گاهی خبر میرسد که ساختمانی با کلنگی که در همسایگیاش به زمین خورده است، فرو میریزد. با افزایش این ریزشها کارشناسان هشدار میدهند که کاهش کیفیت در ساختمانسازی، عمر مفید ساختمانها را کاهش داده است. وجود مصالح نامرغوب و غیراستاندارد، استفاده نشدن از توان فنی و نظارتی مهندسان و بساز و بفروش بودن سازندهها، برخی از مهمترین دلایل افت کیفیت ساختمانها از نظر کارشناسان است.
انوشیروان آذرشاهین، از کارشناسان راه و ساختمان کشور معتقد است، در حالی که کیفیت مصالح از مهمترین موارد موثر در کیفیت ساختمان است، در حال حاضر بسیاری از مصالح موجود در بازار استاندارد نیست و امکان آزمایش مصالح برای اطمینان درباره کیفیت نیز برای همه بهرهبرداران وجود ندارد.
وی با اشاره به خرید مصالح بهوسیله مصرفکننده با توجه به برچسب استاندارد محصول میگوید: تنها برخی مصرفکنندههای بزرگ توان آزمایش مصالح پیش از مصرف را دارند و اگر مهندس مشاور قوی در کنار کار وجود داشته باشد، اینکار انجام میشود اما مصرفکننده ضعیف برای ساختمانهای کوچک، به دنبال آزمایش مصالح نمیرود. این در حالی است که بارها پیش آمده که مصالح را آزمایش کرده و غیراستاندارد بودن آن مشخص شده است.
از سوی دیگر به گفته آذرشاهین، کیفیت مصالح مخلوط شده از اهمیت بالایی برخوردار است و باید نسبت مصالح، به درستی اعمال شود تا مقاومت مدنظر حاصل شود اما از آنجا که مصالح از کیفیت بالایی برخوردار نیست، بتن تولید شده نیز به کیفیت مناسب نمیرسد که در زمینه حل این مشکل، آذرشاهین معتقد است مصالح عرضه شده در بازار باید دارای مهر استاندارد قابلاعتماد باشند. نبود نیروی کار ماهر، از دیگر مشکلاتی است که به گفته این کارشناس، باعث افت کیفیت ساختمانها شده است. وی میافزاید: نیروی کار ساختوسازهای فعلی متخصص و ماهر نیستند، در حالی که قرار بود وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نیروی کار ماهری برای این حوزه تربیت کند و افرادی وارد این بخش شوند که دارای مدرک نیروی کار ماهر باشند اما در حوزه کار ساختمانی در کمتر مواردی چنین افرادی را مشاهده میکنید.
وجود نظارت دائمی بر ساختوسازها نکته دیگری است که به گفته آذرشاهین، باید بیشتر موردتوجه قرار گیرد، او میافزاید: حضور دائمی مجری صلاحیتدار در زمان ساخت، بسیار ضروری است. این فرد باید از نظر مالی تامین باشد تا در زمان نظارت، دنبال مسائل دیگر نباشد. به گفته وی، در این زمینه هنوز مشکلاتی در ساختمانسازی وجود داشته و بین سازمان نظام مهندسی و شهرداریها اختلاف وجود دارد و شهرداریها بر خلاف سازمان نظام مهندسی، وجود مجری صلاحیتدار را ضروری نمیدانند. این کارشناس معتقد است، وجود مجری صلاحیتدار در کنار کار ساختمانسازی، ۸۰درصد مشکلات موجود در کیفیت را کاهش خواهد داد.
به گفته او، در زمینه کاهش این مشکلات، علاوه بر آموزش نیروی کار، باید مجری صلاحیتدار با حقوق کافی در کار حاضر باشد. همچنین این معضل که هر کسی وارد حوزه ساختوساز میشود، باید ساماندهی شود.
آذرشاهین ادامه میدهد: در حال حاضر مهندسان تا اندازهای از حوزه ساختوساز کنار گذاشته شدهاند، در نتیجه تنها افراد سرمایهدار وارد این حوزه میشوند که آنها نیز از مهندسان مشاوره نمیگیرند. به گفته وی، برخی فارغالتحصیلان دانشگاهها، سطح علمی و مهارت لازم ندارند و همین مسئله، باعث کاهش استفاده از مهندسان در ساختوساز شده است. از سوی دیگر، احاطه نداشتن صاحبان کار و پایبند نبودن آنها به اجرای ضوابط، باعث شده تمایلی به استفاده از مهندسان ناظر وجود نداشته باشد.
