چند وقتی است که رسانه‌ها بحث بحران آب را به‌صورت گسترده مطرح کرده‌اند اما واقعیت‌های خاموش دیگری هم وجود دارد. درحال حاضر، ایران از نظر منابع خاک نیز به‌شدت دچار چالش شده و لایحه جامع خاک همچنان در مجلس بلاتکلیف مانده است، به جز این بعد سوم اقتصاد کشاورزی یعنی وضع ذخایر ژنتیکی گونه‌ها نیز تعریفی ندارد. با این حساب و در این شرایط ایران برای تأمین غذا و حفظ ظرفیت‌های کشاورزی خود راهی به جز متوسل شدن به کشاورزی دانش‌بنیان و پیشرفته ندارد.
به گزارش شهروند، این موضوعی است که اسکندر زند رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی مطرح کرده و با انتقاد از نادیده گرفتن سهم دانش در صنایع ایران تأکید می‌کند: محدودیت‌های اکولوژیکی سال‌هاست به‌عنوان دغدغه در سراسر جهان مطرح شده است و کشورها برای ادامه حیات و تأمین غذا از سیاره زمین به گسترش علمی دانش کشاورزی روی آورده‌اند اما در ایران نه‌تنها با بی‌توجهی به دانش، بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی، منابع را به بحران نزدیک کرده ایم که دانش گذشتگان را نیز از یاد برده ایم. درواقع می‌توان گفت این نوعی عقبگرد است که کشور 2 هزار‌سال پیش در کشاورزی از روش‌های علمی مانند قنات، کوچ به دنبال آب و کشت گیاهان کم‌مصرف استفاده می‌کرد اما درحال حاضر و در قرن ٢١ منابع آب‌های زیرزمینی را نابود کرده و کشت غیراقتصادی هندوانه و گوجه‌فرنگی را در پیش گرفته‌ایم. او در نشست خبری دیروز خود با خبرنگاران از تبعات و حواشی بی‌توجهی به دانش در اقتصاد کشور، نکات دیگری نیز مطرح می‌کند که شاید یکی از دردناک‌ترین آنها هدیه دادن محدود شناورهای تحقیقاتی کشور است!
سهم دانشگاه‌ها از بار علمی مزارع تنها یک‌درصد
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عبور از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور نیز گریزی زده و تأکید کرد: شمار بی‌حساب و کتاب دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور درحال حاضر به‌عنوان یک معضل دیده می‌شود اما جالب است که از این همه دانشگاه و مرکز علمی، خروجی برای صنعت، تولید و اشتغال‌مان نداریم. در ایران به استفاده از فناوری به‌طور نسبی اهمیت داده شده است اما دانش هنوز کوچک‌ترین سهمی در اقتصاد ما ندارد. به‌عنوان مثال درحال حاضر سهم دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از تحقیقات کاربردی کشاورزی تنها یک‌درصد است. این درحالی است که مرکز تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی سهم ٦٥درصدی را ایفا می‌کند و دستاوردهای خارجی ٣٤درصد از این سهم را به خود اختصاص داده است. رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در پاسخ به پرسش «شهروند» مبنی بر سهم دانش در مقیاس هکتار ایران نیز اعلام کرد: این مبحث در جهان بسیار جدید است و طبیعتا در ایران هنوز جایگاهی ندارد اما سهم قابل توجهی در افزایش تولید و بازده اقتصادی کشاورزی دارد. این موضوع را به راحتی می‌توان از شکاف میان عملکرد کشاورز نمونه و کشاورز عادی استخراج کرد، به‌طوری که درحال حاضر بازده مزرعه یک کشاورز نمونه ایرانی حداقل ٣ و حداکثر ٧ برابر یک کشاورز عادی است و همین شکاف قابل توجه حاکی از غیاب علم در مزارع کشور است.
