زنجیره تامین باید تقویت شود، این نکته‌ای است که کارشناسان صنعت خودرو تحقق آن را لازمه توسعه این صنعت می‌دانند. با اینکه همه به ضعف در این زنجیره اذعان می‌کنند اما اصولا پیکان انتقادها به نقطه بزرگی به نام خودروسازان کج می‌شود و ضعف‌های پنهان این زنجیره نادیده گرفته می‌شود. وقتی صحبت از صنعت خودروسازی می‌شود، نخستین تصویری که در ذهن جاری می‌شود، دو شرکت بزرگ خودروسازی ایران است اما واقعیت این است که صنعت خودرو فقط به شرکت‌های خودروسازی ختم نمی‌شود بلکه بی‌کیفیتی محصولات خودروسازان که این روزها مورد انتقاد مشتریان قرار گرفته، به زیرمجموعه‌هایی بستگی دارد که برای مشتریان خیلی محسوس نیست.
ابوالفضل خلخالی، استادیار دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت، در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «مشکلی که در صنعت خودرو وجود دارد و باید در آن سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی صورت بگیرد، موضوع زنجیره تامین است. ما باید سازندگان مجموعه‌های خودرو را تقویت کنیم چون خودروسازی ما برای توسعه به آنها نیاز دارد. اگر سرمایه‌گذاری و ارائه تسهیلات کم بهره به این بخش برود، مطمئنا صنعت خودرو ما تقویت خواهد شد.»
فرصتی که از دست رفت
مجموعه سازندگان قطعاتی که در صنایع بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند، زنجیره تامین را تشکیل می‌دهند. حالا این پرسش مطرح است که وضعیت فعلی این زنجیره به چه شکل است که صحبت از ضعیف بودن آن می‌شود؟
بهرام شهریاری، کارشناس صنعت خودرو در گفت و گو با «فرصت امروز» در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: «قبل از انقلاب به خاطر تولید پیکان، زنجیره تامین به شکل مختصری در کشور شکل گرفت. از زمان تولید پیکان تا سال 1357 با توجه به رشد کند تکنولوژی، فرصت زیادی نبود تا زنجیره تامین به حد زیادی از ساخت داخل برسد. پس از دوران جنگ در سال 72 با شکل‌گیری شرکت‌های سازه‌گستر و ساپکو، بحث زنجیره تامین به‌صورت کلان در صنعت خودرو شکل گرفت. سازندگان مختلف مورد شناسایی قرار گرفتند و در رشته‌های مختلف شروع به تولید کردند. متاسفانه در سال 84 با تغییر مدیران، سیاست‌های جاری در صنعت خودرو تغییر کرد و به بهانه ایجاد تامین‌کنندگان جدید در صنعت خودرو، افرادی که بیشتر واردکننده قطعات از چین بودند، وارد این حوزه شدند.»
او می‌افزاید: «این اتفاق زنجیره تامین را که داشت به عمق ساخت داخل می‌رسید، بیمار کرد. به همین دلیل افت کیفیت را در صنعت خودرو شاهد بودیم. قبل از سال 84 شرایط به‌گونه‌ای بود که رنو و پژو دفتر خرید قطعه در داخل ایران تاسیس کرده بودند و قطعات ما به فرانسه صادر می‌شد. در حال حاضر وضعیت ما اصلا خوب نیست و قطعه‌سازان ما تک به تک در حال ورشکستگی هستند و هر کدام از این قطعه‌سازان که کنار می‌روند، چینی‌ها جایگزین آن می‌شوند.»
محمدرضا نجفی‌منش، عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان، در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «زنجیره تامین ما سابقه خوبی دارد اما نیاز است تا روابط این زنجیره بهبود بخشیده شود. تا جایی که امکان دارد از منابع داخلی استفاده شود. متاسفانه برخی ارتباط این زنجیره را قطع می‌کنند تا بتوانند قطعات را ارزان‌تر وارد کنند و سود ببرند.»
پیوستگی تنها راه نجات زنجیره
چگونگی بهبود این زنجیره در صنعت خودرو؛ موضوع دیگری است و در شرایطی که صحبت از بهبود کیفیت می‌شود، باید مورد بررسی قرار بگیرد. شهریاری درباره چگونگی کمک کردن به بهبود این زنجیره، معتقد است: «قطعه‌سازان باید توان طراحی داشته باشند که این موضوع زمانی محقق می‌شود که خودروسازان ما توانایی طراحی پیدا کنند. ما تجربه کوچکی در زمینه سمند داشتیم که متاسفانه متوقف ماند. نکته دیگر این است که برای یک قطعه نمی‌توان چند تامین‌کننده داشت. این نقض غرض است که برای یک قطعه تعداد زیادی تامین‌کننده وجود داشته باشد. نکته دیگر این است که قطعه‌سازان به شکل کنسرسیوم با یکدیگر فعالیت کنند و روی هر قطعه در نهایت دو تامین‌کننده وجود داشته باشد، در این صورت توان طراحی و خرید تکنولوژی پیدا می‌کنند.»
نجفی‌منش نیز درباره این موضوع اظهار می‌کند: «سود بانکی و نابرابری نرخ ارز، از جمله مشکلاتی هستند که کل تولید را تحت تاثیر قرار داده‌اند. متاسفانه در صنعت خودرو 20درصد از هزینه‌ها را هزینه‌های مالی تشکیل می‌دهد. باید به طور ریشه‌ای به این موضوع پرداخته شود. ما در حال حاضر زیرساخت زنجیره را درست کردیم اما در همه قسمت‌ها عملکرد ضعیفی داشتیم. طراحی، ساخت قالب و ابزارآلات، ساخت ماشین‌آلات و تولید فرآیندهای زنجیره تامین هستند که عمدتا در قسمت آخر تمرکز کرده‌ایم.»
بهبود کیفیت و وجود تنوع در خودروهای ساخت داخل، مطالبه‌ای از سوی مشتریان است که حتی مسئولان به درستی آن معترفند اما برای تحقق هر دو مورد، ایجاد پیوستگی و تقویت زنجیره‌ای لازم است که این روزها اوضاع خوبی ندارد.