خداحافظی فرهاد نیلی با پژوهشکده پولی و مالی یک پیام مهم در برداشت: اهمیت ماموریت جدید وی! فرهاد نیلی بدون شک یکی از موثرترین چهره‌های سیاست‌های پولی و مالی کشور است و اظهارات وی معمولا مورد توجه محافل اقتصادی واقع می‌شود. حال انتخاب چنین گزینه‌ای برای نمایندگی ایران در بانک جهانی نشان می‌دهد که دولت قصد دارد دیپلماسی اقتصادی خود را به شکل فعالی درآورد و در دوران پساتحریم، به ترمیم روابط مالی خارجی خود بپردازد. اما آیا مسیر دیپلماسی اقتصادی ایران باید از نهادهایی مانند بانک جهانی عبور کند؟
فرصت‌های اقتصاد جهانی را دریابیم
جلیل قهرمانی، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: اقتصاد ایران در حال ورود به شرایط اقتصادی جدیدی است. اگرچه هنوز تا نهایی شدن توافق هسته‌ای فاصله‌هایی وجود دارد و هنوز توافق به دست آمده در پایتخت‌های کشورها به طور کامل مورد پذیرش و تایید رسمی قرار نگرفته است اما با این حال به نظر می‌رسد با طی شدن روال‌های قانونی، اقتصاد ایران در مسیر جدیدی قرار می‌گیرد که پیش از این تجربه نکرده است.
وی افزود: سال‌ها محصور بودن ایران در چارچوب‌های تحریم، اقتصاد ایران را تبدیل به اقتصادی محلی و درون‌نگر کرده است که ارتباط خود را با نهادهای بین‌المللی از دست داده است. پیش از وقوع تحریم‌ها تلاش‌هایی شده بود تا ایران به سازمان تجارت جهانی بپیوندد که با مخالفت‌های برخی دولت‌های غربی رو‌به‌رو شده بود اما این اختلافات با وقوع تحریم‌ها هرگونه گزینه‌ای را برای جهانی شدن اقتصاد کشور از بین برد. به نظر نمی‌رسد در چنین شرایطی ایران بتواند دوباره گزینه پیوستن به سازمان تجارت جهانی را در افق پیش‌روی خودش ببیند اما می‌تواند با نهادهای جهانی دیگر که خدماتی بسیار پایین‌تر از این سازمان را ارائه می‌دهند همکاری کند و از آن بهره ببرد.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: دیگر اقتصاد جهان را نمی‌توان به‌صورت جزیره‌ای اداره کرد. سرعت رشد تولیدات علمی در عرصه اقتصادی به اندازه‌ای بالاست که نمی‌توان صرفا با اتکا به دانسته‌های داخلی اقتصاد را توسعه داد. فلسفه وجودی نهادهایی مانند بانک جهانی هم این است که این بانک اقدام به ارائه این دانش و پژوهش‌ها به ایران کند. علاوه بر این، این بانک اقدام به ارائه تسهیلات و وام‌هایی در زمینه‌‌های مختلف و براساس طرح‌های اقتصادی می‌کند که می‌تواند در وضعیت فعلی اقتصاد ایران گره‌گشا باشد. در حال حاضر بانک جهانی اقدامات مهم و خوبی را در زمینه دانش محیط‌زیست داشته است و پروژه‌هایی را در برخی کشورها به اجرا گذاشته است که اجرای آن در ایران می‌تواند با توجه به وضعیت زیست محیطی ما، ارزشمند تلقی شود.
در برابر بانک جهانی چشم و گوش بسته نباشیم
اما با وجود این اظهارات، برخی منتقدان معتقدند که تحلیل‌های نهادهای مالی جهانی مانند بانک جهانی تنها متکی بر شرایط اقتصادی خاصی است و تطبیق دادن آن با شرایط بومی داخلی با دشواری‌هایی همراه است. سیروس کرمی، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: در مورد نهادهایی مثل بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول مسائلی وجود دارد که مخالفان و مدافعان خود را دارد. اما به نظر من ما نباید در این مورد دچار افراط یا تفریط شویم. نه باید دچار خوشبینی صرف نسبت به این نهادها باشیم و نه دچار بدبینی. این نهادهای مالی صرفا خدمات و مشاوره‌هایی را به کشورها ارائه می‌دهند و این کشورها هستند که باید در قبال این خدمات و مشاوره‌ها هوشیاری خود را حفظ کنند و آن را با شرایط خود تطبیق دهند.
وی افزود: بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نهادهایی هستند که با گرایش اقتصادی خاصی اقدام به تهیه تحلیل‌ها و آمارهایی می‌کنند که گاهی این آمارها و تحلیل‌ها مورد مناقشه واقع می‌شود و صحت آن از سوی برخی محافل اقتصادی زیر سوال می‌رود. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: تجربه نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در اقتصادهای دیگر گاهی سازنده بوده است. این نهادها پروژه‌هایی را در کشورهای در حال توسعه به اجرا گذاشته‌اند که نتیجه‌بخش بوده است اما در مقابل کشورهایی هم هستند که با مدل اقتصادی این نهادها به بن‌بست رسیده‌اند. تجربه فروپاشی اقتصاد آرژانتین، تجربه اقتصادی یونان یا اسپانیا و لتونی از جمله کشورهایی هستند که براساس مدل‌های این نهادها اقدام کرده‌اند و به نتایج نامطلوبی رسیده‌اند.
وی اظهار کرد: ما نمی‌توانیم اقتصاد کشور را به‌صورت بسته اداره کنیم و باید از همه توان بین‌المللی و جهانی در راه گسترش سرمایه‌گذاری یا مشاوره‌های اقتصادی استفاده کنیم اما این موضوع مستلزم این است که اقتصاد ایران را در مسیر چالش‌های جهانی به درستی رصد کنیم و مشاوره‌های این نهادها را وحی منزل فرض نکنیم و چشم و گوش بسته به کار نبندیم.