زند ادامه داد: در این میان آگاهی‌ها و دانش کشاورز نقش بسیار مهمی در افزایش بهره‌وری اقتصادی دارد. به‌عنوان مثال سازمان تحقیقات، مزرعه‌ای در جنوب کشور را مورد رصد علمی قرار داد. در این مزرعه ورود فناوری تنها ٢درصد عملکرد را افزایش داد اما پس از ارایه توصیه‌های فنی به کشاورز و بالا بردن سطح دانش او میزان برداشت از همان مزرعه به ٢٠٠درصد افزایش پیدا کرد. او همچنین از طرح جدید دولت یازدهم برای مدیریت علمی مزارع خبر داد و گفت: بر این اساس، طرح بزرگ و بسیار مهمی را آماده کرده‌ایم که به‌زودی در ٤ استان کشور به صورت پایلوت آغاز به کار می‌کند و پس از رفع ایرادهای احتمالی در سراسر کشور فراگیر می‌شود. در این طرح که به نوعی نظام نوین ترویج است، کل مزارع کشور پهنه‌بندی شده و هر پهنه تحت مدیریت علمی یک ناظر قرار می‌گیرد. ناظر در این پهنه‌ها مسئول آموزش، گزارش و رفع مشکلات و درنهایت تولید اقتصادی است.
احمدی‌نژاد، شناورهای تحقیقاتی را به آفریقایی‌ها هدیه داد
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی همچنین با اشاره به بهره‌برداری از نخستین شناور تحقیقاتی ایران گفت: دیروز اولین کشتی تحقیقاتی برای شناسایی ذخایر دریایی و پژوهش‌های این حوزه به آب‌های خلیج‌فارس وارد شد. این درحالی است که در گذشته ما شناور تحقیقاتی به معنای واقعی نداشتیم. زند ادامه داد: شناورهای محدود ما بسیار کهنه و از کارافتاده بودند و سال‌ها از زمینگیر شدن آنها می‌گذشت و تعدادی از این شناورهای قابل استفاده نیز توسط دولت گذشته به دولت‌های آفریقایی هدیه شده بود، بنابراین تیم پژوهشگر ما عملا ناوگانی در اختیار نداشت تا بتواند برای پروژه‌های دریایی مطالعات علمی انجام دهد.
اولین رقم چغندر مقاوم به خشکی جهاندر ایران تولید شد
او همچنین به طرح‌های کاربردی این سازمان در شرایط خشکسالی اشاره کرد و گفت: براساس گزارش فائو، ایران تا سال 2025 دو درجه گرم‌تر می‌شود و تا سال 2050 میزان افزایش دما در کشور به ٤ درجه می‌رسد. گفتنی است هر درجه افزایش دما مصرف آب را 17 درصد بالاتر می‌برد، بنابراین سازمان تحقیقات کشاورزی درصدد معرفی ارقام کم‌مصرف آب برآمده است. بر این اساس دانش فنی تولید بذر کم‌مصرف چند محصول به بخش خصوصی واگذار شده است.
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی توضیح داد: به‌عنوان مثال ایران برای اولین‌بار در جهان نوعی بذر چغندر مقاوم به خشکسالی تولید کرده که فصل کشت آن را از بهار به پاییز تغییر داده است. این دستاورد بزرگ علمی به‌زودی از سوی سازمان جهانی فائو از ایران خریداری می‌شود. علاوه بر این، نوعی رقم جدید برنج به نام گیلانه به تازگی استخراج شده است که با حفظ عطر و طعم برنج ایرانی مصرف آب کمتری دارد و ٢ تا ٣ هفته زودتر به ثمر می‌نشیند، علاوه بر این میزان برداشت از هر هکتار را تا ٣ تن افزایش می‌دهد.
زند ادامه داد: تولید ارقام پنبه، حبوب و گندم مقاوم به آب نیز به سرانجام رسیده است که این بذرها نیز با کاهش طول دوره تولید نقش مهمی در صرفه‌جویی در مصرف آب دارند. به جز این کوتاه‌شدن طول دوره تولید باعث می‌شود که کشاورز بتواند نوبت کشت در مزرعه خود را افزایش دهد و به درآمد اقتصادی بالاتری برسد.