آذرشاهین ادامه میدهد: اجرای ضوابط، هزینههای اجرایی ساختمان را ۱۰ تا ۱۵درصد افزایش میدهد اما صاحبان کار که بیشتر «بساز و بفروش» هستند، مایل به این افزایش هزینه نیستند. به همین دلیل مهندسان را از کار کنار میگذارند و بیشترین کاری که مهندس میتواند انجام دهد، ارائه گزارش تخلف به شهرداری است که مشخص نیست پیگیری شود یا نه. به گفته او اگرچه باور عمومی این است که وقتی مهندسان وارد کار میشوند، هزینه کار افزایش مییابد اما هزینه مهندسی کمتر از یک درصد هزینههای ساختمانسازی را به خود اختصاص میدهد. این کارشناس راه و ساختمان معتقد است در زمینه کاهش مشکلات کیفی ساختمانها، باید وفاق بیشتری بین سازمان نظام مهندسی و شهرداریها وجود داشته باشد. وی میگوید: تنها با بازرسی مشکل حل نمیشود. سازمان نظام مهندسی باید بازرسیهای خود را بهگونهای انجام دهد که شاغلان و مهندسان ناظر بپذیرند که نظارت، بخشی از کار اصلی آنهاست و تا زمانی که این مسئله پذیرفته نشود، بخش نظارت در ساختمانسازی مشکل خواهد داشت.
ضرورت حضور مجری صلاحیتدار در ساختمان
کورس اطاعتی، یکی دیگر از کارشناسان راه و ساختمان کشور است که در گفتوگو با صمت، با تایید پایین بودن کیفیت ساختوساز حوزه شهری و مسکن میافزاید: در این زمینه قوانین بهطور کامل اجرا نمیشود که یکی از دلایل آن، مربوط به سازندهها و مجریهای صلاحیتدار است. در این زمینه اگرچه سازمان نظام مهندسی تلاش کرده این روند را قانونمند کند اما همکاری مناسبی با این سازمان نشده و مجریهایی که برای ساختمانسازی معرفی میشوند، هنوز توانمندی لازم را ندارند. به گفته وی، این مسئله نیاز به پیگیری بیشتری دارد. اطاعتی معتقد است بخش دیگری از مشکلات به طراحی بازمیگردد. وی میافزاید: در این زمینه سازمان نظام مهندسی در شهرهای بزرگ، تلاش کرده کیفیت را نسبت به وضعیت نامطلوب دهه گذشته افزایش دهد، با این وجود مسئله طراحی هنوز جای کار دارد و سازمان نظام مهندسی با اعمال سختگیری بیشتر، میتواند این ایرادات را به اندازه زیادی کاهش دهد.
او با اشاره به اهمیت مسئله نظارت در افزایش کیفیت ساختوساز میگوید: اگرچه با وقوع هر حادثهای در ساختمان، مهندس ناظر را مقصر میدانند اما مهندس ناظر تنها ۱۰ تا ۱۵درصد میتواند در کیفیت کار موثر باشد و حدود ۵۰ تا ۵۵درصد کیفیت به سازنده و ۳۵درصد به طراحی و نقشه مربوط است. آنطور که این کارشناس میگوید، کیفیت مصالح و استاندارد بودن آن، مسئله مهم دیگری در ساختمانسازی است و نبود مشخصات فنی لازم در مصالح و آزمایش نشدن آنها، یک ضعف مهم در این حوزه است. وی میافزاید: این مسئله چندان به سازنده و ناظر مربوط نیست بلکه به بازار مرتبط است و اصلاح این وضعیت، نظارت مستمر دولت بر رعایت حداقل استانداردها در تولید مصالح ساختمانی را میطلبد.
او با تاکید بر لزوم استفاده از مجری واقعی صلاحیتدار در ساختمان برای افزایش کیفیت میگوید: پیمانکارها باید اطلاعات و دانش کافی داشته باشند و بخواهند که کار خود را درست انجام دهند، البته الزام این مسئله، اقتصادی بودن کار است زیرا در برخی مناطق، فشار آوردن بر مجری برای رعایت همه استانداردها، افزایش هزینهها را در برخواهد داشت و اقتصادی نخواهد بود.
وی با اشاره به اهمیت رعایت نقشه و نظارت براین کار میافزاید: اگر سازمان نظام مهندسی اراده داشته باشد و با آن همکاری شود، بسیار فوری میتوان مشکلات را به اندازه زیادی حل کرد. البته مشکلات مربوط به سازندهها و استاندارد بودن مصالح، بهکار بیشتری نیاز دارد. به گفته او، الزامی شدن حضور مجری واقعی صلاحیتدار در ساختمانها که تنها یک اسم نباشد، در حال حاضر از سوی سازمان نظام مهندسی در دست پیگیری است؛ مسئلهای که بسیاری از مشکلات کیفی ساختمانها را حل خواهد کرد.