كمبود گاز آسيب‌های جدي به وجود نياورد. اما چنان كه از پاييز امسال مشخص است و طبق پيش‌بيني‌هاي مختلف، سال 94 زمستان سختي را پيش رو دارد. چنان چه مصرف گاز طي هفته گذشته و با ورود نخستين توده هواي سرد به كشور از روزانه ١60 ميليون مترمكعب به مرز ٣٢0 ميليون مترمكعب در روز رسيد و رشد دو برابري را تجربه كرد. در نتيجه كاهش شديد دماي هوا، تامين گاز كافي را مي‌طلبد كه كوتاهي مسئولان در اين زمينه، حيات مردم را دچار خطر خواهد كرد. 
 
وابستگي ايران به تركمنستان

البته مسئولان در اين زمينه اقداناتي هم انجام داده‌اند. به دنبال سفر وزير سابق نفت به عشق آباد، دو كشور درباره امكان صدور گاز تركمنستان به ايران از سه نقطه مرزي مذاكره كردند و بر اساس آن، توافق‌های جديدي در زمينه پرداخت بهاي گاز نيز حاصل شد. به‌طوري كه در مذاكرات، مبادلات انرژي دو كشور، افزايش صادرات گاز تركمنستان به ايران و همچنين ساير موضوعات از جمله تامين ادوات و تجهيزات حوزه نفت و گاز و توانايي‌هاي كشورمان در خصوص ساخت كالاهاي نفتي مورد مذاكره قرار گرفت و موجب شد تا گاز تركمنستان با كالاهاي مورد نياز صنعت نفت وگاز اين كشور مبادله شود. علاوه بر اين، ايران صادرات گاز به تركيه را بر عهده دارد. چنانچه اكنون روزانه حدود 31 ميليون مترمكعب گاز توسط ايران به تركيه صادر مي‌شود و تركيه خواهان اين است كه گاز دريافتي از ايران در سيستم‌هاي اين كشور تجميع شود. كشور ايران هم به افزايش صادرات گاز به اين كشور تمايل نشان داده است. ايران و تركيه در سال ١٩٩6 ميلادي و در جريان سفر نجم الدين اربكان رئيس جمهوري وقت تركيه به تهران يك قرارداد گازي امضا كردند كه اين قرارداد نقش مهمي در توسعه و بهبود مناسبات گازي دو كشور داشته است. بر اساس اين قرارداد ٢5 ساله كه تا سال 2021 ادامه پيدا می‌كند، ايران سالانه ١0 ميليارد مترمكعب گاز به تركيه صادر می‌كند.